Qaraqat ÄBILDİNA: ASTANA KYNI YLKEN KONSERTIMIZDI BEREMIZ

Qazaqtyŋ  daryndy  änşı  qyzy  Qaraqat Äbıldina qazırgı taŋda tele­jürgızuşı retınde körınıp jür. Äu basta sahnaǧa qara dombyramen şyqqan ol keiınnen estrada älemınen de özıne laiyq ornyn aldy. Dästürlı än men estradalyq än – änşınıŋ qos qanaty ıspettes. Ras, keiıngı kezde estradalyq baǧyttaǧy änderdı köbırek aityp kettı. Alaida, ūlttyq naqyştaǧy tuyndylardy, qazaqtyŋ qazaq ekendıgın tanytatyn änderdı de ūmytqan joq. Onysyn Astananyŋ törınen aşylǧan mektep-studiiasynda şäkırtterınıŋ boiyna sıŋırude. Oǧan atalǧan oşaqtyŋ tabaldyryǧynan attaǧanymyzda köz jetkızdık. Esıgınen engen boida äsem ändı şaryqtatqan tanys dauysty estıdık. Qaraqat bır şäkırtıne «ekı tumaityn» Kenennıŋ «Oi, jailau» änın yjdahattylyqpen üiretıp jatyr eken. Änşımen sūhbatqa kelısken edık, sabaǧyna kedergı keltırmeiık dedık. Ädemı ännıŋ äserımen otyryp, auylda ötken balalyq şaǧymyz eske tüstı. «Qazır özı de şäkırt tärbielep jatqan änşı öner jolyna qalai keldı?» dep oiladyq. Sūhbatymyzdy da osy sūraqty qoiudan bastadyq. 

– Qaraqat, dombyra men ännıŋ älıppesın kımnen üirendıŋız?

– Özım tuyp-ösken Jaŋa­arqa jerı – än ölkesı, änşıler elı. Onda äu demeitın, dombyra tartpaityn jan joq dep aitsam artyq emes. Közı­mızdı aşqannan sol ortada öskendıkten bala jastan dombyra men änge äuestıgım oian­dy. Mektep qabyr­ǧasynda dombyra tartyp jüretın Amanjol Ältaev siiaqty aǧa­la­rymyz arqala­nyp şyqqanda auzymyz aşylyp qarap otyratynbyz. Sodan talaptanyp, özımız de özdıgımızden dombyrany dyŋǧyrlatyp tartyp, jailap üirene bastadyq.

Anda-sanda teledidar men radiodan Janar Aija­no­vanyŋ änderın tyŋdaǧanda tez otyryp än sözderın jazyp aluǧa tyrysatynbyz. Qazırgıdei tehnikanyŋ da­myǧan zamany emes inter­nettı basyp qalyp, kez kelgen ändı köşıre qoiatyn.

«Taŋşolpan» baǧdar­la­masyna bola erte tūramyz. Sonda Janar Aijanovany körsetıp qalǧan kezde üidegı bauyrlaryma «Aǧa, sız myna ännıŋ bırınşı, ekınşı jolyn jazyp alyŋyz» dep, özge­le­­rıne üşınşı, törtınşı jolyn jazyp aludy tapsyra­myn, özım qaiyrmasyn jazyp alamyn. Än ekı qaita­lanbaidy, bır kör­setıp qalǧan kezde sözderın jazyp alyp ülgeruımız kerek. Önerge degen qūlşynystan şalǧai auylda jatyp, Janar apa­myz­dyŋ repertuaryndaǧy talai änderdı jattap aldyq.

11 jasymda Almatyda daryndy balalardy ırıkteitın ülken baiqau jariialandy. Soǧan Qaraǧandy oblysy, būrynǧy Jezqazǧan oblysynan alty bala joldama aldyq. Sol saiysqa üş kün boiy qatysyp, mazmūndama, şyǧarma jazdyq, mänerlep oqydyq, dombyra tartyp, än aittyq. Sodan alty balanyŋ bıreuı ǧana öttı. Sol – men boldym. Söitıp, tegın oquǧa joldama aldym.

Allanyŋ būiryǧy, äitpese, eşkım qolymnan jetektep, osy bala änşı bolsyn, önerdı üirensın degen joq. Üidegıler Almatyǧa jıbergısı de joq edı. Alaida, «Osyndai joldama aldy» dep estıgende jolymdy bögegen joq. Ata-anam «Qalai bolady eken?» dep uaiymdaǧany ras, bıraq bırınşı – Alla, ekınşı – Qymbat Äbıldaqyzy degen ülken apaiym barda neden qorqamyz degendei, sol kısıge amanat etıp, enşısıne berdı.

Sodan arman qala – Almatyǧa jol tartyp, K.Baiseiıtova atyndaǧy muzykalyq kol­ledjdıŋ «Dombyra jäne än klasyn» aiaqtap, qyzyl diplom alyp şyǧyp, konservatoriiaǧa emtihansyz tüstım. Köptegen ülken änşılerdıŋ aldyn kördık. Jänıbek Kärmenovtei ǧasyrda bır tuatyn änşıden ekı ai sabaq alǧannyŋ özın jetıstık köremın. Ökınışke qarai, ol kısı bızge sabaq berıp jürgende dünieden ozyp kettı.

Nabat Oinarova, Qajybek Bekbosynov, Qairat Baibosynov, Bekbolat Tıleuhan, Säule Janpeiısova syndy ūstazdar maǧan sabaq berıp, är mekteptıŋ änın üirenuge mümkındık aldym. Konservatoriiany bıtırıp, aspiranturaǧa tüsıp, ony aiaqtadym. Bıraq, ärı qarai damyta almadym.

Qyz balasy bolǧannan keiın tūrmysqa şyqtym, düniege säbi keldı. Öz şyǧarmaşylyǧymdy nasihattauǧa da köp uaqytym kettı.

Almaty alǧaşqy ülken armandarymdy oryndaǧan qala boldy. Studenttık ömırdegı baiqaular, Qaraqat änşı retınde tanylyp, alǧaşqy bergen konsertım sol qalada öttı. Alatau etegınde ömırlık serıgımdı jolyqtyryp, dü­niege säbi äkelıp, ana baqytyn sezındım. Jalpy, Almatynyŋ menıŋ jüregımde alatyn orny erekşe.

– Al Astanaǧa qalai kel­dıŋız?

– 2008 jyly ömırlık serıgımnıŋ qyzmet babyna bailanysty osynda köşıp keldık. Äitpese, jyly ūiany tastap, bırden qonys audaru oŋai emes. Ol da joǧarydan berılgen būiryq boluy kerek. Milleniumnyŋ on jyldyǧyn atqaru qajet boldy. Sony ekı aidyŋ ışınde atqaryp, äkımdık üş bölmelı päter berdı. Sodan keiın ülken ūlymyzben aqyldastyq. «Bolaşaqtyŋ qalasy Astana dep jatyr, al, ainalaiyn, qai jaqta ömır sürgıŋ keledı?» dep bır auyz aityp edık, ol «Anaşym, äke, Astana ūnaidy» degennen keiın ūlymyzdyŋ tılegınen soŋ osy jerde qaldyq. Päter de ülken sebebın tigızgen boluy kerek.

Oǧan eş ökınbeimız. Arqa samal jelımen, boranymen özımız ösken jerdıŋ aua raiyna jaqyn. Alǧaşqy jyldary üirene almai, bıraz qinalǧanymyz ras, alaida, qol qusyryp otyrǧan joq­pyz. Astanaǧa kelgen jyly «Qaraqat» mektep-studiiasyn aşyp jıberdık. Būl mekteptıŋ bolaşaǧyna sene qoimaǧandar da boldy. Bıraq, jinaǧan täjıribemızdı būl mekteptıŋ damuyna jūmsap, bır jüiege tüsırdık.

Qazır jan-jaqty aqparatqa qanyqtyratyn uaqyt bop tūr. Balalar şeteldıŋ änı­ne, şeteldıŋ änşılerıne köp elıktep tūratyn zamanda özımızdıŋ ūlttyq önerımız, ūlt­tyq aspaptarymyz, halyq änderımız nazardan tys qa­lyp qoimasyn, jastardyŋ qūlaǧyna, jüregıne jetpei qalmasyn degen nietpen osy mekteptı aştyq.

– Sız jetekşılık etetın jetıgenşıler tobyndaǧy balalardyŋ önerı süisıntpei qoimaidy. Özıŋız de osy aspapta oinaisyz. Jetı­genge qyzyǧuşy­lyǧy­ŋyz qalai oiandy?

– Şynyn aitqanda, osy uaqytqa deiın sondai aspaptyŋ qazaqta bar ekenın bılmeppız. Alǧaş ünın estıgen kezde «şırkın-ai» dep tamsanyp, jetıgenge ǧaşyq boldym. Özımnıŋ jeke konsertımde qandai jaŋalyqpen şyǧamyn, eldı nemen eleŋ etkızemın, būryn-soŋdy bolmaǧan qandai dünienı körsetemın degen ızdenıspen jetıgendı qolyma aldym.

– Jetıgendı kımnen üirenıp, qanşa uaqytta meŋgerdıŋız?

– 2005 jyly bergen jeke konsertımde erekşe bır jaŋalyq körsetkım keldı. Sol konsertke ekı ai uaqyt qalǧan kezde osy aspapty estıp, ünıne arbalyp qaldym. Sodan Almatydaǧy Nūrgül Jaqypbek degen ūstaz apaiǧa jolyqtym. Oǧan «Konsertıme ekı ai uaqyt qaldy, jetıgenmen sahnaǧa bır küi tartyp, bır än aityp şyǧa alam ba?» dedım. Apai betımnen qaqpai «Ärine, ainalaiyn, özıŋnıŋ nietıŋ bop tūrsa ol qūlşynysyŋ men talabyŋa bailanysty» dedı. Sodan künde daiyndaludyŋ nätijesınde konsertımde «Kerbez qyz» degen halyq küiı men «Balapan qaz» atty halyq änın aityp şyqtym.

Aspap negızı, kürdelı. Ony tolyq meŋgerdım, şeber oinaimyn dep aitudan aulaqpyn. Bır ǧana mis­siiany ūstandym, ol – je­tıgendı nasihattau, ünın ha­lyqtyŋ qūlaǧyna jetkızu. Qazır balalardyŋ oǧan degen qyzyǧuşylyǧy zor. Mäselen, mektepke ekı bala kelse, ekeuı de osy aspapty üirensem deidı.

– Mektepte jetıgennen basqa qandai aspaptarda oinauǧa üiretesız?

– Dombyramen än aituǧa, qyl qobyz tartuǧa üiretemız. Estradalyq vokalǧa da sūranys ülken. Zaman soǧan laiyq bolyp tūr. Bıraq, bız balalarǧa «Estradamen än aitu eşqaida qaşyp ketpeidı» deimız. Sonda özımdı mysalǧa keltıremın. Halyq änınen bastap, keiınnen estradaǧa kelgenımdı bılesız. Halyq änderımen susyndaǧan adam estrada janrlaryndaǧy ändı erkın şyrqaidy. Söitıp, estrada dep kelgen balanyŋ betın ūlttyq önerge qarai būramyz. Är mekteptıŋ öz talaby bar. Bızdıŋ talap – ūlttyq aspapty meŋgeru, halyq änın oryndau, sodan keiın ǧana estradaǧa köşu.

– Qyl qobyz oinaudy üiretemız degenıŋız ūnap otyr. Qazır köp jerde qyl qobyzdyŋ ornyn prima qobyz basyp otyr ǧoi. Sızderde prima qobyz klasy joq pa?

– Men prima qobyzdy moiyndamaimyn. Ol maǧan skripkanyŋ jasandy türı bolyp körınedı. Ol – qoldan jasalǧan närse. Sondyqtan, men onyŋ dybysyn qabyldai almaimyn. Jetıgen, dombyra, qyl qobyz naǧyz qazaqpen ündesıp jatady. Prima qobyzdyŋ ünı orkestrge är beru üşın kerek şyǧar, sol üşın oilap tabylǧan siiaqty.

– Mektebıŋızdegı sa­baqtaryŋyz, tele­ar­na­daǧy jūmysyŋyz bıraz uaqytyŋyzdy alatyn siiaqty. Keiıngı kezde sızdı änşı retınde körmei jürmız. Jaŋa änderıŋızdı qaşan estimız?

– Jaŋa änder jazylyp jatyr. Jalpy, men san qumai­myn. Konserttı de jylda beretın änşılerdıŋ qatarynan emespız. Jäne ony dūrys dep eseptemeimız. Saǧyndyru, repertuar jaŋartu degen bolady. Är konserttıŋ özındık aitar oiy boluy kerek. Konserttı jaŋa baǧdarlamamen, jaŋa tynys-pen beru qajet. Üş jylda nemese bes jylda konserttı şou qylyp berıp otyramyz. Oǧan ülken qarajat jūmsalady. Qalai bolsa solai konsert beru eşqaşan bolmaǧan. Ol ülken jauapkerşılık pen ülken daiyndyqty qajet etedı. Dybys, jaryq, dekorasiia bärı erekşe bolady.

– Kelesı konserttıŋ uaqytyn anyqtadyŋyzdar ma?

– Biyl – menıŋ jäne «Ūlytau» tobynyŋ sah­nadaǧy ömırınıŋ 15 jyl­dyǧy. Qydyrälınıŋ de 50 jyldyq mereitoiy. Osy­lar­dyŋ bärın bırıktırıp, ülken, auqymdy konsertke daiyndyqty bastadyq. Būiyrsa, Astana künı, iaǧni, jaz ailarynda ötedı. Jaŋa baǧdarlamany sonda körıp, jaŋa änderdı estisızder.

– Balaǧa «Oi, jailaudy» üiretıp jatqanyŋyzdan dästürlı ändı älı de nasihattap jürgenıŋızge közımız jettı. Alaida, özderıŋız jürgızetın telebaǧdarlamada būl kemşın. «Benefis şoudyŋ» körermenımız. Ol jerge nege dästürlı änşılerdı alyp şyqpasqa?

– Öitkenı, «Reiting ber­meidı» deidı. Bız tek qana jürgızuşımız, bilık jasauǧa eş qaqymyz joq. Onyŋ öz prodiuserı, öz basşylyǧy bar. Oǧan bız aralaspaimyz. Bızdı jürgızuşı retınde ǧana şaqyrdy. Bızdıŋ maqsat – qolymyzdaǧy ssenariiden auytqymai, baǧdarlama qonaǧyna qoi degen sūraǧyn qoiu.

Bıraq, azamat, önerdıŋ bır qairatkerı retınde nege Maqpal apamyzdy şa­qyrmaisyzdar, nege jyr-termenı körsetpeimız dep aityp jatamyz. Sonyŋ nätijesınde Aigül Qosanova men Säule Janpeiısovanyŋ qatysuymen bırdı-ekılı baǧdarlama tüsırıldı.

– Ūlystyŋ ūly künı, äz-Nauryz merekesınıŋ qar­saŋynda kezdesıp otyrmyz. Oqyrmandarymyzǧa öz tılegıŋızdı aitsaŋyz.

– Nauryz merekesınıŋ kelgenın eŋ aldymen balalarymyzǧa sezındıru kerekpız. Mäselen, qysta keletın Jaŋa jyldyŋ öz nyşandary bar. Şyrşa qūrylady, adamdar bır-bırıne syilyqtar jasaidy. Nauryz merekesıne bailanysty menıŋ de osyǧan ūqsas bır tılegım bar. Nege ädemı äbdıre keipındegı dorba, qalta tıgılıp, ışı tättıge toltyryp satylmaidy? Onyŋ syrtyna «Nauryz qūtty bolsyn!» degen siiaqty qazaqtyŋ ädemı sözderı jazylmaidy? «Rafaello» dep tamsanyp jatamyz, al nege qorjyn, torsyq ıspettes qazaqtyŋ ūlttyq ydysyna qūrt-ırımşıktı salyp saudalamaimyz? Sondyqtan Nauryz merekesıne qatysty älı de ızdenetın närselerımız köp, oǧan köbımız bas qa­tyrmaityn siiaqtymyz.
Men Nauryzdy qaladan görı auylda sezınem.

Nauryz merekesınıŋ mänı tüsıne bılgen adamǧa tereŋde jatyr. Sondyqtan saqtaluy tiıs salt-dästürımızden, ūstanu kerek ūstanymymyzdan al­şaqtamai, nasihattaiyq. Eŋ bastysy, oǧan nemqūraily qaramaiyq. Nauryzdyŋ mereke ekenın balalarymyzǧa sezındıreiık.

– Äŋgımeŋızge rahmet. Nau­ryzda tılegımızge jeteiık.

Sūhbattasqan: Amanǧali QALJANOV