Allaǧa myŋ da şükır, aq pen qarany ajyratyp, tura joldy körsetuşı «Qūran» atty ūlyq pärmen jerge tüse bastaǧan mübärak ai – Ramazanǧa da jettık! Ardaqty paiǧambarymyz Mūhammed (sallalahu aleihi uä sälläm) özınıŋ bır hadisınde: «Oraza ūstaǧannyŋ ūiqysy – ǧibadat, ündemegenı – (Allaǧa aitylǧan) madaq! Jaqsylyqtary men ǧibadattaryna eselep sauap jazylady. Onyŋ dūǧasy qabyl etılıp, künälary keşırıledı» degen. Qasiettı aida tūtqan orazalaryŋyz qabyl bolyp, Jaratqannyŋ raqymynan qūr qalmaŋyzdar! Alla Taǧala bızge orazany sol arqyly özıne qūlşylyq jasauymyz üşın paryz ettı.
Raqym aiynda Alla Taǧalany jiı eske alyp, Qūran oqyp, ony tyŋdap, maǧynasyna oi jügırtıp, oǧan amal qylǧan abzal. Paidaly därısterdı tyŋdau üşın auzy berık adam bos uaqytyn meşıtte ötkızgenı jön. Tarauyq namazy – ramazan aiynda oqylatyn sauaby mol ǧibadat. Tarauyq ruhymyzǧa azyq berıp, pendenı bū dünienıŋ qarbalas tırlıgınen alystatyp, Allaǧa jaqyndatady.
– Ramazan aiynda qūptan namazynan keiın köpşılık jamaǧat bolyp tarauih namazyn oqidy. Jyl saiyn Astanada tarauihqa qatysyp, qūlşylyq etkısı kelgen halyqqa qolaily jaǧdai jasau maqsatynda meşıt maŋynan ärtürlı baǧytqa arnauly avtobustar qatynaityny belgılı. Biyl osy ürdıs jalǧasa ma?
– Ässälämuǧaleikum uä rahmatullahi uä bärakätuh! Mıne, küllı älemdegı mūsylman bauyrlar asyǧa kütken ailardyŋ sūltany – qasiettı Ramazan aiy da kelıp jettı. Alladan sauap, paiǧambardan rahym kütken, ruhani susaǧan nemese jan-jüregın iman nūryna bölep, tura jolmen ömır sürgısı keletınder, mūsylman qauymy osy aida Ramazan orazasyn ūstap, Allaǧa qūlşylyǧyn arttyrady. Osy qasiettı aida kün şyqqannan kün batqanǧa deiın auyz bekıtıp, mınäjat qylady. Sol sekıldı, sauaby orasan zor sünnet amaldardyŋ bırı – tarauih namazyn oqidy. Astana qalasynda Ramazan aiynda köpşılıktıŋ meşıtke kelıp, tarauih namazyna qatysatynyn eskere otyryp, jyl saiyn arnaiy avtobustar daiyndalyp jür. Ol ürdıs biyl da jalǧasady. Alla näsıp etse, orazanyŋ alǧaşqy künınen bastap tört meşıttıŋ aldynda tarauih namazyna kelıp qatysyp, odan taraǧanşa halyqty tegın tasityn avtobustar qoiylady.
– Avtobustar atap aitqanda qai meşıtterdıŋ aldyna qoiylady?
– Avtobustar el eŋ köp jinalatyn Äzıret Sūltan meşıtınıŋ, S.Ǧylmani atyndaǧy qalalyq meşıttıŋ, «Nūr Astana» ortalyq meşıtı jäne soŋǧy aşylyp otyrǧan Yryskeldı qajy meşıtınıŋ aldynan jüredı. Olar tüngı 12-den 1.30-ǧa deiın meşıt maŋynan halyqty tegın tasymaldaidy.
– Astana qalasynda qaiyrymdylyq maqsatynda auyzaşar berılıp tūra ma? Mäselen, «studentterge nemese belgılı bır mekemelerge auyzaşar bereiın, sızder ūiymdastyruǧa kömektesıŋızderşı» dep meşıtke keletın azamattar bola ma?
– Jalpy, Astana qalasy boiynşa qaiyrymdylyq maqsatta auyzaşarlar ūiymdastyrylyp tūrady. Qazır qalada toǧyz meşıt bolsa, Äzıret Sūltan meşıtınde 800-ge juyq adamǧa, «Nūr Astana» meşıtınde 400-ge juyq adamǧa, basqa meşıtterde de 150, 200, tıptı 300-ge juyq adamǧa auyzaşar berıledı. Sonymen qatar, Qazaqstan mūsylmandary dıni basqarmasynyŋ Astana qalalyq ökıldıgı ornalasqan «Nūr Astana» meşıtı atynan belgılı bır qoǧamdyq oryndarǧa – qarttar üiıne, jetımder üiınde, taǧy basqa da mekemelerge baryp nemese sondaǧy oraza ūstaǧandardy özımız şaqyryp, auyzaşar berıp tūramyz. Biyl da osyndai auyzaşarlar beru bızdıŋ aldaǧy josparymyzda bar.
– Ailardyŋ sūltany – Ramazanda köpşılıktıŋ dınge, imandylyqqa köbırek den qoiatyny, meşıtke baratyn mūsylmandar sany artatyny tüsınıktı. Osyǧan orai, meşıttegı dıni uaǧyz taqyryptary aldyn ala pysyqtalyp, rettele me? Jalpy, osy aida meşıttegı uaǧyzdardyŋ sauattylyǧy men taqyryptyq özektılıgıne qanşalyq män berıledı?
– İä, Ramazan – ruhani mausym aiy. Sondyqtan osy aida köpşılıktıŋ tynys-tırşılıgınde aitarlyqtai özgerıster boluy zaŋdy. Mūsylman bauyrlarymyzdyŋ meşıtke aǧylatyny, ǧibadat ornyna jiırek bas sūǧyp, köbırek uaqytyn qūlşylyqqa arnaityny belgılı. Sony eskergendıkten, Qazaqstan mūsylmandary dıni basqarmasy tarapynan osy aida, özıŋız aitqandai, dıni uaǧyzdar öte mūqiiat daiyndalady. Basqarmanyŋ Astana qalalyq ökıldıgı qazır bır ailyq uaǧyz josparyn jasap otyr.
– Olardyŋ taqyryptary qandai boluy mümkın? Mysal keltıre ketseŋız.
– Uaǧyzda jalpy imandy arttyru, ruhani dünienı baiytu, adamgerşılık, ızgı qasietter qalyptastyru jönınde aitylady. Ol, ärine, meşıt uaǧyzdarynyŋ negızgı taqyryby. Osyǧan qosa, bızde Äbu-Hanifa mäzhabyn därıpteitın, tıptı terıs aǧymdarǧa qarsy immunitet qalyptastyrudy maqsat etken taqyryptyq därıster bolady. Olar üş deŋgeide ötedı. Bırınşısı – jūma uaǧyzy. Ekınşısı – auyzaşar kezınde dastarqan üstınde aitylatyn uaǧyz, üşınşısı – tarauih namazy kezındegı uaǧyz. Uaǧyz-därıster taqyryby men jospary aldyn ala belgılenıp, Astana qalasyndaǧy barlyq meşıtterge mındettelgen. Ramazan aiynda osy baǧyt boiynşa jūmys jasalatyn bolady.
– Biylǧy pıtır sadaqasynyŋ qarjylyq kölemı qanşa? Osy pıtır sadaqasyn bererde arnaiy niet etıp beru qajet pe, älde jasaǧan jaqsylyq, bıreuge körsetken qamqorlyq pen qaiyrymdylyq ta pıtırge jata ma?
– Pıtır sadaqasy biylǧy mölşer boiynşa kem degende adam basyna 300 teŋge dep belgılenıp otyr. Iаǧni būl ekı kilogramm bidaidyŋ qūnymen eseptelgen. Sız aitqandai, elge jaqsylyq jasau, qaiyrymdylyq, qamqorlyq körsetu sauapty ıs ekenı anyq. Alaida pıtır sadaqasyn bererde arnaiy niet etıluı kerek. Şariǧatta körsetılgendei, «biylǧy Ramazan aiyndaǧy jan sadaqam», «pıtır sadaqam» dep niet etılıp berılmese, ol pıtır bolyp sanalmaidy. Jäne pıtır sadaqasyn şariǧatta körsetılgen oryndarǧa, meşıt-medreselerge, kedei-kepşıkterge, joq-jıtık jandarǧa, jetım-jesırlerge berse, qūba-qūp.
– Būryn oraza kezınde tükırıktı jūtuǧa, juynuǧa, temekı şeguge bola ma degen sūraqtar jiı qoiylatyn. Qazır köpşılıktıŋ dıni sauaty artty. Alaida qazırge deiın keide jastar arasynda «aryqtau üşın oraza ūstaǧym keledı» dep jatqandardy ūşyrastyryp qalamyz. Bızdıŋ oraza ūstaǧanymyz, negızınde, Alla Taǧalaǧa qajet emes, özımızge qajet närse ǧoi. Şariǧattaǧy paryz ben tyiymnyŋ bärı adamnyŋ öz igılıgı üşın jasalǧan. Demek, densaulyqty jaqsartu üşın, artyq salmaqtan arylyp, aryqtau üşın oraza ūstau äbestık emes dep tüsınetınderge ne aitasyz? Būl dūrys niet bolyp sanala ma?
– Jalpy, oraza ūstaǧanda mındettı türde niet etıluı kerek. Allanyŋ rizaşylyǧyna bölenuge, sauap aluǧa ümıt etken adam niet etedı. Sonymen bırge, adam özınıŋ qandai oraza ūstaitynyn bıluı qajet. Öitkenı orazanyŋ da türlerı köp. Basqany aitpaǧanda, Ramazan orazasyn ūstap jatyr ma, älde näpıl orazasyn ūstai ma – sony köŋılıne toquy şart. Ramazan orazasynda kündelıktı säresı aldynda niet etu islam şariǧatyna engenı sondyqtan. Al endı aryqtau maqsatynda nemese «üidegılerdıŋ bärı oraza ūstap jatyr, men de ūstai salaiyn, kışkene densaulyǧym jaqsarsyn, asqazanym tazarsyn» deitın adam bolsa, ol oraza qūlşylyǧy bop sanalmaidy, ol sauapsyz qalady. Öitkenı nietı Allanyŋ rizalyǧy üşın, qūlşylyq maqsatynda emes, ol öz qalauymen ūstalǧan oraza bolyp esepteledı. Ondai oraza basqa dınderde de bar jäne adam ondai orazany kez kelgen uaqytta ūstai alady. Sondyqtan amaldyŋ qabyl boluy nietke bailanysty. Kez kelgen qūlşylyqta aldymen niet ete bılu qajet.
– Ramazan aiynda zamandastarymyzdyŋ köbı ǧaibat sözden, jaman ädetterden, sol sekıldı künänıŋ barlyq türınen özın tyiuǧa tyrysady. Ramazan aiy aiaqtalǧannan keiın de sol tazalyqty, sabyrdy, keşırımdılık pen körkem mınezdı öz boiynda saqtap qaluy üşın oǧan ne qajet? Adam jyl on ekı ai boiy oraza kezındegıdei sauapqa ūmtylyp, dūrys ömır süruı üşın qandai boluy kerek? Erık-jıgerge qalai ie boluǧa bolady?
– İä, Ramazan aiy – adamdy adamgerşılıkke, körkem mınezge, imandylyqqa tärbieleu üşın Allanyŋ adamǧa būiyrǧan qūlşylyǧy. Ramazan aiynda adam sabyrlylyqqa, şükırlıkke, şydamdylyqqa, ädeptılıkke, taqualyqqa tärbielenedı. Jyl on ekı ai sol deŋgeide qalu üşın adam balasy tek qana ışıp-jeuden özın tyiyp, asqazan orazasyn ūstap qana qoimai, Ramazan aiynda közımen de, qūlaǧymen de, aiaǧymen de, qolymen de, tılımen de oraza ūstauy kerek. Iаǧni jaman qylyqtardan tyiylyp, solai jalǧasuy üşın imanmen, yqylaspen, qūlşynyspen berılıp, şyn niet etuı kerek. Jaqsylyqty ädetke ainaldyru adamnyŋ ışkı nietıne jäne erık-jıgerıne bailanysty.
Äŋgımelesken
Näzira BAIYRBEK
