Astana arqaǧa köşkende el auzynda «būl qala orystanyp ketken» degen söz jiı aitylatyn. Sözdıŋ şyny kerek, sol kezdegı ahual solai edı. Alaida, būl – Aqmolada qazaqşa söileitın bır adam bolmady degen söz emes. Jetpıs jyl boiy üstemdık qūryp, kelmeske ketken keŋestık kezeŋnen bızge «miras» bolyp qalǧan mūranyŋ bırı – orys tılın köksegen, bızdıŋ mädenietımızge, tūtas tüsınıgımızge qarsy keletın nebır ataular edı. Atap aitsaq, köşelerden bastap qala tırşılıgıne qajettılerdıŋ bärı orysşa atalyp edı. Al, soŋǧy on bes jyldyŋ ışınde elorda müldem özgerdı. Sebebı, qalanyŋ keipı qazaqylandy.
Alǧaşqy qadam qandai-dy?!
Arqa tösındegı jaŋa ärı jas Astananyŋ qalyptasuyn ärkım ärqalai topşylaidy. Basyn bütındep alǧannan keiıngı basty mındet – qalaǧa qazaqy qan jügırtu edı. Sebebı, būl qala – jai emes, qazaqtyŋ kındık qalasy. Astananyŋ ajarynan qazaqylyq lebı esıp tūruy tiıs. Äitpese, ol bızdıŋ ūltymyzǧa, tūtas täuelsızdıgımızge syn bolar edı. Sonymen, naqty mysalmen aitaiyq. Täuelsızdık alǧannan keiın taza qazaqşa oqytatyn jalǧyz-aq mektep boldy. Sol kezdegı qaradomalaq oquşylar qalanyŋ bır şetınen ekınşı şetıne sabylyp jüretın. Äitpegende, ana tılınde bılım alu mümkın emes. Ūltynyŋ bolaşaǧyn oilaǧan ata-ana ūl-qyzyn qazaq mektebıne bergısı keletını aitpasa da tüsınıktı. Degenmen ata-analardyŋ ışınde balasynyŋ resmi tılde bılım alǧanyn qalap, orys tılın qoldanuşylar da jeterlık edı. Ondaǧy oilary – bolaşaqta balamyz tılden qinalmasyn degen bolar. Al bügınde būl mäselege közqaras müldem basqa. Öitkenı, bügınde qazaq tılıne degen sūranys bırtındep artyp keledı. Mäselen, on bes jyldyŋ ışınde aşylǧan 70-ke juyq mekteptıŋ bärı qazaq tılınde bılım beretın boldy. Būǧan qosa, mektepke deiıngı bılım beru mekemelerınıŋ denı ūlt tılınde söilep tūr.
Tıptı, ondaǧy top ataularynyŋ özı är qazaqtyŋ öz balasyn emırene iıskep, erkeletıp aitatyn «qūlynşaq», «botaqan», «ainalaiyn», «janarym», «qaraqat» syndy qūlaqqa maidai jaǧatyn sözdermen aişyqtalǧan.
Köşelerdıŋ körkı kırdı
Osydan bes jyl būryn qala basşylyǧy bır batyl qadamǧa bardy. Bır mezgılde qalanyŋ 300-den astam köşesınıŋ atauy auystyryldy. Būrynǧy «skii», «ova»-men aiaqtalatyn ataular qazır atymen joq desek bolady. Mäslihat deputattary bırauyzdan köşe ataularyn qazaqylandyratyn qūjatty qabyldaǧanda, «baiyrǧy «tarihi» ataudan aiyrdyŋdar» dep aiqaiǧa attan qosyp, qarsy bolǧandar da boi körsettı. Bıraq, bız üşın onyŋ qajetı şamaly. Sebebı, bız bügıngınıŋ Astanasyn, erteŋgı ūrpaqqa amanat bolyp qalatyn bas qalanyŋ tarihyn jasap jatyrmyz. Eger bız qazırden bastap ūltymyzdyŋ ūpaiyn tügendemesek, erteŋ keiıngı tolqynnyŋ aldynda ūiatqa qalamyz. Bolaşaqtyŋ qamyna bügınnen kırısu qajet. Osyny eskerıp, bır mezgılde bükıl qala köşesınıŋ atauyn almastyrdyq. Jai atau emes, körseŋ – közıŋ quanyp, estıseŋ – qūlaǧyŋ süisınetın ataular. Ūltymyzdyŋ kıl qaimaǧynyŋ aty atalyp, tüsı tüsteldı. Eskerılmegen jer-su men tau-tas qalmady. Altai men Atyraudyŋ arasyndaǧy igı jaqsynyŋ esımı elordada jaŋǧyrdy.
El eskertkışımen maqtanady
Qaladaǧy qazaqtyŋ atyn şyǧarǧan taǧy bır qūndylyǧymyz ūlt maqtanyştaryna qoiylǧan eskertkışter ekenı dausyz. Kerei men Jänıbek hannan bastap, Kenesary, Bögenbai, Bauyrjan, Abai, Jambyl babalarymyzdyŋ eskertkışterı el eŋsesın köterıp tūr. Būl – jerdıŋ iesı de, kiesı de qazaq ekenın aiǧaqtaǧandai. Aitpaqşy, elordadaǧy eskertkışterdıŋ teŋ jartysyn aimaqtar äkelıp ornatty. Batyr Äliianyŋ eskertkışın – Aqtöbe oblysy, jyr atasy Jambyldyŋ tas müsının – Almaty oblysy, al bahadür batyr Bauyrjan atamyzdyŋ eskertkışın Jambyl oblysy syiǧa tartqan edı. Elordanyŋ esebı eselene tüsuıne aimaqtardyŋ üles qosyp jatqanyn aituymyz kerek. Al, memleketımızdıŋ basty eskertkışıne ainalǧan «Qazaq elı» monumentınıŋ atauy airyqşa tapqyrlyqpen qoiylǧan.
Mädeniettıŋ mäiegı
Jerdıŋ iesı qazaq bolǧan soŋ, ondaǧy bar tırlık ūlttyq reŋge boialuy kerek. İä, bırınşı kezekte qala mädeniettıŋ ordasy boluy tiıs. Būǧan qatysty aitarym, şahardyŋ şamy jaǧylǧan künnen bastap nebır saltanatty sarailar esık aşty. «Qazaqstan», «Şabyt», «Täuelsızdık», «Tılep» dep atalatyn zäulım sarailar öz sahnasynda düiım jūrtty auyzyna qaratqan düldülderdı sairatty. «Myŋjyldyqtar toǧysyndaǧy Astana», «Astana-Arqau» syndy şaralar san ǧasyrlar boiy qazaqpen jasap kele jatqan ūlt önerın ūlyqtap, alaştyŋ abyroiyn şartarapqa asqaqtatyp otyr. Önerdıŋ, tūtas mädeniettıŋ tuyn qazyq etken ziialy qauym Astanaǧa qonys teuıp, orta toltyryp jatyr. Orta demekşı, elordalyqtardyŋ sany 700 myŋnan asyp tüstı. Quanyştysy, keluşılerdıŋ köbı – özımızdıŋ qandastarymyz.
Kölık te qazaqşa söileidı
Senesız be, osydan jiyrma jyl būryn qazaqşa söileseŋ, özge ūlt «orysşa ait!» dep dürse qoia beretın. Al qazır şe? Joq, olai talap ete almaidy. Qyzmet körsetu salasy da qazaqylana bastady. Tıptı, qalypty deŋgeige jettı. Bärın bolmasa da, bırın mysalmen aitaiyq. Qoǧamdyq kölıktegı qyzmet qazaq tılınde körsetıledı. Būl – jai söz emes, arnaiy qabyldanǧan qaulynyŋ nätijesı. Aialdamalar aldymen qazaqşa aitylady. Meiramhana men meimanhanalardaǧy mäzırde bärı bar da, tek qazaqtyŋ tılı bolmaityn. Qazır, aldymen özımızdıkı, odan soŋ özgenıkı degen prinsipke köştık. Quanbaǧanda qaitemız.
Ä degende qalanyŋ qazaqy kelbetıne syn aituşylar köp boldy. Bügınde sol synnan qorytyndy şyǧyp jatqanyn ıs jüzınde körıp, közımız jetıp otyr. Astana alty Alaştyŋ aibyndy kındıgıne ainaldy. Qalaǧa qarap, taŋ qalyp, taŋdai qaǧyp jatqandar köp. Qazaqtyŋ quanyşyna ainalǧanyn maqtan tūtamyz. Endeşe, quanyşymyz köp bolǧai deimız!..
Ainūr ŞOŞAEVA
