«Baiaǧy jartas – sol jartas» demekşı, osy uaqytqa deiın mektep oqulyqtarynyŋ sapasyzdyǧy turaly qanşa ret aitylsa da, bıraq älı künge deiın eş nätije joq. Ministrlık uädesınde tūryp, saraptama jūmysynyŋ sapasyn retke keltırse, olqylyq azaia tüser edı. Jyl saiyn qaitalanatyn būl qatelıkterdı jaŋa oqu jyly bastalysymen oqulyqtardy paraqtaǧanda köretınımız şyndyq.
Nege qate köp?
2019 jyly Mäjılıs deputaty Baqytjan Smaǧūl Bılım ministrıne deputattyq saual joldasa, sol kezdegı Bılım jäne ǧylym ministrı Ashat Aimaǧambetov mektep oqulyqtaryndaǧy olqylyqtardy közben körıptı. «Oqulyqtar mäselesı jyl saiyn oryn alǧanmen, şeşılmei keledı. Sapasyna qatysty aitylatyn syn – şyn syn. Öitkenı qate, rasymen, bar. Keibırı ärıpterdı tergen kezde ketıp qalǧanyn, endı bırı tehnikalyq qate dep jatady. Bıraq qoǧamdy ondai aqtalǧan sözder qyzyqtyrmaidy. Özım körgenderın tızıp şyǧaiyn. Orys ädebietınde öreskel qateler örıp jür. Bır keiıpkerdı bırese atymen, endı bırde tegımen ataidy. Sonymen bırge, fizika oqulyǧyn alyp qarasaq, dūrys jauabymen säikes kelmeitın esepter bar. Geografiiany qarasaq, kartaǧa qatysty mäsele köp. Aǧylşyn tılındegı keibır sözderdıŋ qazaqşa audarmasy dūrys emes» degen ol. Onyŋ aituynşa, oqulyq sapasyna qatysty mäselenıŋ kese-köldeneŋ şyǧa beruınıŋ bır sebebı – uaqyttyŋ az boluy. Köpşılıgı asyǧys jazylyp, sonyŋ saldarynan sapasy da tömen bolyp şyǧady. Sonymen bırge, ministr jyl saiyn ötkızıletın ekspertiza jūmysyna qatysty da bırşama syn aitty. «Ekspertizany ekınıŋ bırı jasai almaidy. Myqty ūstazdyŋ barlyǧy myqty sarapşy bolmauy mümkın. Sondyqtan bız käsıbi sarapşylardy daiyndaudy qolǧa aluymyz kerek. Sol kezde ekspertiza nätijesı de quantatyn bolady. Bügınde saraptama degen aty ǧana bar» degen edı.
2020 jyly ministr A.Aimaǧambetov bylai dedı: «Oqulyqtardy daiyndaudyŋ jaŋa jüiesı tolyqqandy engızıletın bolady. Köpten berı būl mäsele şeşımın tappai kele jatyr. Bızdıŋ oqulyqtarda köptegen kemşılıktıŋ bar ekenın moiyndauymyz kerek. Jalpy, oqulyqtardy äzırleu jüiesınıŋ özı jetıle qoimaǧan. Bıraq būl tek baspalardyŋ, avtorlardyŋ, ia basqa da toptardyŋ kınäsı dep aituǧa bolmaidy». Soǧan orai Bılım ministrı bükıl prosess qaita baǧdarlanǧanyn jäne jaŋartylǧanyn tılge tiek ettı. «Oqulyqtar boiynşa jūmys memlekettık jalpyǧa mındettı standartqa jäne tiptık josparlar men baǧdarlamalarǧa säikes daiyndalady. Ärı qarai avtorlardy saraptau, testıleu, daiyndap oqytu jäne basylymdaǧy jūmys barysy pysyqtalyp jatyr. Osy mınberdegı biznes-üderısterdıŋ barlyǧy jaŋa formatta ıske asyrylatyn bolady» dep tüiındedı Bılım ministrı.
Sol jyly ötken Ükımettıŋ keŋeitılgen otyrysynda Prezident Qasym-Jomart Toqaev mektepterde Qazaqstan tarihy men dünie jüzı tarihy pänderınen bıryŋǧai oqulyqtar äzırleu qajettıgın atap ötken bolatyn. «Jaŋartylǧan bılım mazmūny boiynşa Qazaqstan tarihy men dünie jüzı tarihy pänderınıŋ baǧdarlamasy zaman talabyna sai bolǧanmen, oqulyqtyŋ sapasy syn kötermeidı. Oqulyqtardaǧy derekterdıŋ säikessızdıgıne, bırınşıden, onyŋ ärtürlı baspadan şyǧuy sebep, ekınşıden, oqulyqty jazar aldynda Qazaqstan tarihy men dünie jüzı tarihyndaǧy derekter bır-bırımen salystyrylyp, qarastyrylyp, oi süzgısınen ötıp baryp jazylsa» dedı.
Ne ısteu kerek?
Atalǧan kemşılıkterden soŋ ministrlık bırınşı kezekte jasalatyn osy rette on qadamdy atap öttı. Tızbektep şyǧalyq:
Ūstazdardy jinap, arnaiy kurs ötkızıp, sertifikattau kerek. Tūraqty qatysuşylardyŋ bazasyn qūru qajet. Eksperttık jäne pändık komissiia müşelerın sol bazadan qūpiia ädıs arqyly taŋdau;
Oqulyq avtorlaryn oqytu;
Ekspertiza jasau prosesın jetıldıru. Ol üşın oqulyqtardyŋ saraptamasyn jasauǧa arnalǧan arnaiy platformalar kerek. Sarapşylar sol jerde tūraqty jūmys ısteuge mümkındık alady;
Eskertpelerdıŋ qanşalyqty eskerılgenın elektrondy platforma arqyly qadaǧalau qajet. Är aitylǧan eskertpenıŋ naqty jauaby boluy tiıs;
Oqulyqtardy resenziialau jasyryn jürgenı jön. Iаǧni ekspertter tekseru barysynda avtordyŋ kım ekenınen beihabar bolady. Ol bolsa qysymnyŋ bolmauyn qamtamasyz etedı;
Baspalar qate jıbergen jaǧdaida, oqulyqtardy auystyrudy öz moinyna aluy kerek;
Baspa qatesın jöndemese, arnaiy sanksiialar qarastyrylady;
Oqulyqtar baǧasyna analiz jasau jūmysyn ministrlık baqylauǧa alady;
Oqulyqtardyŋ kölemın kışıreitu;
Belgılı bır pänderdıŋ baǧdarlamalarynda ketken olqylyqtardy jöndep, retke keltıru.
Kemşılıkter tüzele me?
2021 jyly QR BǦM Respublikalyq ǧylymi-praktikalyq bılım mazmūnyn saraptau ortalyǧynyŋ sarapşylary men halyqaralyq zertteuşıler konsorsiumynyŋ mamandary oqulyq basylymdarynyŋ saraptau jüiesın jaŋǧyrtuǧa baǧyttalǧan qūjattar toptamasyn äzırledı.
Atalǧan toptamany äzırleu baǧytyndaǧy keşendı şaralar ötken jyldyŋ qyrküiek aiynda bastalǧan. Mūndaǧy negızgı maqsat – oqulyqtarǧa qoiylatyn talaptardy otandyq jäne älemdık täjıribege sai salystyru jäne jıtı zertteu arqyly qaita qarastyru, zaman talabyna sai äzırleu. Sondai-aq saraptama kezeŋderı men rettılıgın tiımdılık jäne qoldanbalylyq tūrǧysynan qaita qarau, oqulyqtardy zerdeleu men bekıtudıŋ ūlttyq jüiesın nyǧaitu közdeldı. Būl jönınde RǦP bılım mazmūnyn saraptau ortalyǧynyŋ direktory Eldos Nūrlanov aitqan bolatyn.
«Äzırlengen qūjattarda saraptamany jürgızuge, sarapşylardy ırıkteuge, orta bılım mazmūnynyŋ invariantty bölıgıne jatatyn 19 pänge arnalǧan kriteriilerge, jaŋa oqulyqtar men OÄK-ge jürgızıletın synaqtan ötkızu prosesı men qoǧamdyq talqylau jūmysyn jürgızuge qatysty nūsqaulyqtar qamtylǧan. Sonymen qatar, oqu basylymdarynyŋ avtorlaryna, sarapşylardyŋ jūmysyn baǧalauǧa baǧyttalǧan arnaiy nūsqaulyqtar da bar» dedı ortalyq basşysy.
Eldos Bolathanūlynyŋ aituynşa, oqu ädebietın baǧalauǧa arnalǧan kriteriilerdı 19 pänge bölıp qarastyru – ūtymdy täjıribe. Būǧan deiın oqu basylymdaryn baǧalau jüiesınde jalpy talaptarǧa basymdyq berılgen. Elımızde oqulyqqa saraptama jürgızudıŋ özındık täjıribesı bolǧanmen, pän boiynşa egjei-tegjeilı jıkteu būryn-soŋdy qoldanylyp körmegen.
Ministrlık būl mäselege den qoiyp, Düniejüzılık banktıŋ «Orta bılımdı jaŋǧyrtu» jobasy aiasynda osy baǧyt boiynşa konsultasiialyq, ǧylymi-zertteu jūmystardy jürgızudı qolǧa aldy.
Jaŋartylǧan kriteriilerde soŋǧy 5 jylda qoldanysy qarqyndy türde artqan ǧalamtor men äleumettık jelınıŋ syn-qaterı eskerılgen. Mäselen, memleket pen qoǧamnyŋ damuyna kerı äserın tigızuı mümkın kemsıtuşılık, qūqyq būzuşylyq, qatygezdık, ürdısşıldık, suisid, laŋkestık, otbasy qūndylyqtaryna qarsy mınez-qūlyq, kommersiialyq jarnama, beiresmi derekközderdıŋ körınıs tabuyna jol bermeu mäselesı küşeitıle tüsken. Jaŋartylǧan kriteriiler tiıstı räsımderden ötkennen keiın qoldanysqa engızıledı.
