Qoǧamdyq kölık – qalanyŋ küretamyry

Bas qalamyzdaǧy maŋyzdy mäselelerdı tılge tiek etetın «Astana» telearnasynyŋ «Elorda Live» baǧdarlamasynda būl joly elordadaǧy qoǧamdyq kölıktıŋ qyzmetı turaly söz boldy. «Astana» telearnasy men «Elorda aqparat» JŞS bırlesken jobasy aiasyndaǧy sūhbattyŋ jazbaşa nūsqasyn gazetke jariialap otyramyz. Būl jolǧy baǧdarlama qonaǧy «Astana LRT» JŞS kölık mamandary bılıktılıgın arttyru ortalyǧynyŋ direktory Jeŋıs QUANDYQŪLY.

Bır jürgızuşı künıne 1000-ǧa juyq jolauşy tasidy

– Qala jūrtşylyǧynan jolauşy kölıgı tasymalyna qatysty avtobustardyŋ jetıspeuı, jürgızuşılerdıŋ dörekılıgı jäne olardyŋ jol erejesın būzuy siiaqty köptegen narazylyqtar aitylyp jatady. Kündelıktı jūmys barysynda tuyndaityn osyndai sūraqtardy qalai şeşesızder?
– «Astana LRT» JŞS jäne qalalyq äkımşılık kölık qyzmetıne qatysty köptegen jūmystardy atqardy. Sonyŋ ışındegı eŋ negızgı jūmys retınde qalada kölık tapşylyǧynyŋ aldyn alu üşın jaŋa avtobustardy satyp alǧanymyzdy aituǧa bolady. Al jürgızuşılerdıŋ mäselesıne kelsek, Olardyŋ 80 paiyzynan astamy – basqa öŋırlerden kelgen jürgızuşıler. Bız olarǧa elımızdıŋ bas qalasynda qataŋ jauapkerşılık jükteletının ärdaiym eskertıp otyramyz. Mäselen, bır avtobus jürgızuşısı künıne 1000-ǧa juyq adam tasidy. Sondyqtan būl arada osynşama köp jolauşynyŋ ıs-äreketı, söz-söilemı de bızdıŋ jürgızuşılerdıŋ köŋıl-küiıne äser etetının de eskergen jön.
Adam sany bır millionnan asatyn Nūr-Sūltan qalasynda künıne 500 myŋnan 750 myŋ şamasyndaǧy adam avtobuspen jüredı. Būl avtobus tasymaly üşın oŋai salmaq emes. Bır adamdy tasu üşın qanşalyq biznes prosesı jüredı, operatorlar tünde qai jürgızuşı, qai avtobus, qai baǧytta jolǧa şyǧady degen siiaqty kölık qozǧalysynyŋ josparyn daiyndaidy, onan soŋ reis aldyndaǧy tekseru bolady, mehanikter avtobusty tekserse, därıgerler jürgızuşınıŋ densaulyǧyn qadaǧalaidy… Demek, būl – kürmeuı köp, jauapkerşılıgı küştı jūmys. Onyŋ üstıne, Kölık ekonomika damuynyŋ eŋ negızgı bölıgı bolyp esepteledı.
– Elordadaǧy qoǧamdyq kölık tasymalymen ainalysatyn 7 avtobus parkınde qanşa avtobus bar? Jolauşylar üşın avtobus jetkılıktı me?
– 1100-den asa jyljymaly qūram bırlıgı bar. Alaida mūnyŋ bärı tügeldei jolǧa şyqpaidy. Jospar boiynşa künıne 90 paiyz, iaǧni 850 kölıktıŋ ışınde 790-nan asa avtobus jolǧa şyǧady.
– Bolaşaqta elordada elektrlı avtobustar jürgızıledı degen aqparat ras pa?
– Nūr-Sūltan qalasy jaŋa ozyq tehnologiialardy paidalanu jaǧynan töŋırektegı eldermen salystyrǧanda bırınşı orynda. Bolaşaqta 100 elektr avtobus­ty jelıge şyǧarudy josparlap otyr­myz. Mäselen, bız elektrondy tölem jüiesın engızdık, kölıkterdı jaŋarttyq, endı qazır bükıl älem ekologiiaǧa paidaly, ekonomikaǧa tiımdı kölıkterdı paidalanuǧa qarai bet aldy. Mıne, osy auqymǧa bailanysty bız de qauıp­sızdıktı saqtauǧa, ekologiialyq ortany qorǧauǧa tiımdı elektrmen jüretın qoǧamdyq kölıkterdı ıske qospaqşymyz.
– Soŋǧy kezderı avtobus apattary jiılep kettı. Qoǧamdyq kölıkterdıŋ örtenıp ketkenı jaily aqparttardy da estıp jatyrmyz. Osy mäselelerge bailanysty qauıpsızdıktı arttyru maqsatynda qandai şaralar qoldanyp jatyrsyzdar?
– Qauıpsızdık mäselesı kölık komitetıne jäne polisiia qyzmetıne de qatysty jūmys. Kölık basqarmasy qoǧamdyq kölıkterdı infraqūrylymdyq jaǧynan damytudy közdeidı. Būl jaǧynda bızdıŋ atqaryp jatqan jūmystarymyzǧa kelsek, qaladaǧy «Bus Line» jelısın baqylau, balalardyŋ qauıpsızdıgı üşın jyldamdyqty tömendetuge qajettı arnauly qūrylǧylar ornatu. Qazır «Bus Line» liniiasynyŋ ūzyndyǧy 77 şaqyrymnan asty. Al polisiia tarapy örtten saqtanu, örttıŋ aldyn alu jaǧyn da qadaǧalaidy.
– Qalada kölık köp bolǧandyq­tan, jol apattary bolyp tūrady. Qoǧamdyq kölıktı baqylau departamentı nemese jol polisiiasy, ört söndıruşıler sızderdıŋ kölıkterdı ünemı tekserıp tūra ma?
– İä, bızdıŋ qyzmettı arnaiy tekserıp tūratyn organdar bar. Olar bızdıŋ 7 tasymaldauşy kompaniiany josparly, mındettı türde tekserıp tūrady. Öitkenı būl salanyŋ jauapkerşılıgı öte joǧary, künıne joǧaryda aitqanymyzdai, 700 myŋ adammen jūmys ısteu ülken jauapkerşılıktı qajet etedı.
– Jaqynda avtobustarda adamnyŋ bet-älpetın tanu arqyly tölem alu jüiesı engızıledı degen söz şyqty…
– Avtobustaǧy jolaqysyn töleu­dıŋ joldary köp. Jalpy tūrǧyndarǧa qolaily boluy üşın jolaqysyn töleudıŋ kartochka arqyly töleu, SMS arqyly töleu syndy bırqanşa türlı ädısı ūsynylǧan. Sonymen qatar bız 20-baǧdarda bank kartochkasy arqyly jolaqysyn töleudı synaq retınde jüzege asyr­dyq. Al bet-älpetın tanu arqyly tölem alu jüiesın jönınde qazır testıleu jürıp jatyr. Qaitkende tūrǧyndarǧa qolaily, tiımdı bolady? Osynyŋ bärın äbden saralap bolǧannan keiın baryp engızemız.
– Ötken jyly tariftı ärtaraptandyru boiynşa reforma jürgızıldı. Būl reforma qandai nätije berdı?
– Atalǧan reforma qazır öz jemısın berdı, önımdılıgın kördık. Barlyq avtobustarǧa validatorlar ornatylyp, aqşalai tölemnen bırtındep bas tartudamyz. Qazır elorda tūrǧyndarynyŋ 94 paiyzyna juyǧy kartochkamen töleidı. Mūnyŋ bärı ortalyqtandyrylǧan ainalymǧa tüsedı. Būl köleŋkelı ainalymnyŋ aldyn alyp qana qoimai, qauıpsızdıktı qamtamasyz etuge de septıgın tigızude. Jürgızuşıler de parkterdıŋ ştatyna kırıp, resmi türde jalaqysyn ala alatyn boldy. Jürgızuşılerdıŋ jolauşy tartu üşın joldarda jarysatyn jaǧdaiy da tübegeilı özgertıldı.
– Kelesı sūraǧymyz da validatorlarǧa qatysty. Ötkende tıl janaşyrlary validatorlar tek ǧana resmi tılde jūmys ısteidı dep şaǧym aitqan edı. Osy mäsele qalai boldy?
– İä, bız validatorlardy, bükıl qūrylǧylardy memlekettık tılge audardyq. Sonymen qatar, avto­busta aitylatyn aqparattar da ekı tılde jürgızıledı.

Jürgızuşı jetıspeidı

– Avtoparkterge memleket tarapynan järdemaqşa berıldı. Sızderdıŋ avtoparkterıŋız osy qarajattyŋ igılıgın qalai körıp otyr? Jyl saiyn köbeitıp jatyrsyzdar ma älde azaiyp bara ma?
– Bız jospar boiynşa biyl 15 milliard teŋge sūraǧan edık, bıraq äkımdık 5 milliard teŋge järdemaqşa berudı josparǧa aldy. Būl az bolyp tūr. Öitkenı jyljymaly qūramdy tiıstı deŋgeiınde saqtau jäne ony kütıp jaqsy paidalanu, jürgızuşılerdı jūmysqa tartudyŋ bärı aqşaǧa kelıp tıreledı. Qazır bız jürgızuşılerden tapşylyq körıp jatyrmyz, jürgızuşı jetıspeidı. Bızde qazır 1700 jürgızuşı jūmys ıstegenımen, älı 700 jürgızuşı kerek. Sondyqtan bızdıŋjürgızuşılerdıŋ köbı aiyna 160 saǧattan artyq jūmys ısteidı.
– «Astana LRT» JŞS kölık mamandary bılıktılıgın arttyru ortalyǧy qaşan, qandai maqsatta qūryldy?
– Ortalyq 2014 jyly qūrylǧan. Ony qūrudaǧy maqsat – kölık mamandarynyŋ bılıktılıgın arttyru. Sonymen qatar keŋesşılerdıŋ, kölık baqylauşylardyŋ, qauıpsızdık injenerlerınıŋ de bılıktılıgın arttyruǧa baǧyttalǧan. Kölık aǧyndaryn esepteu, baǧdarşamdardy basqaru, jaŋa avtobus­tardy qalai jürgızu, qalai kütıp ūstau siiaqtylardyŋ barlyǧy osy ortalyqta üiretıledı.
– Osy jūmystar atqarylǧannan keiın azamattar jaǧynan tüsken şaǧymdar būrynǧydan azaidy ma?
– Būl 21 ǧasyr ǧoi. Şaǧymdanudyŋ joly köp, ärtürlı äleumettık jelılerdı paidalanyp, şaǧym jasai berdı. Ärine, tüsken şaǧymdardyŋ bärın jauapsyz qaldyrmai­myz. Ūsynystardan da tiıstı qo­­­rytyndy şyǧaryp otyramyz.

Jyly aialdama – Nūr-Sūltannyŋ bastamasy

– Nūr-Sūltan qalasy boiynşa qanşa jyly aialdama bar? Ol halyqqa jetkılıktı me? Bolaşaqta taǧy da salyna ma?
– Jyly aialdama bükıl respub­likada jäne TMD kölemınde eŋ aldymen Nūr-Sūltan qalasynda salyndy. Bylaişa aitqanda, jyly aialdama salu bas qalamyz – Nūr-Sūltannyŋ bastamasy. Ony saludy josparlaǧan kezde «oibai qymbat, ol kımge kerek?» dep dauryqqandar da boldy. Bıraq qazır onyŋ igılıgın halyq körude. Qala boiynşa 100-den asa jyly aialdama salyndy. Al qala boiynşa 1300-ge juyq aialdama bar. Endı sonyŋ 400-ge juyǧyna jyly aialdama salu qajet. Bıraq qala ösıp jatqandyqtan, būl körsetkış te bolaşaqta köbeiedı. Jyly aialdamalar investorlardyŋ qarjysymen salynyp jatyr, al qalǧan aialdamalar memleket qarajatymen salynady.
– Qoǧamdyq kölıkterdıŋ jaǧ­daiyn bır jerden baqylap otyratyn dispetcherlık ortalyqtaryŋyzdyŋ qyzmetı jönınde aita ketseŋız?
– Dispetcherlık ortalyq eŋ ozyq tehnologiialardy paidalana otyryp jūmys ısteidı. Mäselen, tūrǧyndar 109 nömırıne habarlasu arqyly kölıktıŋ jaǧdaiyn bıluıne bolady. Al bızde qai kölıktıŋ qai jerde kele jatqanyn körsetıp tūratyn arnauly jüie bar. Soǧan qarap, tūrǧyndardyŋ sūrauyna jauap berıp otyratyn, kündızgı kezekte 6 operator bar. Olar jolda jürgen 700-800 avtobustyŋ qozǧalysyn baqylap otyrady. Mäselen, jasyl janyp tūrsa, qoǧamdyq kölıktıŋ uaǧynda kele jatqanyn, al qyzyl bolsa, onyŋ asyǧyp kele jatqanyn, sary bolsa, keşıgıp kele jatqanyn bıldıredı. Operatorlar osy belgılerge qarai otyryp, avtobustyŋ uaqytynan auytquy 5 minuttan assa, dereu arnauly qūrylǧy arqyly jürgızuşıge habarlasyp, keşıgıp kele jatuynyŋ sebebın anyqtaidy. Eger keptelıs sebebınen keşıgıp kele jatsa, operator dispetcherlık ortalyqta jūmys ısteitın polisiiaǧa habarlasyp, jol jaǧdaiyn retteuge küş salady. Būl jüie qazır Qazaqstannyŋ basqa öŋırlerıne de tarala bastady.
– Dispetcherlık ortalyqtaǧy polisiia qyzmetkerlerı avtobus ışındegı kameralardy da qarap otyra ma?
– Joq, qazırşe ondai mümkındık joq. Mümkın bolaşaqta ıske asyrylatyn şyǧar.
– Tūrǧyndar İlinkaǧa uaqytyly avtobus jıbermeidı dep şaǧymdanyp jatady? Avtobus uaqytyly barmaǧandyqtan jūrt keide taksi jaldauǧa mäjbür bolady eken.
– Qazır qala maŋyndaǧy baǧdarlardyŋ sany köbeidı, iaǧni qazır qala maŋyna qatynaityn 22 baǧdar bar. Al İlinkaǧa kelsek, keide keptelıs sebebınen avtobustar keşıgıp qaluy mümkın. Degenmen būl mäselenı bız bügınnen bastap qadaǧalaityn bolamyz.
– Astanamyzdyŋ jolauşy tasymal jüiesın damytu barysynda qandai elderdıŋ ozyq täjıribesın paidalandyŋyzdar?
– Europa elderınıŋ täjıribesın qabyldadyq. Öitkenı olardyŋ qoǧamdyq kölıktı damytyp, bızben azdap säikes keledı. Mysaly, aqyly avtotūraqtardy engızu, avtobusqa arnaiy liniia beru joldaryn Europadan qabyldadyq. Sonymen qatar körşıles Resei, Qytai elderınıŋ de ozyq ülgılerın nazarǧa aldyq.
– Bolaşaqta «Bus Line» jelısı ūzartyluy mümkın be?
– Ärine, ondai jospar bar. Bız būl arada tek qana jolauşylar aǧynyn ǧana emes, kölık aǧynyn da eskerıp jatyrmyz. Joldyŋ bır şetın «Bus Line»-ǧa beremız dep, qalǧan kölıkterdıŋ jolyn bögep tastauǧa bolmaidy ǧoi, sondyqtan joldardaǧy kölık aǧynyn da nazardan tys qaldyrmaimyz. Demek, būl mäsele köp zerttep, zerdeleudı qajet etedı.