Temır tūlpar tızgındegenderdıŋ köbı, äsırese, jastar jaǧy ünemı bır jaqqa asyǧady da jüredı. Sonyŋ saldarynan ötken aptada Astana qalasy boiynşa 42 jol-kölık oqiǧasy tırkelıp, 18 adam zardap şekken, 2 adam köz jūmǧan. Eŋ bır aianyştysy, zardap şekkender men jaralanǧandardyŋ ışınde üş jas pen alty jas aralyǧyndaǧy tört bala boldy.
Qala köşesı jarys alaŋy emes…
Jol polisiiasynda on bes jyldan berı qyzmet atqaryp kele jatqan Erbol Samatovtyŋ aituynşa, jol-kölık oqiǧasynyŋ kem degende 70-80 paiyzy jyldamdyqty arttyrudan bolatyn körınedı.
– Menıŋ ömırlık täjıribemde baiqaǧanym, balaǧa 25 jasqa tolmai maşina satyp alyp beru köpe-körneu qauıpke bas tıkkenmen bırdei, – deidı ol.
Rasynda da, jiyrmanyŋ ainalasyndaǧy jas jıgıt su jaŋa ylpyp tūrǧan temır tūlpardyŋ tızgınıne otyrǧanda onyŋ boiynda bırden jelık paida bolary sözsız. Jaqynda basty köşelerdıŋ bırınde jyldamdyqty 85-90 şaqyrymǧa deiın kötergen jürgızuşını toqtatyp, aiyppūl hattamasyn toltyrǧanymda, ol «inspektor myrza, sız menı qalada rūqsat etılgen maksimaldy jyldamdyq saǧatyna 60 kilometr dep jazalap jatyrsyz. Bıraq eşkım būl qalada saǧatyna 60 şaqyrym jyldamdyqpen jürmeidı ǧoi» degenı. Mıne, būl – on segız jasynda emın-erkın «Toyota Camry-70» markaly soŋǧy ülgıdegı avtokölık taqymdap jürgen jap-jas jıgıttıŋ oi-tüsınıgı.
Al şyndyǧynda osyndailardyŋ salǧyrttyǧynan köbıne beikünä jandardyŋ ömırı üzılıp ketıp jatady.
Statistika mälımetıne süiensek, jol apaty, negızınen, jürgızuşınıŋ ışımdık ışuınen jäne jyldamdyqty şamadan tys arttyruynan bolatyndyǧy däleldengen. Sonymen qatar, mamandar saǧatyna 60 kilometr jyldamdyqpen kelıp toqtaǧan kölıktıŋ tejegış joly 3-4 metr bolsa, sol jyldamdyqty 5 kilometrge arttyrsa, tejegış joly 8-10 metrge ūzaryp ketetındıgın aitady. Būl – saǧatyna 80 kilometr jyldamdyqpen kele jatqan avtokölık tejegıştı basqanymen, 15-20 metrge deiın toqtai almaidy degen söz. Sondyqtan keiıngı kezde Oral, Atyrau, Aqtau qalalarynda rūqsat etılgen eŋ joǧary jyldamdyq saǧatyna 40-50 şaqyrym bolyp belgılengen. Nätije kütkendegıdei, jol-kölık oqiǧasyndaǧy adam şyǧyny 30 paiyzǧa deiın azaiǧan körınedı.
Būryn jyldamdyqty saǧatyna 10-nan 20 kilometrge deiın kötergenderge – 10, 20-dan 40-qa deiın asyrǧandarǧa 20 ailyq eseptık körsetkış kölemınde aiyppūl salynatyn. Jürgızuşılerden «aiyppūl kölemı şamadan tys joǧary» degen bırqatar aryz-şaǧymdar tüskennen keiın osy jyldyŋ qaŋtar aiynan bastap joǧaryda aitylǧan aiyppūl tiısınşe 5 jäne 10 ailyq eseptık körsetkışke deiın azaityldy. Bıraq odan jürgızuşılerdıŋ tärtıbı tüzelıp kete qoiǧan joq.
Tıptı keibır bai-baǧlandardyŋ erke-totai balalary «kımnıŋ maşinasy jüirık?» degen syŋaida qalanyŋ şetkerı köşelerınde avtojarysqa şyǧatyn körınedı.
Qazır keibır mamandar Astana qalasynyŋ özınde köşedegı rūqsat etılgen eŋ joǧary jyldamdyqty saǧatyna 60 kilometrden 50-ge tüsırudı ūsynady. Sonda olar jol-kölık oqiǧasynyŋ kem degende 30 paiyzǧa azaiatyndyǧyn aitady. Būl da köp bolyp oilanatyn mäsele.
Qauıpsızdık beldıgınıŋ septıgı mol
Köp jürgızuşıler qauıpsızdık beldıgın taǧudy ūmytyp ketıp jatady. Al şyndyǧynda, tıptı köşenıŋ kelesı būrylysyna deiın baratyn bolsaŋyz da, qauıpsızdık beldıgın taqpai, kölıgıŋızdı ornynan qozǧauǧa tyiym salynady. Öitkenı köp jaǧdailarda jol-kölık oqiǧasy kezınde adam janyn saqtap qalatyn osy qauıpsızdık beldıgı ekendıgın mamandar däleldep otyr.
Sarapşy-mamandar qauıpsızdık beldıgınsız kölık oryndyǧyna otyrǧyzylǧan on manekennıŋ barlyǧy da apatty jaǧdai kezınde şaşylyp ketkenın aitady. Al qauıpsızdık beldıgın taǧyp, jasaǧan täjıribe kezınde maşina bırneşe ret töŋkerılgenımen, manekender sol küiı ornynda qalǧandyǧy anyqtaldy.
Būdan keiın zertteuşı-mamandar «aldyŋǧy oryndyqta qauıpsızdık beldıgın qoldanu adam ölımın – 50 paiyzǧa, al artqy oryndyqta qauıpsızdık beldıgın taǧu 75 paiyzǧa deiın azaitady» degen tūjyrym jasaǧan.
Qalai degende de, qauıpsızdık beldıgınıŋ kölık ışındegı adamnyŋ qatty jaraqattanbasy üşın septıgı mol ekendıgı körınedı.
Mūny jol polisiiasy inspektorlary da rastaidy.
«Ötken jyly avtokölıkterge balalar oryndyǧynsyz jolauşylar tasymaldauǧa tyiym salynatyn «jürgızuşıge balalarǧa arnalǧan ūstap tūru qūrylǧylary nemese balalardy qauıpsızdık belbeuın taǧuǧa mümkındık beretın qūrylǧylary bolmaǧan jaǧdaida 12 jasqa deiıngı balalardy tasymaldauǧa rūqsat etılmeidı» degen arnaiy qauly şyqqanda, qoǧamda bıraz dürbeleŋ tuyp, artynan adamdar sabasyna tüsken edı. Qazır kez kelgen jürgızuşı mūnyŋ säbilerdıŋ qauıpsızdıgı üşın ıstelgen igı şara ekendıgın tüsınıp otyr» dep eske alady olar. Al negızı, qauıpsızdık beldıgın taǧudy mındettep, kölıkte balalardy oryndyqqa bekıtudıŋ sebepterı mynada eken. Mäselen, avtokölık saǧatyna 60 km jyldamdyqpen jürıp kele jatyp kılt toqtauǧa mäjbür boldy delık. Osy kezde maşina salonynda otyrǧan adamnyŋ salmaǧy 30 ese ösıp ketedı eken. Orta eseppen aldyŋǧy oryndyqta otyrǧan adamnyŋ salmaǧy 70 kelı bolsa, ol 200-250 kelı salmaqpen alǧa jyljityn körınedı. Sonda beldıktı taqpasa, aldyŋǧy terezeden ytqyp şyǧyp ketuı äbden mümkın. Sondyqtan kölıkke otyrǧanda qauıpsızdık beldıgın mındettı türde taǧuyŋyz kerek.
Rulde ūialy telefon ūstamaŋyz
Avtokölık jürgızıp kele jatyp qalta telefonymen bıreulermen qyzyl keŋırdek bolyp mäsele talqylaityn jürgızuşılerdı talai baiqaǧan şyǧarsyz. Tüptep kelgende, būlar jai jol erejesın būzuşylar ǧana emes, özgenıŋ, naqtyraq aitsaq, sız ben bızdıŋ ömırımızge qauıp töndıruşı bolyp sanalady.
Statistika mälımetterı Almaty qalasynda tek bır aptada jürgızılgen reid kezınde 180 adamnyŋ, Astana qalasynda 120 adamnyŋ rulde kele jatyp ūialy telefonmen söileskenın tırkegen. Al tırkelmegenderı qanşama?! Öitkenı ūialy telefonmen söilesken sättı arnaiy qondyrǧymen suretke tüsırıp almasa, jol polisiialaryna olardyŋ maşina jürgızıp kele jatyp söileskenın däleldeu qiynǧa soǧatyn körınedı.
Jol jüru erejesınıŋ 591-babyna säikes, kölık jürgızuşısıne ūialy telefondy qoldanuǧa qataŋ tyiym salynǧan. Būl talap oryndalmaǧan jaǧdaida, 10605 teŋge kölemınde aiyppūl salynady. Taǧy bır eskeretın jai – kölık jürgızuşısıne şylym şeguge de tyiym salynady. Sebebı şylym şegu kezınde de jürgızuşınıŋ oiy bölınedı. Ärı temekı tütını közge kerı äser etıp, köru qabıletın 70 paiyzǧa deiın tömendetedı eken.
Är jürgızuşınıŋ jol erejesın bıluı ǧana şart emes, būljytpai oryndauy da mındet. Ony köpe-körneu būzu tek özıŋe ǧana emes, ainaladaǧy basqa adamdardyŋ ömırıne de qauıp töndıru ekenın tüsıngen jön.
