Qaiyrly qonys, qūtty orda!

– Küläş apa, sız Almatyda oqydyŋyz. Almatyda tūrdyŋyz. Bıraq elordamyz Arqaǧa köşkende quanyp, Astanaǧa aq tılekpen öleŋ arnap, bataŋyzdy berdıŋız. Astananyŋ sızdıŋ ömırıŋızdegı orny qandai?

– İä, bızdıŋ jastyq şaǧymyz Almatyda öttı. Ata-babamyz «Jer jännaty – Jetısu» dep atap ketken mekenge oqu ızdep kelgende, asqaq ta aibarly Alataudy körıp, qaita-qaita qarai bergenbız. Almaty jasyl jelekke malynyp tūr eken. Aǧaştardan üzılıp tüsken qyp-qyzyl aport almalary aryqtarda aǧyp bara jatady. Lezde ja­uyp ötken jaŋbyrdan keiın aşylǧan aspan şeksız meiırımın tögıp, dünie jaŋa ǧana jaratylǧandai jarqyrap, ǧalamat körkem suretke ainalady.
Halqymyz ǧasyrlar boiy köksegen täuelsızdıgın alyp, el mereiı tasyp tūr­ǧan jyldarda astana auystyrylady degen äŋgımenı estıgende, ekıūdai sezımde bol­ǧanymyz ras.
Tauly, nuly, almaly jerūiyqtan, nebır tarihi tūlǧalardyŋ ızı qalǧan, ūmytylmas däuırlerdıŋ kuäsı bolǧan äsem Almatydan Aqmolaǧa köşu qalai bolar eken degen sūraqtarǧa Prezident Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ bekem bailamy būltartpas jauap bolǧan edı. Söitıp, köştıŋ aldy sa­iyn Saryarqaǧa jyljydy. Astananyŋ orny bükıl qazaq üşın asa maŋyzdy.
– Bır öleŋıŋızde: «Astana bol, aman bol,
Aqylman bol, amal bol.
Taisalatyn tämam qol,
Täuelsızdıgıme qamal bol!» dep jazypsyz. Astana, qalai oilaisyz, täuelsızdıgımızge qamal bola aldy ma?
– 1998 jyldyŋ mausymynda «Egemen Qazaqstannyŋ» qyzmetkerı, belgılı jurnalist Jūmagül Soltieva telefonmen bailanysyp, Astana taqyrybyna jariialaǧan müşäiraǧa qatysuyma ötınış bıldırdı. Köŋıldegı qimastyqty jeŋıp, maŋyzy zor tarihi oqiǧanyŋ qajettılıgın tüsıngen tūs edı. Aqyn bolǧanda, aqtıleulı ana emespın be, «Tūsaukeser» degen öleŋımdı jüregımmen jazdym. «Egemen Qazaqstannyŋ» bır betıne tügel qazaq aqyndarynyŋ öleŋderı 5 mau­symda jaryq kördı. Gazet redaktory Ualihan Qalijan da habarlasyp, Astananyŋ auysuyna bailanysty jaqsy pıkırlerımen bölıstı. Ol kezeŋ bärımız üşın de ümıt pen täuekel kezeŋı edı.
Astananyŋ el täuelsızdıgıne qamal boluyna, Qazaqstannyŋ memleket retınde törtkül düniege tanyluyna, älem qalalary jauharlarynyŋ qatarynda tūruyna Elbasy N.Nazarbaev eŋbegın de, aqylyn da, ǧūmyryn da aiamai jūmsap keledı.
Ädılın aitu kerek, jaŋa Astananyŋ salynuy qalyŋ qauymnan, el aǧalarynan, ūlt ziia­lylarynan qyzu qoldau tapty. Qalamgerler jaŋa şyǧarmalar jazyp, sazgerler tamaşa änderın arnady. Elorda şejıresı än-jyrmen baiandaldy. Būl saladaǧy jurnalisterdıŋ telegei teŋız ülesterın atap aitu – abzal.
– «Qara öleŋım jetetın,
Qaida barsyn ol da ūzap?
Jalǧyz – menıŋ memleketım,
Jan dalam da jalǧyz-aq.
Ös, Astana, örkende,
Közıŋde – baitaq jerūiyq.
Bügın de jäne erteŋ de,
El müddesınen ne biık?!». Sız aqyn­syz ǧoi. Keide jūrt körmegendı körıp, jūrt sez­begendı sezesız. Astanany Arqaǧa auys­tyrǧannan qazaq qandai baqyt tapty? Ne ūtty dep oilaisyz?
– Astananyŋ Arqaǧa auysuy, damudyŋ qai qyrynan alyp qarasaq ta, özın-özı aqtaǧan tarihi ırı oqiǧa. Euraziia jüregınde, eldıŋ ortasynda, Esıldıŋ jaǧasynda tūrǧan şahar şapsa tūlpardyŋ tūiaǧy, ūşsa qyrannyŋ qanaty talatyn Ūly dalany jailaǧan halqymyz üşın de, elordamyz üşın de qaiyrly qonys boldy.
Aitylyp jürgen köp qisyndarǧa, geosaiasi, ekonomikalyq, ekologiialyq, demografiialyq jaǧdailarǧa, bır sözben aitqanda, ūlttyq müddemızge tolyq sai keldı dep aita alamyz.
Bız qazır Taraz qalasynyŋ tūrǧynymyz. Ara-tūra Almatyǧa jaŋarǧan jaqsy jolmen baryp tūramyz. Sonda Qaskeleŋnıŋ tūsynan öte bere kölıkterdıŋ keptelısı bastalady. «Altyn Ordadan» ärı qarai kök tütın auany jūtyp otyramyz. Almaty aspany būlyŋǧyr bolyp körınedı. Qala ışıne kırgende baratyn jerıŋe jetu qiyn. Sonda oilaimyn, «osy qazır Astanada tūryp jatqan halyq pen nöpır kölıktı äkelıp, osy megapoliske qossa, ne bolar edı?» dep.
Būl qalaǧa jan-jaqtan qūiylǧan halyq ol jaqtaǧy qazaqtyŋ sanyn köbeitıp, tılımız ben dınımızdı saqtap, salt-dästürımızdı jaŋǧyrtyp jatyr. Būl da bır ūtqan jerımız şyǧar.
– Sız Astanaǧa Jambyl oblysynyŋ delegasiiasy qūramynda kelıp, ekeumız alǧaş ret sūhbat qūrǧanda «Astananyŋ aspany keŋ eken» degen edıŋız. Elımızdıŋ bıraz jerın aralap, bıraz jerın jyrǧa qosqan aqynsyz ǧoi. Astana tabiǧatynyŋ taǧy qandai erekşelıgın baiqadyŋyz?
– İä, sol joly Astananyŋ beinesın jaq­sylap köruımızdıŋ sätı tüsken. Tüskı asqa qyzylordalyq dostarymyz Bolat pen Zeineş şaqyrǧan edı. Elordamyz turaly ekeuınıŋ aitqan äŋgımelerı äserlı bolǧany sonşalyq, az ǧana uaqytymyzda qalany aralamai, dastarqan basynda otyrǧanymyzǧa ūialdyq. Zeineştıŋ şaiyna qanyp alǧan soŋ qalaǧa şyqtyq. Esıldı kördık, eskertkışterdı tügendedık, äsem subūrqaqtardy qyzyqtadyq, meşıtke de soqtyq. Ärqaisysynyŋ öz aty bar ǧimarattardy tamaşaladyq. Bır biıkteu jerde, aspanǧa qaraǧanymda, jüregımdı keremet quanyş kernedı. Zaŋǧar biık köp-kögıldır älem şeksız qūdıretımen, tausylmas taza nūrymen köz jetpes kökjiekke deiın kömkerılıp tūr eken. Almatyda aspan būlai körınbeitın. «Astananyŋ aspany keŋ eken» dep sol joly aitqan edım. Bolat dosymyz «endı senderdı qalanyŋ syrtyna alyp şyǧaiyn, Elbasymyz ainalaǧa orman ekkızıp jatyr» dep, äuejaidyŋ jolymen tartyp otyryp, talai äŋgımenı aitqan. Olar Astanaǧa ǧaşyq eken. Aqşam tüsıp, samaladai ottar janǧanda, men: «Bolat, Zeineş, suǧarularyŋa köndık, «Subarularyŋa» mındık, sūlu qalany kördık, endı meimanhanamyzǧa jetkızıp tastaŋdar» dedım quanyşym basylmai.
Keşe elımızde alǧaş ret ötken Ūlttyq dom­­byra künınıŋ Astanada qalai ataǧanyn aq­parat qūraldarynan kördım. Ekı myŋ adamdy bır alaŋǧa jinap küi tartqyzu, ony sonşa halyqtyŋ tamaşalauy qandai ǧajap! Basqa jerde bolsa, osyndai ülken şara ūiymdastyra alar ma edık? Būǧan da Saryarqanyŋ keŋdıgı mümkındık berıp otyrǧan joq pa? Qazaqtyŋ peiılındei Arqanyŋ jazyq dalasynda boi tüzegen Astananyŋ keŋdıgın de atap aitqym keledı.
– Astanaǧa jiı kelıp tūrasyz ba?
– İä, baryp tūratynbyz. Eŋ äuelı Elba­synyŋ şaqyruymen 8 nauryz merekesıne orai barǧanmyn. Almatydan Bibıgül Tölegenova apamyz bastaǧan önerlı hanymdar qatysqan keşkı bankette Elbasynyŋ qolyna dombyra alyp, halyq änın äuelete salǧanyn kördım. Odan keiın ekı ret Elbasyn ūlyqtau räsımıne qatystym. 2006 jyly Memlekettık syilyqty alyp qaittym. Astananyŋ 10 jyldyǧynda jabyq jyr müşäirasyna qatysyp, bas bäigenı ielendım. Bıraz ülken jiyndarda da boluymyzdyŋ sätı tüsken. Bıraq qazır Astanada tūratyn üi bolmaǧandyqtan at ızın sirettık.
– Osydan ekı jyl būryn «Orman» atty kıtap şyǧardyŋyz. Sızdıŋ stihiiaŋyz aǧaş ekenın jaqsy bılemın ǧoi. Bertınde Astananyŋ ainalasyna qalyŋ orman ösırılıp jatqanyn estıgende de qatty quanǧanyŋyz esımde. Özıŋız sol ormandy baryp kördıŋız be?
– Jas kezımde öleŋdı tünde aidyŋ ja­ryǧynda, kündız aǧaştyŋ saiasynda, Talas­tyŋ jaǧasynda jazatyn edım. Men keŋ da­lamnyŋ tabiǧatyn jaqsy kördım. Jiı kez­desetın aǧaşy jyŋǧyl men şeŋgel bolyp keletın qūmdy auylda östım. Sol Üşaraldan qazırgı Tarazǧa kelgenımde, şynary men talyna, qaiyŋy men qara aǧaşyna toimai qarap tūratynmyn. Jastau kezımdegı bır öleŋımde:
Jasyl būta jaia almai japyraǧyn,
Susyz dala jasyryp jatyr ärın.
Suretşı emes, bärıŋdı
Ormanşy bop
Sūlulyqty saqtauǧa şaqyramyn, – dep jazǧanym sondyqtan bolar. Qazaqstannyŋ qai jerıne barsam da, qaitalanbas sūlu tabiǧatyn jyrlap qaittym. Orman degen – jer betındegı tırşılıktıŋ eŋ ǧajaiyby ǧoi. Elbasymyzdyŋ aituymen Astananyŋ töŋıregınde orasan zor auqymda orman, toǧai egılgenı elordamyzdyŋ körkeiuıne häm ūly jaratylystyŋ älemdık saltanatyna qosylǧan üles dep oilaimyn. «Orman» atty kıtabymdy Astana künıne arnadym. Öitkenı Saryarqanyŋ sary dalasyn jasyl ormanmen körkeitu ideiasy menı äuelden qatty tebırentken. Osy oraida özım­nıŋ oryndai almaǧan bır armanymdy aitqym keledı. Qolyma fotoapparat alyp, Qaiyrbekke erıp, Qazaqstan taularynyŋ etegındegı, özen-kölderınıŋ boiyndaǧy, jazira dalasynyŋ betındegı syŋsyǧan sūlu aǧaştar men qūlpyrǧan gülderdıŋ eŋ äsem, eŋ sirek kezdesetın türlerın özım tüsırıp, albom-kıtap şyǧarsam ba dep edım.
– Elordamyzdyŋ 20 jyldyǧyna qandai tılek aitasyz?
– Qazaqty jarylqaǧan Haqtyŋ da özı
Esımde tabiǧattyŋ päk bır kezı.
Aqorda, kök kümbezdı baitaǧyma
Jalǧanda tüspese eken jattyŋ közı.
Astananyŋ 20 jyldyǧymen barşa­ŋyz­dy şyn jürekten qūttyqtaimyn. Dalamyz tynyş, qalalarymyz beibıt bolyp, armandar jüzege asa bersın! Qazaqqa Alla pana bolsyn!

Äŋgımelesken
Näzira BAIYRBEK

TÄUELSIZDIK TAŊDARY

Tamyljyp tūnyq atqanda,
Ketkenımızdı keltırıp,
Tökkenımızdı toltyryp,
Jarylqaǧanda kökte Alla,
Kün astynda qūlpyryp,
Qiiadaǧyǧa ūmtylyp,
Qyrandai qanat qaqqanda,
Armandap jetken osynau
Oŋtaily, sättı şaqtarda
Täuekel etıp toqtamǧa,
Otanyn süigen Elbasy
Orda qonysyn tapqanda,
Aspannyŋ astyn jainatyp,
Astana – şahar soqqanda,
Öz jüregımızden ötkızıp,
Öz qolymyzben tūrǧyzyp,
Jasyl ormanmen beldeulep,
Bezentıp gülmen qyrmyzy,
Mahabbatymyzben toltyryp,
Memleketımızdıŋ jūldyzyn
Arqa tösıne jaqqanda! –
Kösılıp sūlu jaǧasy,
Esılıp Esıl aqqanda,
Taqyrdyŋ betın gül etıp,
Tabanymyz tiıp maqpalǧa,
Töbemız tiıp būlttarǧa,
Töŋıregımız körınıp,
Töskeige şauyp şyqqanda,
Reŋımızdı kırgızgen,
Ūlylyǧymyzdy bılgızgen
Qazaqtyŋ qaisar namysy –
Qaiyrly qonys, qūtty orda!

Küläş Ahmetova