Qazaqstan men Niderlandy arasyndaǧy ekonomikalyq bailanys jyl sanap nyǧaiuda. Qazaqstan Niderlandyǧa mūnai men mūnai önımderı, ferroqorytpalar, titan men odan jasalǧan önımderdı eksporttaidy. Al bız būl elden därı-därmek, maşinalar men qūral-jabdyqtar, joǧary tehnologiialyq aspaptar men qūraldar jäne auylşaruaşylyq önımderın satyp alamyz. Niderlandy – Qazaqstandaǧy eŋ ırı investor bolsa, ol öz kezegınde Europanyŋ logistikalyq haby, agroönımder eksporty boiynşa älemde ekınşı orynda. Azattyǧymyzdy alǧaşqylardyŋ bırı bolyp moiyndaǧan Koroldık eldıŋ jahandyq bastamalaryna da är kez qoldau körsetıp keledı. Osy oraida Niderlandy Koroldıgınıŋ Qazaqstandaǧy tötenşe jäne ökılettı elşısı Andrei KARSTENSPEN sūhbattasyp, elımız ben elorda jaily oilaryn sūrap bıldık.
– Ekı eldıŋ qarym-qatynasy qandai deŋgeige köterıldı? 30 jyldaǧy täuelsız Qazaqstannyŋ damu jolyna, özgerısterge qandai baǧa berer edıŋız? Aldaǧy uaqytta qandai salalardaǧy yntymaqtastyqty damytu, basymdyq beru qajet dep sanaisyz?
– Niderlandy pen Qazaqstan 30 jyldan berı özara senımdı serıktester bolyp keledı. Elşılık Qazaqstanda jūmys ısteitın 100-den astam niderlandtyq kompaniiamen aqparat almasu jäne olarǧa Qazaqstanda biznes jürgızuge qoldau körsetu üşın bailanysta. Niderlandty Qazaqstandaǧy eŋ ırı investorǧa Niderland ükımetı emes, jeke kompaniialar ainaldyrǧanyn naqtylaǧan jön. Soŋǧy bes jylda Niderland kompaniialary Qazaqstanǧa 30 milliard eurodan astam investisiia saldy.
Dästür boiynşa ekonomika tıregı bolyp tabylatyn qazbaly energetika sektory jaŋartylatyn energiia közderıne auysyp, mūnai öndırısıne az täueldı bolady. Qazaqstan öz ekonomikasyn auyl şaruaşylyǧyna basa nazar audara otyryp ärtaraptandyrady, būl salada Niderland taǧy da köp närse ūsyna alady. Niderlandydaǧy Qazaqstan elşılıgımen bırge bız yntymaqtastyǧymyzdy nyǧaitu üşın bar küşımızdı salamyz. Būdan basqa, jasyl tehnologiialar, injiniring, bailanys, qarjy, qyzmet körsetu jäne medisina, densaulyq saqtau salalarynda yntymaqtastyqty keŋeitu üşın äleuet bar.
Qazaqstan qoǧamy adam qūqyqtaryn odan ärı nyǧaituǧa kömektesetın Prezident Toqaevtyŋ reformalar baǧdarlamasymen ruhtandyrylǧan jäne ötpelı kezeŋde tūr. Bız būl damudy qūptaimyz jäne qoldaimyz, öitkenı adam qūqyqtary bızdıŋ ışkı jäne syrtqy saiasatymyzdyŋ negızgı elementı bolyp tabylady. Qoǧamnyŋ, atap aitqanda, jastardyŋ barǧan saiyn aşyq bola bastaǧany quantady. Sol siiaqty Qazaqstan ekonomikasy aşyqtyqty arttyruda aitarlyqtai progreske qol jetkızude, būl – odan ärı damu men yntymaqtastyqtyŋ kıltı.
– Qazaqstan ekonomikasyna tıkelei şeteldık investisiialar kölemı bırınşı jartyjyldyqta 30,4 paiyzǧa artyp, $11,1 mlrd dollardy qūrady. Eŋ ırı investor Niderlandy boldy. Būl elden kelgen investisiialar aǧyny 3,3 mlrd dollardy qūrady. Qazaqstan Niderlandyǧa investisiia boiynşa nesımen tartymdy?
– Sız öte dūrys aitasyz, Niderlandy – Qazaqstandaǧy eŋ ırı investor. Köptegen jyldar boiy bız, negızınen, tabiǧi resurs, şikızat öndıru sektoryna nazar audardyq, bıraq qazır auyl şaruaşylyǧynyŋ maŋyzdylyǧy artyp keledı, öitkenı Qazaqstan ekonomikasyn ärtaraptandyrudy maqsat etıp otyr. Būl Niderlandydaǧy jaǧdaiǧa säikes keledı. Elımızde 17 millionnan astam halyq tyǧyz ornalasqanyn jäne bız ūlttyq klimattyq mındettemelerımızdı oryndauǧa bel buǧanymyzdy eskere otyryp, bızge Niderlandtaǧy auyl şaruaşylyǧynyŋ ekologiialyq zardabyn azaitu kerek. Sondyqtan bız öz elımızdegı öndırıstı odan ärı keŋeituden Qazaqstan siiaqty basqa elderge azyq-tülık importynyŋ ornyna özın tamaqtandyruǧa kömektesu üşın ösımdık şaruaşylyǧyn ūlǧaitu jäne ärtaraptandyru üşın zamanaui täjıribenı, jabdyqtar men tehnologiialardy eksporttauǧa köşemız. Mūndai yntymaqtastyq qazırdıŋ özınde bau-baqşa, jylyjai, süt jäne qūs şaruaşylyǧy siiaqty salalarda qarqyn aluda.
Taǧy bır element, köptegen transūlttyq kompaniialar, sonymen qatar Qazaqstannan şyqqan kompaniialar da özderınıŋ zaŋdy orny retınde Niderlandyny taŋdaidy. Mūnyŋ sebebı – bızdıŋ qolaily şeteldık investisiialyq ahualymyz ben infraqūrylymymyz, sonyŋ ışınde salyq rejimı.
– Qazaqstanda qai uaqyttan berı tūrasyz? Sızdıŋ eldıŋ qarapaiym tūrǧyny Qazaqstan turaly bıle me? Elımızge alǧaş kelgen kezdegı äserıŋız qandai boldy?
– Men būl qyzmetke 2019 jyldyŋ tamyz aiynda keldım. Alǧaş ret Qazaqstanǧa ötken ǧasyrdyŋ 90-jyldarynyŋ basynda aiaq basqanmyn. Qanşa jyldan keiın Qazaqstanǧa kelıp, özgerıstı körıp, ülken aiyrmaşylyqty baiqadym. Sol kezde qatty taŋǧalǧanym bar. Ädemı, jaŋa astana ǧana emes, infraqūrylym, qoǧamdyq ömır, qyzmet körsetu jäne jalpy äl-auqat deŋgeiı, tıptı mentalitet te sol kezdegı jaǧdaidan müldem özgeşe boldy. 30 jyl ışınde Qazaqstan kütkenımnen äldeqaida asyp tüstı! Ekı el arasynda qarapaiym adam oilaǧannan äldeqaida köp ūqsastyq bar dep oilaimyn. Mäselen, jüregımızge jaqyn qyzǧaldaqtar, tūrǧyndardyŋ sany da ūqsas. Äzıl men qonaqjailylyǧymyz da sai keledı.
– Elordamyz sızge nesımen erekşelenedı? Sızdıŋ eldıŋ astanasynan ne üirenuge bolady? Bas qalamyzdy damytuda nenı eskergen jön dep oilaisyz?
– Nūr-Sūltan – zamanaui, jaily jäne serpındı qala, onyŋ Amsterdam siiaqty ırı halyqaralyq qoǧamdastyǧy jäne köptegen körıktı jerlerı men keluşılerı bar. Al bızdıŋ parlamenttıŋ, ükımettıŋ jäne elşılıkter men halyqaralyq ūiymdar siiaqty tiıstı mekemelerdıŋ orny Gaaga bolyp tabylady. Ekı qala (Amsterdam jäne Gaaga) da bükıl el siiaqty öte jaqsy velosiped infraqūrylymyna ie. Onyŋ sebebı – bız Niderlandta bärımız velosipedpen jüremız, būl bızdıŋ densaulyǧymyzǧa, qorşaǧan ortaǧa jäne t. b. üşın paidaly. Nūr-Sūltan men Almatynyŋ velosiped infraqūrylymyn damytuda aitarlyqtai jetıstıkterge jetkenın köru öte jaqsy, jaqyn arada velosipedpen jüru üşın qala ışındegı jäne odan tys bailanystar būdan da köp bolatynyna senemın. Qazaqstanda da solai boluy mümkın jäne boluy kerek. Būl – peizaj siiaqty qolaily jaǧdailardy paidalanu jäne Aleksandr Vinokurov pen Astana Pro Team komandasynyŋ tamaşa jetıstıkterıne sılteme jasai otyryp, adamdardy yntalandyru mäselesı. Aldaǧy köktemde bız salauatty ömır saltyn nasihattau, velosipedpen jüru men jol qauıpsızdıgın arttyru maqsatynda Nūr-Sūltan men Almaty qalalarynda velotur ūiymdastyramyz.
– Elşı myrza, Qazaqstanda demalys ötkızu sızge ūnai ma? Osy salada qandai kemşılıkter bar?
– İä, men köp saiahattaimyn jäne Qazaqstanda Qaraǧandy, Petropavl, Atyrau, Aqtau, Oral, Aqtöbe, Taraz, Şu, Aqsai, Şymkent, Qyzylorda, Balqaş jäne Baiqoŋyr siiaqty köptegen jerlerde boldym. Men Qazaqstannyŋ tabiǧatyn jaqsy köremın. Süiıktı oryndarymnyŋ bırı – Maŋǧystau oblysyndaǧy Bozjyra şatqaly – jer betındegı keremet, qol timegen jäne bıregei oryn. Bozjyra şatqalynda men özımdı Aiǧa baryp kelgendei sezındım. Qazaqstanda äue qatynasy jaqsy jolǧa qoiylǧan, qazaqstandyq kompaniialar keremet qyzmet körsetedı. Sonymen qatar men poiyzben, kölıkpen jäne velosipedpen mümkındıgınşe jiı saiahattaǧandy ūnatamyn!
– Qalanyŋ qai jerınde demalǧandy ūnatasyz?
– Maǧan Esıl özenınıŋ jaǧalauy ūnaidy. Mädenietten (muzyka men öleŋ jazu) basqa men sportpen ainalysqandy ūnatamyn. Men bırneşe marafonǧa qatystym, eŋ soŋǧysy Nūr-Sūltan qalasynda qyrküiek aiynda öttı. Nūr-Sūltanda asyrap alǧan itım bar, syrtta bırge jügıremız. Ärine, velosipedtı köp tebetınımdı aitudyŋ qajetı joq. Qysta Esıl özenınde şaŋǧy tebudı öte jaqsy köremın.
– Sızdıŋ oiyŋyzşa, osy zamanǧy saiasatker qandai boluy kerek? Qandai qasietterge ie bolu maŋyzdy? Öz elıŋızdı jäne Qazaqstandy bır auyz pıkırmen, sözben qalai sipattar edıŋız?
– Basqalarǧa jarqyn ülgı bola otyryp, adal, däiektı jäne aşyq bolu maŋyzdy. Ekı elde de taza jel men aşyq jer köp, būl bızdıŋ aşyqtyǧymyzda körınıs tabady. Endeşe «aşyq» degen sözdı ortaq belgımız dep alaiyq!
– Qazaqstan azamattaryna Niderlandqa baruy üşın Şengen vizasyn alu bügınde oŋai şarua emes. Viza alu qaşan jeŋıldeidı?
– Pandemiiaǧa bailanysty ūzaq uaqyt boiy Şengen vizasyn alu mümkın emes edı. Alaida bügın de saiahattai alatyn adamdar sany öte şekteulı. Degenmen tonneldıŋ soŋynda jaryq bar degen siiaqty, Avstriia elşılıgı bırqatar elderge, sonyŋ ışınde Niderlandqa belgılı bır kriteriilerge säikes keletın Şengen (qysqa merzımdı) vizasyn beretın keŋse retınde qyzmetın qaita jalǧastyruda.
– Bızdıŋ gazet arqyly astanalyqtarǧa qandai tılek aitasyz?
– Men sızdermen bırge bolǧan ärbır künnen läzzat alamyn jäne barşa qazaqstandyqtarǧa, astanalyqtarǧa jarqyn bolaşaq tıleimın!
Qysqaşa ömırderek:
Andrei Karstens Niderlandynyŋ Meppel qalasynda düniege kelgen. Nikolett Fohtelooge üilengen. Üş balasy bar. Utreht universitetınde kommersiialyq jäne äleumettık-ekonomikalyq qūqyq mamandyǧy boiynşa bılım alǧan. Golland, aǧylşyn, orys, nemıs, fransuz tılderınde erkın söileidı. Qazırgı taŋda qazaq tılın üirenude. Ol eŋbek jolyn 1988 jyly Niderlandynyŋ Syrtqy ıster ministrlıgınen bastady. Diplomatiialyq mansabynda Gaagada, Briusselde, Auǧanstanda, Gruziiada, Slovakiiada jäne Reseide jūmys ıstegen. 2019 jyly ol Niderlandy Koroldıgınıŋ Qazaqstandaǧy, Qyrǧyzstandaǧy jäne Täjıkstandaǧy elşısı bolyp taǧaiyndaldy. Elşı biznes jäne adam qūqyqtary mäselelerın şeşuge belsendı aralasady.
