Kezınde Keŋes Odaǧy atalǧan alyp imperiianyŋ bır bölşegı sanalatyn Qazaqstan men Belarus arasyndaǧy diplomatiialyq bailanys özara senım men yntymaqtastyqqa negızdelgen. Qos el arasyndaǧy resmi bailanys 1992 jyldyŋ 16 qyrküiegınde ornady. Öz jūmysyn 1997 jyldan bastaǧan Belarustıŋ Qazaqstandaǧy elşılıgı ekı el arasyndaǧy köp jylǧy ärıptestık bailanysty nyǧaituǧa küş jūmsap keledı. QR Täuelsızdıgınıŋ 30 jyldyǧy qarsaŋynda qolǧa alynǧan «Elordada – elşıler» jobasy aiasynda Belarustıŋ Qazaqstandaǧy tötenşe jäne ökılettı elşısı Pavel UTIýPİNMEN bolǧan sūhbatty oqyrman nazaryna ūsynyp otyrmyz.
– Qūrmettı elşı myrza, biyl Qazaqstan men Belarus elderı Täuelsızdıgınıŋ 30 jyldyq mereitoiyn toilauda. Osy jyldar aralyǧynda ekı el arasyndaǧy özara bailanys jolǧa qoiylyp, damudyŋ daŋǧyl jolyna tüstı. Sız qazaq-belarus arasyndaǧy qazırgı diplomatiialyq qarym-qatynasty qalai baǧalaisyz?
– Ötken 30 jyl ışınde bızdıŋ elderımız memlekettılıktı nyǧaitu men damytu, tūraqty ekonomikalyq baza qalyptastyru jolynan öttı. Bız özara bailanysty tüzude bärın basynan bastamai, Keŋes Odaǧy kezınen kele jatqan ärıptestıkke iek arttyq. Ūltaralyq dostyq pen mädenietımızdıŋ jaqyndyǧy da būl ürdıske jaqsy äser ettı. Belarus-qazaq arasyndaǧy diplomatiialyq qatynas 1992 jyldyŋ 16 qyrküiegınen ornady. Ekı el arasyndaǧy 80 halyqaralyq kelısımnen tūratyn diplomatiialyq kelısımnıŋ qūqyqtyq bazasy öte myqty boldy. Onyŋ ışınde 2026 jylǧa deiıngı memleketaralyq äleumettık-ekonomikalyq ärıptestık turaly kelısımşartty airyqşa atap ötuge bolady.
Ekı el basşylarynyŋ arasynda da senımge negızdelgen konstruktivtı bailanys tüzılgen. Qoǧamdy transformasiialau baǧytynda Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı Qasym-Jomart Toqaev ūsynǧan saiasi reformalar paketın Belarus Prezidentı Aleksandr Lukaşenko da qoldaidy. Öz kezegınde Belarus basşysy da halyqty äleumettık qorǧau, ūlttyq ekonomikany basqarudy oŋtailandyru salalaryna basymdyq beredı.
El basşylarymen Belarus pen Qazaqstan arasynda parlamentaralyq bailanys ta jolǧa qoiylǧanyn atap ötu kerek. Belarustıŋ Respublika keŋesı men Belarus Ūlttyq jinalysy palatasynyŋ töraǧalary men Qazaqstan Parlamentı Senaty men Mäjılısınıŋ basşylyǧymen kezdesıp, özektı mäselelerdı talqylap tūrady.
Bızdıŋ deputattar Täuelsız Memleketter Dostastyǧyna qatysuşy elderdıŋ parlamentaralyq assambleiasynda, Ūjymdyq qauıpsızdık kelısımınıŋ parlamenttık assambleiasynda bırge jūmys ısteidı.
Halyqaralyq saiasi arenada da bızdıŋ elderdıŋ közqarasy ūqsas. Bız de küllı älemdegı tynyştyq pen tūraqtylyqty, teŋqūqyly jäne özara tiımdı ekonomikalyq bailanys qūrudy, jahandyq jäne öŋırlık qauıpsızdıktı qamtamasyz etu syndy ūstanymdardy ūstanamyz.
Biyl Belarus elı Täuelsız memleketter dostastyǧy ūiymyna, al Qazaqstan Euraziialyq ekonomikalyq odaqqa töraǧalyq etude. Osylaişa bauyrlas elder Euraziia keŋıstıgındegı integrasiialyq üderısterdı damytu, köpjaqty ärıptestık bailanysty tereŋdetu baǧytynda qatar jūmys ısteude. Mūnan özge, Bırıkken Ūlttar Ūiymy, Europalyq qauıpsızdık jäne yntymaqtastyq ūiymy, Şanhai yntymaqtastyǧy ūiymy syndy halyqaralyq alaŋdarda Belarus pen Qazaqstan bır-bırıne qoldau körsetıp keledı.
– Ekı el arasyndaǧy qarym-qatynas bolaşaqta qai baǧytta damuy mümkın?
– Menıŋşe, belarus-qazaq bailanysyn ärı qarai damytuda būryn keŋestık elderdıŋ basyn bırıktırgen integrasiialyq qūrylymdar aiasynda ärıptestıgımızdı tereŋdetu basty baǧyt bolyp qala bermek. Jahandyq ekonomikalyq mäselelerdı, halyqaralyq qauıpsızdık salasyndaǧy jaŋa syn-qaterlerge tötep berude ūjymdyq bailanystyŋ tiımdılıgın ömırdıŋ özı sät saiyn däleldep jatyr. Bız bırlesken käsıporyndar aşyp, tehnologiia almasyp, tauar ainalymy men körsetıletın qyzmet kölemın ūlǧaitudaǧy türlı kedergılerge qarsy tūryp kelemız. Nätijesınde qos eldıŋ ekonomikalyq äleuetı nyǧaiyp, qarapaiym azamattardyŋ jaǧdaiy jaqsara tüsedı.
Elaralyq bailanystyŋ jüielı jolǧa qoiyluy ūlttyq jäne halyqaralyq qauıpsızdıktı qamtamasyz etu salalarynda da senımdı serıktestıkke jol aşty. Bız Auǧanstandaǧy jaǧdaidyŋ Ūjymdyq qauıpsızdık turaly şart ūiymyndaǧy Täjıkstan, Qyrǧyzstan, Qazaqstan syndy serıktes elderdegı saiasi ahual men qauıpsızdıkke äser etuınıŋ mümkındıkterın de zerdeleimız.
Qazır jahandyq qauıpsızdık jüiesıne terıs äser etetın faktorlar bar ekenın joqqa şyǧara almaimyz. Äsırese «bülıkşı» elderdı sanksiialyq jazalau täjıribesı keŋ etek jaiuda. Belarus syrttan engızılgen «jaŋa älemdık tärtıptıŋ» terıs saldaryn tolyq sezınedı. Ötken jyly syrtqy küşter «adam qūqyqtaryn qorǧau turaly» ūranyn jamylyp, bızdıŋ elımızde özderınıŋ geosaiasi jobalaryn ıske asyra otyryp, tūraqsyzdyq oşaǧyn qūruǧa tyrysty. Alaida belarus halqy özındık ūlttyq sana-sezımge, mentalitetke jäne köp jylǧy tarihi täjıribege negızdelgen özındık damu jolyn taŋdady. Saiasat pen ekonomikadan özge Belarus tarapy Qazaqstanmen senımdı mädeni bailanysty nyǧaita beruge niettı.
Men bolaşaqqa zor senımmen qaraimyn. Jalpy halyqaralyq saiasat köbıne ekonomikalyq negızge bailanysty. Būl tūrǧydan alyp qaraǧanda, bızdıŋ dostyǧymyz san qyrly sipatqa ie.
Ekıjaqty qarym-qatynastardy damytuda deputattarymyzdyŋ da öz qoltaŋbasyn qaldyra alatyndyǧyna senımım mol.
Belarus pen Qazaqstan arasyndaǧy ekonomikalyq qatynas tabysty jürgızılıp keledı. TMD elderı arasynda bızdıŋ elderımız arasyndaǧy tauar ainalymynyŋ kölemı üzdık üştıktıŋ qatarynda.
2021 jyldyŋ qaŋtar-tamyz ailarynda Qazaqstan-Belarus arasyndaǧy tauar ainalymynyŋ kölemı edäuır ūlǧaidy. Däl osy qarqyndy saqtai otyryp, jyl soŋyna deiın bız tauar ainalymynyŋ jalpy kölemın 1 milliard AQŞ dollarǧa jetkızemız. Ekı el arasynda, negızınen, maşina jasau, auyl şaruaşylyǧy salalarynda tyǧyz ärıptestık ornady.
Ötken aida Qazaqstanda Belarus mädenietınıŋ künderı öttı. Mädeniet künderı aiasynda zamanaui kinofilmder körsetılıp, Belarus Respublikasynyŋ jetekşı solisterı men şyǧarmaşylyq ūjymdarynyŋ qatysuymen gala-konsert ūiymdastyryldy.
Qazır diplomatiialyq qarym-qatynas şeŋberınde qos el arasyndaǧy äue qatynasyn tolyq qalpyna keltıruge küş salyp jatyrmyz. Pandemiiaǧa deiın bızdıŋ elderımız arasynda apta saiyn 20 baǧytta äue reisı bolsa, qazır olardyŋ sany 8 baǧytqa deiın azaiyp qaldy.
– Älgınde söz arasynda elder arasyndaǧy mädeni bailanys jaiyn da tılge tiek ettıŋız. Elordada Belarus etnomädeni bırlestıgı jūmys ısteidı. Bızdıŋ ärtıster men şyǧarmaşylyq ūjymdar sızderde ötetın baiqaular men festivalderge jiı qatysady. Sızdıŋ oiyŋyzşa, ekıjaqty qatynastardy nyǧaituda mädeniettıŋ rölı qandai?
– Eŋ aldymen elder arasyndaǧy özara mädeni qarym-qatynastardy qoldap, damytuda qos memleket basşylary zor üles qosty. Nätijesınde bız ülken mädeni serpılıs jasadyq dep aitsam qatelese qoimaimyn. Äsırese kinematografiiada, teatr, mūrajai qyzmetı, şyǧarmaşylyq bılım berudegı bailanys jolǧa qoiyldy. 2013 jyldan berı ekı memlekettıŋ aumaǧynda mädeniet künderın ötkızu igı dästürge ainaldy. Sızderdıŋ önerpazdaryŋyz bızdıŋ körermenderdıŋ ystyq yqylasyna bölenıp jür. Äsırese «Slavian bazary» festivalıne qatysqan qazaq änşılerınıŋ jarqyn jeŋısı bügınge deiın köpşılık jadynda. Sol sekıldı Nūr-Sūltandaǧy mädeniet künderınde belarus kinosy, beineleu önerı şeberlerınıŋ körmesı, estrada jūldyzdarynyŋ konsertı elordalyq körermenderdıŋ köŋılınen şyqqanyn kördık.
Özıŋız aitqan Belarus etnomädeni bırlestıgı de mädeni bailanystardy saqtauǧa, damytuǧa qomaqty üles qosuda. Qazırgı uaqytta Qazaqstanda osyndai 15 ūiym tırkelgen.
– Biyl Qazaqstan Täuelsızdıgıne 30 jyl tolady. Elımızdıŋ osy jyldardaǧy damuyn qalai baǧalaisyz? Bızdıŋ astanamyz turaly qandai oidasyz? Belarus pen Qazaqstan astanalarynyŋ ūqsastyqtary bar ma?
– Tarihi ölşemmen alyp qarasaq, Qazaqstan salystyrmaly türde qysqa merzım ışınde memlekettılıktı qalyptastyryp, ekonomikalyq äleuettı arttyryp, halyqaralyq arenada laiyqty oryn taba aldy. Mūnyŋ bärı ekonomikalyq, äleumettık-saiasi, mädeni saladaǧy jetıstıkterge jol aşty. Ärine, būl – el tızgının asa kürdelı kezeŋde qolǧa alyp, ony asqan bılıktılıkpen basqara alǧan Qazaqstannyŋ Tūŋǧyş Prezidentı – Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ eren eŋbegınıŋ nätijesı.
Memlekettılıktı qalyptastyrudaǧy Qazaqstannyŋ jetıstıkterı älem elderınıŋ köz aldynda. Soŋǧy zertteulerdıŋ nätijesı boiynşa tūraqty damu maqsatyna qol jetkızu boiynşa 2021 jyly Qazaqstan ötken jylǧy pozisiiasyn 6 tarmaqqa jaqsartyp, älemnıŋ 165 elınıŋ ışınen 59-orynǧa taban tıredı. Halyqaralyq qauymdastyq tarapynan moiyndalǧan būl körsetkış eldıŋ damyp jäne üzdıksız alǧa jyljyp kele jatqanyn körsetedı. Bügınde Qazaqstan iadrolyq qauıpsızdık salasyndaǧy köşbasşy elderdıŋ qataryna kıredı. Oǧan 1991 jylǧy 29 tamyzda Semei iadrolyq poligonynyŋ jabyluy yqpal ettı. Chernobyl apatynyŋ qasıretın basynan ötkızgen belarus halqy adamdardyŋ ömırı men densaulyǧyn saqtaudaǧy būl şeşımnıŋ maŋyzdylyǧyn öte jaqsy tüsınedı.
Al Nūr-Sūltan – Qazaqstannyŋ jüregı. Ol ekonomikalyq damu men eldıŋ mädeni kelbetıne ainaldy. Astananyŋ damu qarqyny barlyq jerde baiqalady. Būl qalada eŋ joǧary älemdık standarttarǧa sai ǧimarattar salynyp, halyqtyŋ ekonomikalyq äl-auqaty östı. Qalada ömır süru üşın qolaily jaǧdailar jasalyp keledı.
Älbette, jaŋa astana salu kezınde sızderdıŋ Tūŋǧyş Prezidentterıŋız jastarǧa arnalǧan qala ideiasyn tabysty ıske asyra aldy. Elordanyŋ bügıngı kelbetınen Qazaqstannyŋ bolaşaǧy jarqyn, quatty, bai memleket ekenın aŋǧaruǧa bolady. Qaladaǧy Batys pen Şyǧys stilderınıŋ aralasuy oǧan erekşe reŋk berıp, qaitalanbas säulet nysandary ömırge keldı.
Qysqaşa ömırderek:
Pavel Utiupin 1976 jyly Resei Federasiiasynyŋ Primorskii ölkesı Horolskii audanynda ömırge kelgen. 1998 jyly Belarus memlekettık ekonomikalyq universitetın «Halyqaralyq ekonomikalyq bailanystar» mamandyǧy boiynşa tämamdaǧan. 1999 jyly däl osy oqu ornynda magistraturany, 2002 jyly aspiranturany aiaqtap şyqqan. Eŋbek jolyn 1994 jyly «Dubl V» şaǧyn käsıpkerlıgı direktorynyŋ ışkı ekonomikalyq bailanystar jönındegı orynbasary bolyp bastaǧan. 1995-1999 jyldar aralyǧynda «UTV» öndırıstık-kommersiialyq firmasy4 ışkı ekonomikalyq bailanystar bölımınıŋ basşysy. 1999 jyly «Frebor» käsıpornynda josparlau-ekonomikalyq bölımınıŋ ekonomisı. 2002-2004 jyldary Mogilev oblystyq atqaru komitetı töraǧasynyŋ keŋesşısı. 2004-2006 jyldary Mogilev oblystyq atqaru komitetı töraǧasynyŋ bas keŋesşısı. 2006-2011 jyldary «Belşina» aşyq aksionerlık qoǧamy bas direktorynyŋ ekonomika jäne qarjy jönındegı orynbasary. 2011-2017 jyldary Belarus Respublikasy Önerkäsıp ministrınıŋ orynbasary. 2017-2018 jyldary Belarus Respublikasy Ekonomika ministrınıŋ orynbasary. 2018-2020 jyldar aralyǧynda Belarus Respublikasynyŋ Önerkäsıp ministrı. 2020 jyldyŋ şıldesınen Belarus Respublikasynyŋ Qazaqstan Respublikasyndaǧy tötenşe jäne ökılettı elşısı bolyp taǧaiyndalǧan.
