Oquşy qyzym sömkesıne onşaqty kıtapty salyp, taŋǧy altyda dırdektep mektepke bara jatatyn. Är kıtaptyŋ salmaǧy – 1,5-2 kg şamasynda. Sonda onşaqty kg-dy özı 45 kg bolmaityn qyzym künde taŋǧy altydan keşkı jetıge deiın köterıp jüretın. Bige qatysatyny jaqsy boldy, arasynda jattyǧu jasap, denesın ikemge keltıredı, bolmasa myna salmaqtan adamnyŋ mügedek bolyp qaluy ǧajap emes.
Menıŋ sözderımdı on balasy bar, onyŋ ışınde 8-ı mektep jasyndaǧy Mira Jienalina rastaidy.
«Oquşy balalarym künıne onşaqty kıtapty arqalap mektepke bara jatady, keibır kıtaptardy tastap ket desem, apai eskertu jasaidy dep azarda-bezer bolady. Densaulyǧyna nūqsan kele me dep qorqamyn» deidı oquşynyŋ anasy.
Osy mäselege qatysty Qoşke Kemeŋgerūly atyndaǧy №49 orta mektebınıŋ direktory Arai Muhametjanova bylai deidı: «Bügıngı taŋda oquşy jüktemesınıŋ azaiuyna bailanysty oquşy kündelıktı 3-4 oqulyq qana äkeledı.Ol oqulyqtar sabaq barysynda resurs retınde qoldanylady. Oqulyqty qoldanu – qūrdastar tobynda bılım aluda qajet qūral ekenı belgılı.
Sanitarlyq talaptarǧa säikes, oquşynyŋ sömkesı (riukzak) bos sömkenıŋ salmaǧy bır kelıden aspauy qajet. Arqaǧa tiıp tūrǧan jerı qatty boluy şart. İyqbaulary jalpaq, moiynǧa salmaq tüsırmeuı tiıs. Sosyn sömkege jaryqtan şaǧylysatyn arnaiy belgılerdı ornatqan jön. Sonda tüngı uaqytta kölık jürgızuşılerı balalardy alystan köre alady. Sondai-aq sanitar därıgerler qolda ūstaityn portfeldı almauǧa keŋes beredı. Sebebı bala bır jaqqa qarai qisaiyp jüruı mümkın.
«Mektep sömkesınıŋ salmaǧy oquşynyŋ boiy men jas erekşelıgıne sai boluy şart. Mäselen, 1-3 synyp oquşylarynyŋ sömkesı 2 kelıden aspauy tiıs. 4-5 synypta – 2,5 kelı, 6-7 synypta – 3,5 kelı, al joǧary synyp oquşylyrynyŋ sömkesı 4,5 kelıden artyq bolmauy qajet. Auyr riukzaktyŋ saldarynan skolioz, osteohondroz siiaqty aurulardyŋ tuyndaitynyn ūmytpauymyz qajet» deidı olar.
Sanitar därıgerler mektep formasyn taŋdau boiynşa da keŋes beredı. Onyŋ sözıne qaraǧanda, ata-analar mektep formasy men aiaq kiımdı dūrys taŋdasa, balalar sabaq kezınde eşteŋege alaŋdamaidy. Sondyqtan yŋǧaily ärı sapaly kiımdı alǧan dūrys. Sonda allergiialyq reaksiialar da bolmaidy.
«Mektep sömkesınıŋ salmaǧy oquşynyŋ boiy men jas erekşelıgıne sai boluy şart. Mäselen, 1-3 synyp oquşylarynyŋ sömkesı 2 kelıden aspauy tiıs. 4-5 synypta – 2,5 kelı, 6-7 synypta – 3,5 kelı, al joǧary synyp oquşylyrynyŋ sömkesı 4,5 kelıden artyq bolmauy qajet.
Eŋ bastysy, forma tabiǧi talşyqtardan tūratyn matadan tıgıluı şart. Olar – jün, maqta, zyǧyr jäne jıbek. Sapasyz formamen balalar emın-erkın jüre almaidy, sebebı ondai matadan aua ötpeidı.
Sömke qymbat bolsa da, sapalysyn taŋdau qajet. Jas jäne jynys erekşelıgıne sai taŋdau kerek. Öz formasyn özgertpegen sömke bolu kerek. Tüs jäne suret būl öte maŋyzdy. Bala öz qalauymen taŋdaǧan jön. Reseilık mamandar osy mäselege bas auyrta kele, portfeldıŋ salmaǧy oquşynyŋ salmaǧynyŋ 1/10 boluy tiıs degendı aitady. Balaŋyz 27 kelı tartsa, säikesınşe, mektep «dorbasy» da 2,7 kelıden artyq bolmau kerek. Al tömengı synyp oquşylarynyŋ sömkelerı 1200 gramnyŋ şamasy bolsa qūp. Öz kezegınde reseilık sanitar-mamandar bastauyş synypqa arnalǧan oqulyqtardyŋ salmaǧy 300 gramnan, 5-6 synyptar üşın – 400 gr, 7-9 synyp oquşylaryna 500 gramnan aspauy kerektıgın eseptep şyǧarǧan. Sonymen qatar sömkenı arqaǧa ılgende, sömke ekı iyqqa bırdei ılınuı kerek.
Bala densaulyǧyna äserı qandai?
Jalpy, mektep oquşylarynyŋ ışı toly «qorjyndarynyŋ» auyrlyǧy men şamadan tys zattardy tasuy densaulyqqa kerı äserın tigızbei qoimaidy eken. Balanyŋ qan qysymynyŋ qalyptan şyǧuyna septıgın tigızedı. Tıptı älı qataia qoimaǧan oquşynyŋ keude süiekterınıŋ qisaiuyna äkep soǧady. Ol az bolsa, mūnyŋ saldary midyŋ qalypty jūmysyna kerı äserın tigızedı.
Qandai da bolmasyn auyr salmaq oquşynyŋ omyrtqa jotasymen arqa būlşyq etterıne naşar äser etedı. Jäne jas ūlǧaiǧan saiyn onyŋ zardaby ülkeie tüsedı.
Zertteuşılerdıŋ eŋbekterıne süiensek dūrys taŋdalmaǧan mektep sömkesı 50% skaliozdyŋ paida boluyna äkeledı. Skalioz – omyrtqa jotasynyŋ bır büiırge qarai qisaiuy. Sonymen bırge bır iyqqa sömkenı asuǧa bolmaidy. Öitkenı auyr salmaq bır iyqqa tüsıp dene süiegı bır jaqqa qisaiyp büirektıŋ tömen tüsuıne äkelıp soǧady.
Önımnıŋ qauıpsızdıgı qandai?
Bızdıŋ elımızde mektep sömkesınıŋ qandai bolu kerektıgın qadaǧalaityn memlekettık standarttar joq. Tek bızde önımnıŋ qauıpsızdıgı turaly talaptar bar.
Balalar men jasöspırımderge arnalǧan önımnıŋ qauıpsızdıgı turaly «Keden odaǧynyŋ tehnikalyq reglamentın qabyldau turaly» talaptarda bylai delıngen:
- Bır jastan asqan balalar men jasöspırımder üşın toqyma materialdarynan jasalǧan kiım men tıgın būiymdary biologiialyq jäne himiialyq qauıpsızdık talaptaryna säikes keluı tiıs;
- Bylǧary galantereia būiymdary biologiialyq jäne mehanikalyq qauıpsızdık talaptaryna säikes keluı tiıs;
- Oquşy portfelderı men sömkelerınıŋ aldyŋǧy, büiır betterı men joǧarǧy klapanynda jaryq şaǧylystyratyn elementterı bar detaldary jäne (nemese) furniturasy boluǧa jäne olar qarama-qarsy tüstı materialdardan jasaluǧa tiıs. Bastauyş mektep jasyndaǧy balalarǧa arnalǧan oquşy sömkelerı formaǧa tözımdı arqamen jabdyqtaluy tiıs;
- Sömkelerge, oquşy riukzaktaryna, portfelderge arnalǧan materialdardaǧy ziiandy zattardyŋ qūramy himiialyq qauıpsızdık talaptaryna säikes normativterden aspauy tiıs.
Aiaq kiım men bylǧary galantereia būiymdaryna arnalǧan materialdardaǧy ziiandy zattardyŋ qūramy, sömkelerden, oquşy riukzaktarynan, portfelderden basqa tehnikalyq reglamenttıŋ himiialyq qauıpsızdık talaptaryna säikes bylǧary üşın-aiaq kiım, kiım, bas kiım jäne bylǧary galantereia būiymdary üşın közdelgen normativter; toqyma materialdary üşın – osy tehnikalyq reglamentke himiialyq qauıpsızdık talaptaryna säikes normativter.
Bız maqalamyzda oquşy men ata-ananyŋ, oǧan qatysty memlekettık zaŋdardy, talaptar tızbesın bärın keltırdık. Būl jekelegen ata-ananyŋ nemese balanyŋ janaiqaiy ǧana emes, ūlt densaulyǧyna, el bolaşaǧyna alaŋ etken ūsynys. Osyǧan qatysty aldaǧy uaqytta jauapty qyzmetkerlerdıŋ, qūzyrly organdardyŋ, mūǧalımderdıŋ pıkırın tyŋdaǧymyz keledı.
Gülşat SAPARQYZY
