Özbekstan parlamentınde qazan aiynyŋ soŋyna qarai elde toilar men basqa da merekelık şaralardy ötkızu erejesı qabyldandy. Ony prezident Şavkat Mirzieev özınıŋ jarlyǧymen bekıtıp berdı. Būdan bylai respublikada «otyz kün oiyn, qyryq kün toiyn» ötkızetın zaman bolmaidy, üilenu toiy bır künnıŋ ışınde tolyq ötıp bolady. Būl toilarǧa qatysatyn toişyl qauymnyŋ sany da 200 adamnan, toi kortejı 3 kölıkten aspaidy.
Toiǧa arnalǧan qūjattyŋ kırıspesınde «būl salada bırqatar eleulı problemalar men kemşılıkter anyqtalǧany» aitylǧan. Osyǧan orai, normativtı aktıde bırqatar azamattardyŋ «ysyrapşyldyq pen daŋǧazalyqqa jol berıletın üilenu toiy şaralaryn ötkızu üşın qaryzǧa kıretınderı, tabys tabu üşın respublikadan tys jerlerge ketetınderı» atap körsetılgen.
Endı zaŋ toidy bır künnıŋ ışınde, saǧat 6.00-den 23.00-ge deiın ötkızıp boludy meŋzeidı. Toi ielerı mūndai şaranyŋ ötkelı jatqanyn bilıkke kemınde bır apta būryn eskertıp qoiady. Tek toi dastarqanynan palau jei alatyndardyŋ sany ǧana är jerde ärtürlı boluy mümkın. Mūndaǧy şekteulerdı qalalyq jäne audandyq keŋester belgıleidı. Olar mūny «jergılıktı jerdıŋ jaǧdaiyna» qarai anyqtaidy.
Mūndai şekteuler toiǧa qatysatyndar üşın de bar. Oǧan 200 adam ǧana qatysa alsa, palaudan däm tatatyndar qatary 250 bolmaq. Al bır üide ekı jıgıt qatar üilenıp jatqan jaǧdaida meimandar sanyn taǧy 50 adamǧa ūlǧaituǧa mümkındık bar. Jaŋa zaŋ sondai-aq kortejdegı kölıkter sanymen bırge toida öner körsetetın oryndauşylar men muzykalyq toptardy ekeuden asyrmaudy jüktep otyr.
Eger şaraǧa 50 adamnan köp qatysuşy şaqyrylǧan bolsa, toi iesı zalmen, kafe ne meiramhanamen kelısımşart jasasuǧa tiıs. Mekeme äkımşılıgı būl jaǧdaida ışkı ıster organdaryna şaradan kemınde ekı kün būryn jazbaşa türde habarlap qoiady. Kölık qyzmetın tek būǧan lisenziiasy bar jürgızuşıler ǧana körsete alady.
Qūjatta toi dastarqanynda ysyrapşyldyq oryn aluyna tyiym salynatyny aşyq jazylǧan. Sondai-aq «ūlttyq dästürlerge qarama-qaişy keletın jäne qosymşa şyǧyndar şyǧarudy talap etetın» salt-ürdısterge tyiym salynǧan. Sonymen bırge audandyq keŋestıŋ basşylary «otbasylyq şaralardyŋ jinaqy jäne ysyrapsyz ötkızıluıne» tıkelei jauapty bolatyny da aitylǧan. Demek, elde endı şeneunıkter ärbır toidyŋ dastarqanyna aralasyp, ony rettep otyrady. Olar saǧat tılı 23.00-dı soqqanda, bırden dumandy tarqatyp jıberedı.
Özbek – qaşannan toişyl halyq. Köptegen özbek otbasylary mūndai toilardy jyldap kütedı, olardyŋ köbı «osyndai bır toidyŋ boluy üşın» ömır süredı. Ata-ana üşın boijetken qyzdaryn bai jasauymen ūzatu – öte maŋyzdy mäsele. Äkesı men şeşesı būl üşın qyzdary düniege kelgen künnen daiyndala bastaidy.
Özbekstanda toidyŋ özı ädette bır künde aiaqtala salmaidy. Dūrys ötken toidyŋ yrym-jyrymdary bırneşe künge sozylady. Ol üide qūda kütuden bastalady. Qalyŋdyqtyŋ ata-anasy «qyzymyz barǧan jerınde jaqsy bolsyn» degen yrymmen osyǧan arnap tandyr nan jabady. Odan qūdalar auyz tiedı. Qūda tüsu bıtkennen keiın fatiha-toiǧa kezek berıledı. Ol dürıldep ötedı. Jıgıttıŋ ata-anasy bolaşaq kelınderıne türlı syilyqtar men tättıler syilaidy. Osydan keiın üilenu toiynyŋ özıne daiyndyqqa kırısedı.
Qyz ben jıgıt nekege tūrar aldynda jeke-jeke quanyş keşın jasaidy. Qalyŋdyq özınıŋ qūrbylaryn jiyp, «kiz oş» ūiymdastyrsa, küieu jıgıt dostaryna «ertalabki oş» beredı. Jıgıt özınıŋ üiınde jarandaryn palaumen syilaidy. Üige kelgen qonaqtar sany köp bolǧan saiyn jıgıttıŋ äkesı bedeldı sanala tüsedı.
Mıne, Özbekstan bilıgı osynyŋ bärıne tyiym salǧaly jatyr. Jalpy, elde mūndai şekteu şarasy bırınşı ret jasalyp otyrǧan joq. Būl taqyryptaǧy alǧaşqy jarlyqty 1998 jyly prezident İslam Karimov şyǧarǧan edı. Qūjat «daŋǧazalyqqa, asta-töktılıkke, şamadan tys ysyrapqa, halyq dästürlerın aiaqqa taptauşylyqqa, maqtanşylyqqa, ainaladaǧy jūrtpen sanaspauşylyqqa» tyiym salǧan bolatyn. Bıraq mūnyŋ nätijesı onşalyqty tabysty bola qoimady. Sondyqtan İslam aka 2008 jyly osy mäselege qatysty ekınşı ret qūjat qabyldady. 2012 jyly Taşkent meriiasy otbasylyq merekelerdıŋ auqymyn şekteitın öz erejesın bekıttı. Al 2018 jyly Mirzieev şeneunıkterdıŋ üilenu toilary men tuǧan kün merekelerıne barularyna tyiym saldy. Onyŋ aituynşa, memlekettık qyzmetkerler onsyz da şalqyp ömır süredı, olardyŋ toi saltanatyna qatysulary jemqorlyqqa negız beredı.
Degenmen elde jaŋadan qabyldanyp otyrǧan zaŋdy synap jatqandar da az emes. Olardyŋ köpşılıgınıŋ pıkırlerı qazırgı künderı äleumettık jelılerde erejenıŋ Özbekstan azamatynyŋ konstitusiialyq qūqyǧyn būzady degenge saiady.
Mūnyŋ aqyry ne bolary äzırge belgısız. Bärın uaqyt körsetedı.
Rasul AITQOJA
