Elordadaǧy ūlt ruhaniiatynyŋ törı sanalatyn Qalleki teatry önegege toly jaqsy bır bastamany qolǧa aldy. Öner ordasy janynan «Teatr älemı» atty syrlasu kluby aşyldy. Osy klubtyŋ ötken jūmada tanystyrylymy ötıp, oǧan alǧaşqy qonaq retınde ««qosylǧan qos özen sekıldengen» Qazaqstannyŋ halyq ärtısı Tılektes aǧamyzben onyŋ zaiyby, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen ärtısı Jūmagül Meiramova apai şaqyrylyp, tamaşa syr-sūhbat ötkızdı. Kezdesudı jas teatrtanuşy Miras Äbıl jürgızıp otyrdy.
Klubtyŋ aşyluynda söz alǧan Q.Quanyşbaev atyndaǧy Qazaq memlekettık akademiialyq drama teatrynyŋ direktory Ashat Maemirov qaraşanyŋ alǧaşqy künımen jūptasyp kelgen Jūmagül apaidy mereitoiymen qūttyqtap, öner maitalmandaryna ızgı lebızın bıldırdı.
Būl kezdesudıŋ formaty aşyq syrlasu, oi bölısu taqyrybynda öttı. Tılektes aǧa men Jūmagül apai önerge kelgen kezden bastap, osy jolda ülgı bolǧan ardaqty tūlǧalar jaiynda estelık aitty. Bız sol äŋgımenı üzık-üzık syr retınde berudı jön kördık.
Tılektes Meiramov:
– Bızdıŋ qaida tuǧanymyz, öner jolyn qalai bastaǧanymyz talai sūhbatta aitylǧan. Bügıngı adamdy ne tolǧandyrady, ne oilandyrady? Sol baǧytta oi qozǧaǧandy jön köremın. Öitkenı teatr – qoǧamnyŋ ainasy. Bız älemdı äzırşe «auyz aşyp, köz jūmdyratyndai» tehnikamen taŋǧaldyra almai otyrmyz. Jetıstıkterımız arakıdık bolsa da bar, bıraq älemdık deŋgeide tanylǧan närse joq. Bız älemdı ūlttyq önerımız, salt-dästürımız arqyly ǧana taŋǧaldyramyz. Qazaqtyŋ kiız üiınıŋ qasietıne europalyqtar qyzyǧyp qaraidy. «Būl ne degen dünie?!» deidı. Qysta jyly, jazda salqyn, köşkende alyp jüruge de yŋǧaily. Osyndai üidı kım oilap tapqan?» dep tamsanady. Osydan 4-5 jyl būryn Qaraǧandy teatry M.Äuezovtıŋ «Qaragöz» spektaklımen Makedoniiaǧa bardy. Oǧan Europanyŋ är tükpırınen teatrlar keldı. Sonda bızdıŋ önerpazdarǧa bır teatr ökılı kelıp: «Sızderde jetı ataǧa deiın qyz alyspaityn dästür bar deidı. Sol älı künge saqtalǧan ba?» dep sūrapty. Bızdıkıler «Bar, iä, saqtalǧan» dep jauap beredı. Sonda ol: «Onda sızder bolaşaǧy bar halyqsyzdar» dep taŋǧalypty. Mıne, bız älemdı osyndai ūlttyq qūndylyqtarymyzben taŋdai qaqtyramyz. Teatr ärtısı üşın körermennıŋ oi-pıkırı öte qymbat. Bır sät olardy da tyŋdaǧymyz keledı. Ol teatrǧa kerek. Auyzdy qu şöppen sürtpei-aq qoiaiyn. Bızdıŋ öner ūjymy jylda bır festivalǧa qatysyp, bas jüldenı alyp jatady. Sonyŋ özınde köŋılımız tolmai jatatyn tūstarymyz jeterlık. Qalai körermennıŋ köŋılınen şyǧuǧa bolady? Qazır «şou» köbeigen zaman boldy. Bıraq bızge oi salatyn, adamdy tolqytatyn qoiylymdar kerek.
* * *
– Bız öte jaqsy mektepten öttık. Özım qazaq teatr önerınıŋ ırgesın qalaǧan Qalibek Quanyşbaev aǧamyz ben Rahiia Qoişybaeva apamyzdan basqa tūlǧalardy közım kördı. Olardyŋ jürgen jürısı, söilegen sözı, sahnadaǧy rölderınıŋ özı keremet edı. Mysaly, Serke Qojamqūlov keşkı jetı jarymda bolatyn qoiylymǧa saǧat beste kelıp, taiaǧymen sahnany tyqyldatyp, tekserıp jüredı. Eger bır jerden aqau körıp qalsa, dereu sahna äzırleuşılerdı şaqyrtyp, retke keltıretın. Qazır qarasam, Seraǧaŋnyŋ sol kezdegı jasy menen kışı. Teatr tarlandarynyŋ aqyl-keŋesterı de bölek edı. Olardyŋ ärqaiysy bır emes, bırneşe keşke äŋgıme bolady. Säbira Maiqanova apamyzdyŋ adamgerşılıgı, qamqorlyǧyn sözben jetkıze almaimyn. Ǧajaiyp akter Änuar Moldabekovtı tek sahnadan ǧana köru kerek. Ol közı tırısınde köptegen kinoǧa tüstı. Körermen ony qalai qabyldaǧanyn bılmeimın, öz basym, ony teatrdaǧy rölderımen salystyrmas edım. Änuardyŋ jankeştılıgı, temperamentı, eŋbekqorlyǧyn bölek aituǧa bolady.
1985 jyly Mäskeuge baryp «Vania aǧai» qoiylymyn qoidyq. Onda basty röldı Änuar somdady. Änuardyŋ oinaǧan beinesın körıp Mäskeu synşylary aiaǧynan tık tūryp, «mynau qaidan şyqqan ūly akter?» dep tamsandy. Ol kısı öte emosionaldy bolatyn. Ertemen bız jatqan esıktı qaǧyp jylap jür. Menı köŋılı tüsse «altynym», köŋılı tüspese «itjegırım» deidı. Teatr synşylarynyŋ joǧary baǧalaǧan pıkırın jetkıze almai tolqyǧany jüzınen körınıp tūr. Änuar aǧa sondai akter edı. Ony osyndai ūly akter bolǧany üşın jaqsy köremın. Alǧaş teatrǧa qabyldanar kezde basymnan bır qyzyq jaǧdai öttı. Törde alyptardyŋ bärı qazdai tızılıp otyr. Aiaq-qolym dır-dır etıp, sözımdı ūmytyp qalmasam eken deimın. Şaşym ūzyn bolatyn. Söitıp tūrǧanda bıreu şaşymdy jūlqa tartyp, «önerde keide nahal da bolu kerek» dep artymnan bır teptı. Sürıne qabyna ışke endım. Būrylyp qarasam, Änuar eken. Keiın etım üirengennen keiın «nege teptıŋız?» dep sūrasam, «men senıŋ qobaljyp tūrǧanyŋdy kördım» dep jauap berdı. Rasynda, Änuar aǧamnyŋ «sabaǧynan» barlyq qorqynyşym boiymnan ketıp qaldy. Söitken arys aǧalarymnyŋ bırazy marqūm boldy. Solardan alǧan tälım-tärbiemızdı qazırgı jastarǧa üiretıp jürmız. Bızdıŋ kezımızde teatrǧa qabyldanu qiyn bolatyn. Bır jylda bır bala, asyp ketse ekı bala qabyldanatyn.
* * *
– Seraǧaŋ eşqandai oqu oqymasa da, oǧan öner tabiǧattan daryǧan. Äzekeŋ ony teatrdyŋ «qyzyl pasporty» dep ataityn. Ol kısı kele jatqanda teatr ärtısterı tık tūrady. Bärımız qabyrǧaǧa jabysyp qalana qalamyz. Eşkımmen ūryspaidy. Äzıldep, şuaq şaşyp jüredı. Bırde men «Ana – Jer-ana» qoiylymynda poştaşynyŋ rölın oinadym. Daiyndyq kezınde menıŋ rölımdı şalyp qalǧan Seraǧaŋ erınbei sahnaǧa şyǧyp, oŋaşa şaqyryp: «Ärbır adamǧa tän bır erekşe qimyl-qozǧalys bolady. Sen şaldyŋ sözın dūrys aityp şyqtyŋ. Bıraq basyndaǧy qūlaqşynnyŋ qūlaǧyn eptep tartyp qoisaŋ, ol senıŋ rölıŋe qosymşa detal bolady. Söitıp, ol beine eşkımge ūqsamai şyǧady» dep aitqany älı esımnen ketpeidı. Aldymyzdaǧy aǧa-apalarymyzdyŋ bır qasietı – repetisiiaǧa bastan-aiaq kelıp, körıp otyrady. Sodan keiın oŋaşa «Sen söitseŋ qaitedı?» dep oiyn aitady. Eşqaşan būiyryp, «bylai ıste» dep aityp körgen emes. Serke aǧamyzdyŋ Sosialistık Eŋbek erı ataǧyn alǧan künı de esımızde. Semeide gastroldık saparda jürmız. Ärıptesterımnıŋ bärı «Seraǧaŋ geroi bolypty» dep şulap jür. Taŋerteŋ salyp ūryp bölmesıne barsaq, kışkentai radiony qūlaǧyna taqap ūstap, tyŋdap otyr. Mäskeuden ataqtyŋ berılgenı turaly orysşa habarlap tūr. Bärımız jamyrap qūttyqtap jatyrmyz. «Eŋbek, osynyŋ bärı eŋbek» dep aǧanyŋ közınen jasy domalap barady. Albyrt jaspyz. Seraǧa endı juyp jıbermeibız be desek: «Kerekpeit. Jaqsy ataqty jaman sumen bylǧap kerekpeit» dedı. Osyndai alyptardan önege aldyq.
Jūmagül Meiramova:
– Men Almatydaǧy öner instituynda qazaqtyŋ tūŋǧyş käsıbi rejisserı Asqar Toqpanovtyŋ tobynda oqydym. Odan keiın ataqty Şolpan Jandarbekovadan, Esmūqan Obaevtan därıs aldym. Asqar aǧa sabaq berıp jürgende: «Aqan serı qyzdardy bes türge bölıptı. Bızdıŋ Jūmagül sonyŋ bırınşısıne jatady» dep aityp otyratyn. Oqyp jürgende Tılekteske Aqandy, maǧan Aqtotyny oinauǧa berdı. Künde ekeumız repetisiiada kezdesemız. Solai ekeumızdıŋ aramyzda dostyq bastalyp, keiın ol mahabbatqa ūlasty. Törtınşı kurstyŋ aiaǧynda otau qūrdyq.
Ol kezde teatrda körkemdık keŋes jūmys ısteidı. Onyŋ qūramynda Äzerbaijan Mämbetovtan bastap, Hadişa Bökeeva, Säbira Maiqanova, Ydyrys Noǧaibaev, Farida Şärıpova, Biken Rimova, Şolpan Jandarbekova, Şahan Musin sekıldı maitalmandar bar. Bärı de – halyq ärtısterı. Joǧary oqu ornyn endı bıtırgen jaspyz. Şeberlıgımız de kem. Sodan men teatrǧa ornalasu üşın körkemdık keŋes müşelerınıŋ aldynda Aqtoqtynyŋ monologyn oqyp beretın boldym. Özım qorqyp, tolqyp jürmın. Menıŋ aldymda Tılektes Qozynyŋ rölın jaqsy oinap, menıŋ jolymdy aşyp bergendei boldy. Keŋeske kırer kezımde Tılektes qaltasynan tiyn alyp, basymnan üş ainaldyryp, laqtyryp jıberdı. «Nege olai ıstedıŋ?» desem, «Sadaqa dep aittym» deidı. Sonymen joǧaryda aitqan aǧa-apalarymnyŋ aldynda Aqtotynyŋ monologyn oqyp tūryp, toqtai almai jyladym. Ol kısıler menı «şeberlıkpen jylapty» dep oilapty. Al men qoryqqanymnan jyladym. Qobaljyǧanymdy körgen Säbira apai aiap kettı me, maǧan «Än aita bılesıŋ be? Men teatrǧa kırgende «Qaratorǧaidy» aitqam, sen sol ändı oryndap berşı?» dedı. Söitıp, «Qaratorǧaidy» şyrqap berdım. Bır kezde söz alǧan Äzerbaijan aǧa: «Endı teatrda Aqan serı-Aqtoqtyny qoiamyn. Jūmagül sonda bas röldı somdaidy. Änuar Moldabekov Aqandy oinaidy» dedı. Bız būl qoiylymnyŋ premerasyn Semei qalasynda ötkızdık.
* * *
– 1986 jylǧy Jeltoqsan oqiǧasynan keiın Äzerbaijan Mämbetov Şyŋǧys Aitmatovtyŋ «Ǧasyrdan da ūzaq kün» pesasyn qoidy. Men onda Zäripany oinadym. Būl spektakldı köruge Dınmūhamed Qonaev keldı. Endı qoiylym öte joǧarǧy deŋgeide boldy. Rejisser qoiylym barysynda ekı atty sahnadan şapqyzyp ötkızdı. Zäripa – özı kışkene qyzdyŋ rölı. Bıraq sony oinaudyŋ kıltın taba almai qinalyp jürdım. Bırde dalada aq jaŋbyr töpelep tūrdy. Äzekeŋ «maǧan jylaudy daladaǧy jaŋbyrlardan baryp üiren» dep syrtqa şyǧaryp jıberdı. Akterge detaldı solai tauyp beretın. Keiın ol kısı osynda jürgende Almatydaǧy äkem teatrǧa baryp, «Abaidy» qaita jaŋǧyrtyp qoidy. Men sonda Äigerımdı somdadym. Aǧanyŋ jasy bırazǧa kelıp qalǧan, auyryp jürgen kezı eken. Bar ömırı osy teatrda ötken. Ärbır kırpışın öz qolymen qalaǧan. Talai sahnada şoqtyǧy biık tuyndylaryn qoiǧan. Sonyŋ bärı eske tüsken boluy kerek, Äzerbaijan aǧa repetisiia kezınde zalda jylap otyr eken. Sony baiqap qaldym. Bır qaraǧanda, sūsty körınetın aǧanyŋ jany tym näzık eken.
