Elımızdegı adam saudasynyŋ eŋ köp taralǧan türı – äielderdı seksualdyq qanau bolyp tabylady. Şynyn aitsaq, adam satu degen sözge etımız ölıp kettı. Qylmystyŋ būl türımen bükıl älem aiausyz küresude. Alaida soǧan qaramastan äleumettık tūraqsyzdyqtyŋ jäne eŋbek naryǧyndaǧy ala-qūlalyqtyŋ saldarynan adamnyŋ eŋbegın zaŋsyz paidalanu, qūldyqta ūstau, seksualdyq tūrǧydan qanau, adamdy satu jaǧdailary tyiylmai tūr.
Seksualdyq qanaudyŋ qūrbandary
Qazaqstanda seksualdyq tūrǧydan qanau oqiǧalary, negızınen, Nūr-Sūltan, Almaty jäne Şymkent qalalarynda, oblys ortalyqtarynda tırkeledı. Biyl äielderdıŋ eŋbegın qanauǧa qatysty faktıler boiynşa 5 qylmystyq ıs qozǧalǧan, qazır tolyq tergeu amaldary jürgızılıp jatyr. Mūndai derektı IIM-nıŋ ūiymdasqan qylmyspen küres jönındegı departamentınıŋ adam satumen küres basqarmasynyŋ bastyǧynyŋ orynbasary Şynar Köşerbaeva keltırdı.
BŪŪ-nyŋ deregıne säikes, älemde adam satudyŋ eŋ köp taralǧan türı – äielderdı seksualdyq qūldyqqa salu bolyp otyr. Adam saudalau oqiǧalarynyŋ 54 paiyzy osy qylmystyŋ ülesıne tiedı. Qazırgı taŋda adam satu tüsetın tabysy jönınen 3-orynda tūr. QR Prezidentı janyndaǧy adam qūqyqtary jönındegı komissiianyŋ hatşysy Tastemır Äbışev qūzyrly ūiymnyŋ 2013, 2015 jäne 2021 jyldary Ükımetke «Qazaqstanda adam saudasyna qarsy küres turaly» jeke zaŋ qabyldaudy ūsynǧanyn aitady. Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev būl ūsynysty bırden qoldap, zaŋ jobasy Ükımet josparyna engızıldı. Zaŋ jobasynyŋ tūjyrymdamasy 2022 jyly qyrküiek aiynda daiyndalyp, jaŋa zaŋ 2023 jyly säuırde qabyldanady.
«Bız būl mäselenı şeşudıŋ jüielı joldaryn qarastyrdyq. Äuelı elımızdıŋ aumaǧynda migranttardyŋ qūqyqtarynyŋ saqtaluy jäne būzyluy degen taqyrypty tereŋ zerttedık. Odan keiın bosqyndar men qandastardyŋ qūqyqtarynyŋ qorǧaluyna monitoring jürgızdık. Sebebı eŋ aldymen bosqyndar men qandastar adam saudalau qaupıne tap bolyp, tıptı onyŋ qūrbany da boluy mümkın» dep tüsındırdı Tastemır Äbışev. Qazaqstan Respublikasyndaǧy adam qūqyqtary jönındegı uäkıl Elvira Äzımova adam satudyŋ negızgı belgılerınıŋ bırı – eŋbek zaŋnamasynyŋ būzyluy jäne der kezınde äleumettık kömektıŋ körsetılmeuı dep sanaidy. Ūzaq uaqyt boiy jeke basynyŋ kuälıgınsız jüretın adamdar qoǧamǧa da, memleketke de baiqalmaidy.
Adam qūqyqtary jönındegı uäkıl adam saudalaǧandardy anyqtau men jazalau mäselenı tolyq şeşpeitının aitady. «Eŋ maŋyzdysy, qūldyqqa tüsken adamdarǧa der kezınde kömek körsetu, olardyŋ jeke basyn jäne qūqyqtaryn zaŋdastyru bolyp tabylady. Elımızde adam saudalaǧandarǧa qataŋ jaza qoldanylady, alaida zardap şekkenderge keşendı türde kömek körsetu jüiesı joq. Memleket qūldyqtan zardap şekken jandardy qoǧamǧa, qalypty ömırge beiımdeudıŋ tiımdı tetıkterın qūruy qajet. Mūndai jaǧdaiǧa köbınese osal toptardyŋ ökılderı tap bolady. Jūmysy joq, bılımı joq adamdar kez kelgen qūldyq jūmysqa könedı. Iаǧni, qūqyq qorǧau organdary qanşalyqty tiımdı jūmys ıstese de, mäsele tolyq şeşılmeidı» deidı E.Äzımova.
Elordadaǧy «Astana-Qorǧau» jekemenşık qorynyŋ jetekşısı Anna Ryl ötken jyly özı basqaratyn ūiymnyŋ 66 adamǧa jan-jaqty kömek körsetkenın aitady. «Byltyr bız ärtürlı jaǧdaiǧa tap bolǧan 600 adamǧa konsultasiialyq-psihologiialyq kömek berdık. Adam saudasynyŋ qūrbany bolǧan 66 adamnyŋ 42-sı – jūmysy joqtyqtan qūldyqqa jegılgender. Alaiaqtardyŋ toryna tüsıp qalǧandardyŋ denı – sauatsyz, tıptı atyn da jaza almaityn adamdar. Olardyŋ tıl bılmeuı de köptegen qiynşylyqtar tuǧyzady» deidı ol.
«Şanstyŋ» mümkındıgı mol
2021 jyldan berı Memleket basşysynyŋ tapsyrmasymen äielderge jäne kämeletke tolmaǧan balalarǧa qatysty jynystyq qylmystardy tergeu üşın tergeuşı äielderdıŋ mamandanuy engızılgenı mälım. Mūndai täjıribe atalǧan sanattaǧy qylmystardy aşuda tiımdılıgın körsettı. Öitkenı zorlyq-zombylyq qūrbandarynyŋ tergeuşı äielderge degen ülken senımı oŋ yqpal ettı. Tıptı, qūldyqtan zardap şekken balalardyŋ eşbır ūialmastan qylmystyŋ barlyq ūŋǧyl-şūŋǧylyn aşyp, äŋgımelep beruı tergeuşılerge köp kömegın tigızdı. Būl jerde IIM-nıŋ Oŋtüstık Koreianyŋ seksualdyq qūldyq qūrbandaryna qoldau körsetu täjıribesın zertteudıŋ üzdık nätijelerge jetkızgenın aitu läzım. Mysaly, Oŋtüstık Koreiada daǧdarys ortalyqtarynyŋ bazasynda seksualdyq qūldyq qūrbandaryna keşendı kömek körsetetın ortalyqtar aşylǧan.
Resmi mälımet boiynşa elımızde 2020 jyly – 67,
2021 jyldyŋ 6 aiynda 16 seksualdyqqūldyqtyŋ qūrbandary anyqtalǧan
Biyl mamyr aiynda Nūr-Sūltan qalalyq Polisiia departamentı şeteldık täjıribe ülgısınde elordadaǧy «Şans» kämeletke tolmaǧandarǧa arnalǧan äleumettık-psihologiialyq, qūqyqtyq qoldau ortalyǧynyŋ bazasynda seksualdyq zorlyq qūrbandaryna kömek körsetetın ortalyq aşty. 2005 jyldan berı jūmys ıstep kele jatqan ortalyqtyŋ seksualdyq jäne tūrmystyq zorlyq qūrbandarymen jūmys ıstei alatyn täjıribesı bar. Būǧan dälel, ortalyqta qūldyqtan zardap şekkenderge medisinalyq bılımı bar mamandar, psihologtar, äleumettık qyzmetkerler, zaŋgerler, pedagogtar, advokattar jūmys ısteidı.
Polisiia departamentınen alynǧan mälımet boiynşa «Şans» ortalyǧynyŋ mamandary aşylǧan künnen berı seksualdyq qūldyqtyŋ qūryǧyna tüsken 19 adamǧa (sonyŋ ışınde 19-y – kämeletke tolmaǧandar) kömek körsetken. Qanatqaqty jobanyŋ jüzege asyryla bastaǧanyna 4 aiǧa tolmasa da, nätijesı köŋılden şyǧady. Demek, eŋ qajettı joba jalǧasyn tabady degen söz. Al ortalyq qalai jūmys ısteidı? Eŋ aldymen, seksualdyq zorlyq qūrbandary ortalyqqa jetkızıledı. Ol jerde tergeuşı äielder barlyq qajettı tergeu amaldaryn (ötınış qabyldau, tergeu, fotosuretımen jäne beinejazba arqyly kiım-keşekterın jäne basqa da zattai aiǧaqtaryn qabyldap alu) jürgızedı. Sol jerde psihologtar qūrbandarmen jūmys ısteidı. Eger de qūldyqtan zardap şekken adamǧa kömek kerek bolyp, ony qosymşa tergeu kezınde ūnamsyz qarym-qatynas jasaudan oqşaulau qajettılıgı tuyndasa, onda ol oŋaltu-sauyqtyru mekemesıne jatqyzylady.
Elorda polisiiasynyŋ ärbır audandyq basqarmasynda arnaiy jobamen jūmys ısteitın tergeuşı äielder, jedel qylmystyq tergeu bölımşesınıŋ qyzmetkerlerı, qylmystyq jäne äkımşılık polisiia qyzmetkerlerı bekıtılgen. Barlyǧy 34 qyzmetkerdıŋ 16-sy – tergeuşı äielder. «Şans» ortalyǧynyŋ mekenjaiy: Nūr-Sūltan qalasy, Abai daŋǧyly, 92/3 üi.
Adam – tauar emes!
Qazırgı kezde şetelge baryp, jūmys ıstegısı keletın adamdardyŋ sany köbeiıp keledı. Alaida kez kelgen şaqyru men ūsynysqa aldanyp, qūldyqtyŋ qamytyn kiiuıŋız ǧajap emes! Sol sebepten, myna üş närsenı esıŋızde ūstaŋyz:
- Eger:
*Sızdıŋ qolyŋyzda resmi kelısımşart bolmasa; qūjattar jalǧan nemese böten adamnyŋ atyna jazylsa;
*Sızdıŋ tölqūjatyŋyzdy şaqyruşy tarap alyp qoisa;
*Barlyq şyǧyndardy şaqyruşy tarap nemese jūmys beruşı tölese;
*Ol jaqta ısteitın jūmysyŋyz naqty qandai bolatyny tüsınıksız bolsa;
*Sızdı şekaradan zaŋsyz ötıp, ainalmaly joldarmen ötuge köndıretın bolsa – barudan bas tartyŋyz!
2.Eger:
*Sızge oŋai jäne tez aqşa tabudyŋ jolyn ūsynsa;
*Sız özıŋızdı şaqyrǧan firmanyŋ şetel azamattaryn jūmysqa ornalastyruǧa rūqsaty/lisenziiasy bar-joǧyna senımdı bolmasaŋyz;
*Firma turaly internetten nemese firmanyŋ resmi saitynan aqparat taba almasaŋyz;
*Sızge jūmys vizasyn bırden räsımdemese;
*Kelısımşart sızge tüsınıksız tılde jazylǧan bolsa, onda memleket atauy, jūmys merzımı men şarttary, ūiymnyŋ atauy jäne jūmys beruşınıŋ aty-jönı körsetılmese, asyqpaŋyz, oilanyŋyz!
3.Eger:
*Sız firmanyŋ resmi saitynan nemese internetten firma turaly resmi aqparatty tekserseŋız;
*Sız firmanyŋ şetel azamattaryn jūmysqa ornalastyruǧa rūqsaty/lisenziiasy bar-joǧyna senımdı bolsaŋyz;
*Sız firmamen nemese jūmys beruşımen ekıjaqty resmi kelısımşartqa qol qoisaŋyz;
*Sızge jūmys vizasyn räsımdese;
*Sız öz tölqūjatyŋyz ben kelısımşarttyŋ köşırmesın, sondai-aq bailanys mälımetterıŋızdı tuystaryŋyzǧa qaldyrsaŋyz;
*Sız jūmys ısteuge baratyn eldegı öz memleketıŋızdıŋ Elşılıgınıŋ bailanys nömırlerı özıŋızde bolsa, baruǧa bolady!
Sızdıŋ öz ömırıŋızdı saqtandyruǧa qūqyŋyz bar! Şetelge qauıpsız şyǧuǧa qatysty basqa da sūraqtaryŋyz bolsa, Nūr-Sūltan qalasyndaǧy myna telefondarǧa habarlasyŋyz: +7 (7172) 306-073, +7 702 892 97 77.
