Astanada byltyr 3 mln şarşy metrge juyq tūrǧyn üi paidalanuǧa berıldı. Biylǧy jospar boiynşa 3,5 mln şarşy metrge juyq baspana salynady. 2024 jyly da osy kölemde tūrǧyn üiler tapsyrylady. Odan arǧy jyldardaǧy qūrylys kölemı halyqtyŋ köşı-qon prosesıne bailanysty özgerıp otyrady. Demek, halyq sany ösken saiyn salynatyn üiler sany da köbeie beredı. Qala basşylyǧy äzırşe halyq sanyna şekteu qoimai otyr.
Tūrǧyn üi kezegınde qanşa adam bar?
Qazır qalada tūrǧyn üidıŋ kezegınde 50 myŋnan asa otbasy tūr. Sonyŋ ışınde erekşe qajettılıgı bar balalardy ösırıp otyrǧan otbasylardy jäne köpbalaly otbasylardy qosa alǧanda barlyǧy 12 sanatqa kıretın azamattar bar. Būl mäselenı tüpkılıktı şeşu maqsatynda äkımdık biyl 6 myŋǧa juyq äleumettık jeŋıldıkpen berıletın päterler saludy, sondai-aq 16 ülestık qūrylys nysandaryn salyp bıtırudı josparǧa engızgen. 6 myŋǧa juyq päterdıŋ jartysy tūrǧyn üi kezegınde tūrǧandarǧa, al jartysy ipotekaǧa berıledı.
Elordadaǧy ötkır mäselenıŋ bırı – qūrylysy toqtap qalǧan tūrǧyn üilerdıŋ üleskerlerınıŋ ūzaq uaqyt päterın ala almauy. Bır kezderı üleskerlerdıŋ sany 16 myŋ adamǧa jetken, qazır 4 myŋdy qūraidy. Memleket basşysynyŋ tapsyrmasyna säikes, äkımdık būl mäselenı jyl aiaǧyna deiın şeşuge tiıs. Astana äkımı Jeŋıs Qasymbek üleskerlermen ünemı kezdesıp, olardyŋ barlyq mäselesın aşyq talqylaidy. Sol kezdesulerın qala basşysy kün saiyn äleumettık jelılerdegı paraqşasynda bölısıp otyrady. Mäselen, Jeŋıs Qasymbek biyl 26 qyrküiekte Facebook-tegı paraqşasynda mynadai aqparat jariialady:
«Qalada resmi türde qūrylysy ūzaqqa sozylǧan dep tanylmaǧan bırqatar problemaly üi bar. Sol üiler boiynşa jūmys jürgızıp jatyrmyz. Mysaly, «Sofiia» tūrǧyn üi keşenınıŋ salymşylary baspana kıltın 2021 jyly aluy tiıs edı. Alaida olar älı künge deiın öz päterıne kıre almai jür. Sebebı nysanda qūrylys qarqyny baiau jürıp jatqany baiqaldy, tūraqty injenerlık jelılerı bolmady, lift ornatu jūmysy älı aiaqtalǧan joq. Äkımdık üidıŋ qūrylysyn aiaqtau üşın kömek körsetedı. Naqty aitsaq, kärız, su qūbyryn ornatu, abattandyru, kögaldandyru jäne taǧy basqa jūmystardy qolǧa alamyz».
Sondai-aq äkım qylmystyq qudalau organdary «Äsker-1», «Äsker-2», «R-Club», «R-Club De Luxe», «Aqtau Siti», «Qazanat-2», «Ordabasy», «Oazis» tūrǧyn üi keşenderı boiynşa üleskerlerdıŋ bırneşe ret bergen ötınışı negızınde sotqa deiıngı tergep-tekseru jönınde ıs-şaralardy jürgızıp jatqanyn jazdy. Eŋ bastysy, qaladaǧy 32 nysannyŋ qūrylysy aiaqtalyp, üleskerler jeltoqsan aiynyŋ soŋyna deiın päter kıltın qolyna alady.
Üleskerlermen kezdesude qala äkımı biyl qūrylysy ūzaqqa sozylǧan 30 tūrǧyn üi keşenınıŋ qūrylysy aiaqtalatynyn mälımdegenın bılemız. Olardyŋ bır bölıgınıŋ qūrylysy qazırdıŋ özınde aiaqtalǧan. Öitkenı ülestık qūrylys nysandary boiynşa qadamdyq ıs-şaralar jospary bar. Qūrylysy ūzaqqa sozylǧan nysandardyŋ aiaqtaluyn Memleket basşysynyŋ özı tıkelei baqylauyna alǧan.
Sanattar tızbesı keŋeidı
Ötken aptada Mäjılıs deputattary tūrǧyn üi saiasatyn reformalau mäselelerı turaly zaŋ jobasyn bırınşı oqylymda maqūldady. Zaŋ jobasynda halyqtyŋ äleumettık jaǧynan osal toptaryna jäne äskeri qyzmetşılerge baspana beruge erekşe nazar audarylǧan. Mäjılıs deputaty Ūlyqbek Tūmaşinov būl jaŋalyqty bylai tüsındırıp berdı:
«Zaŋ jobasynda äkımdıkterdıŋ jaŋa qyzmetı engızıldı. Ol – 1 jyl ışınde äskeri qyzmet atqaru, qūqyqtyq tärtıptı qorǧau kezınde, sondai-aq adam ömırın qūtqaru kezınde qaza tapqan adamdardyŋ otbasyna baspana beruge qatysty özgerıs».
Astanaǧa jyl saiyn 50-60 myŋǧa juyq otbasy köşıp keledı. Sol sebepten tūrǧyn üi satyp aluǧa sūranys azaiady dep oilamaimyn. Kerısınşe, baǧaǧa kerı äserı bar. Damyǧan memleketterde būl mäsele ekonomikalyq jolmen şekteledı. Su, jer tapşylyǧy bolsa, üidıŋ baǧasy ösedı. Auyldaǧy, kışı qalalardaǧy üidıŋ baǧasyn qoljetımdı etıp, halyqtyŋ qalaǧa köşuın ekonomikalyq jolmen şekteidı
Osy zaŋ jobasyn talqylau barysynda deputattar memlekettık tūrǧyn üi qorynan baspana aluǧa qūqyǧy bar adamdar sanatynyŋ tızbesın keŋeittı. Zaŋ qabyldanǧan soŋ, erekşe qajettılıgı bar bala tärbielep otyrǧan otbasylar jäne I, II toptaǧy mügedektıgı bar jandar tūrǧyn üi qorynan baspana ala alady. Sonymen qatar aldaǧy uaqytta halyqtyŋ äleumettık jaǧynan osal toptaryna kıretın azamattar satyp alu qūqyǧynsyz jalǧa berıletın tūrǧyn üidı jekeşelendıruge mümkındıkke ie bolady.
Önerkäsıp jäne qūrylys ministrı Qanat Şarlapaev zaŋ jobasy aiasynda jalǧa berılgen päterlerdı jekeşelendıru qarastyrylyp otyrǧanyn tüsındırıp berdı.
«Bız äkımdıkten päterdı jalǧa alǧan adamdarǧa baspanany satyp alu qūqyǧyn beru aqylǧa qonymdy ıs-şara dep oilaimyz. Ökınışke qarai, päterlerdı jalǧa beru ūzaqqa sozylyp kettı. Adamdar būl päterlerden köşpeidı. Būl – özıne jeke päter satyp aluǧa mümkındıgı joq äleumettık osal top ökılderı. Bız päterde tūru uaqytyn eskerıp, satyp alu erejesın qarastyryp jatyrmyz. Eger adam päterde 5 jyl tūrsa, baspana satyp aluǧa qūqyǧy bar degen normany engızemız» dedı ministr Mäjılıs dälızınde.
Ol jalǧa berılgen päterler qanşaǧa satylatyny da maŋyzdy ekenın aitty.
«Päter baǧasy da maŋyzdy element sanalady. Olardyŋ päterdı naryqtaǧy baǧamen satyp ala almaityny tüsınıktı. Sondyqtan qazır balans qūny boiynşa satyp aluǧa mümkındık beru turaly pıkırtalas jürıp jatyr» dedı Qanat Şarlapaev.
Apatty jaǧdaidaǧy tūrǧyn üidıŋ ornyna berılgen baspanany da jekeşelendıruge qūqyq beretın norma osy zaŋ jobasynda bar. Deputattar tūrǧyn üi kezegı men baspana böluge qatysty özektı mäselelerdı ädıl, jedel şeşu maqsatymen «Otbasy bank» damu institutyn qūrudy ūsyndy. Ol institut elımız boiynşa tūrǧyn üilerdı esepke aludy jäne böludı jüzege asyrady. Demek, bolaşaqta būl mäsele jergılıktı atqaruşy organdardan jaŋa instituttyŋ qūzyryna berıledı degen söz. «Otbasy banktıŋ» tūrǧyn üimen qamtamasyz etu ortalyǧyna, qandai da bır sanatqa jatatynyna qaramastan, tūrǧyn üige mūqtaj barlyq azamat kezekke tūra alady. Ärbır ötınım üşın kırıstı, mülık pen aktivtı anyqtaityn otbasynyŋ sifrlyq portretı jasalady. Būl azamattyŋ otbasy jaǧdaiynyŋ barlyq sipattamasyn anyqtauǧa mümkındık beredı.
Sondai-aq ūsynylyp otyrǧan jaŋa modelge säikes, tūrǧyn üidı bölu azamattardyŋ esepke tūrǧan künıne jäne tabys deŋgeiıne bailanysty ıske asady. Iаǧni tūrǧyn üidı esepke tūrǧan künıne bailanysty bölu, barlyq mūqtaj azamatty ädıl türde qamtuǧa mümkındık beredı deidı zaŋ jobasyn daiyndauşylar. Sondai-aq tabys deŋgeiıne bailanysty qazaqstandyqtardyŋ jaldau aqysyn subsidiialau, arendalyq tūrǧyn üi nemese jeŋıldetılgen ipotekalyq qaryz (jyldyq mölşerleme 2-5 paiyz mölşerınde) türınde memlekettık qoldau ıs-şaralary körsetıledı. Būǧan qosa, azamattardy tūrǧyn üi kezegıne qoiu kezınde negızgı talaptardyŋ bırı – menşıgınde baspana bolmauy kerek.
Resmi mälımet boiynşa bügıngı taŋda Qazaqstanda baspanaǧa aluǧa mūqtaj 646 myŋǧa juyq adam kezekte tūr. Sonyŋ ışınde 250 myŋy – äleumettık ahualy tömen otbasy. Mäjılıstıŋ jalpy otyrysynan keiın jurnalisterdıŋ saualdaryna jauap bergen Önerkäsıp jäne qūrylys ministrı Qanat Şarlapaev būl mäselenı bylaişa tüsındırdı:
«Üi aluǧa kezekte tūrǧandar öte köp. Qazır baspana kezegınde 646 myŋ adam tūr. Bırınşıden, kezekte tūrǧandardy tekseru bızge dūrys mälımet aluǧa mümkındık beredı. Ekınşıden, bız äleumettık osal toptarǧa nazar audarsaq, onda baspana kezegınde 250 myŋnan astam adamnyŋ tūrǧanyn köruge bolady. 600 myŋ adam emes. Iаǧni 250 myŋ (tūrmysy tömen) adam».
Läzzat İbragimova («Otbasy bank» töraiymy) būl mäsele boiynşa pıkır bıldırıp, bız jyl saiyn 25 myŋ adamdy baspanamen qamtamasyz ete alamyz dedı. Bız şeşımın tappaǧan mäselemen betpe-bet kelıp otyrmyz. Qazır memleket «Qazaqstannyŋ keibır zaŋnamalyq aktılerıne tūrǧyn üi saiasatyn reformalau mäselelerı boiynşa özgerıster men tolyqtyrular engızu turaly» zaŋ jobasy arqyly prosestı tezdetudı közdep otyr. Mysaly, äkımdık äleumettık toptarǧa tūrǧyn üi salǧanda qūrylys siklı 24 aiǧa sozylady, al (üidı) satyp alu (qūqyǧyn beru) äleumettık osal toptarǧa tūrǧyn üi qoryn tez qalyptastyruǧa mümkındık beredı.
Astanada baspana arzan ba, qymbat pa?
Qazır mūndai sūraqty kez kelgen adamǧa qoisaŋyz: «Ärine, qymbat» degen jauap alasyz. Būǧan köz jetkızu üşın päter satatyn agenttıkterdıŋ saityna kırseŋız: «Astanada jaŋadan salynǧan tūrǧyn üi keşenındegı baspananyŋ bır şarşy metrı 588,8 myŋ teŋgege satylady» degen habarlandyrulardy oqisyz. Astanada jaŋa üidıŋ är şarşy metrınıŋ ortaşa qūny – 588,8 myŋ teŋge, al Almatyda – 581 myŋ teŋge, Şymkentte – 435,9 myŋ teŋge. Qazaqstanda qyrküiek aiynda bırınşı naryqtaǧy üiler qūnynyŋ är şarşy metrı ortaşa eseppen 495,3 myŋ teŋgenı qūrady. Būl körsetkıştı 2022 jyldyŋ säikes kezeŋımen salystyrsaq, 5,1 paiyzǧa qymbat. Ekınşı naryqtaǧy üilerge (eskı üiler) kelsek, bır jylda elordadaǧy baspana 12,3 paiyzǧa arzandaǧan, iaǧni är şarşy metrdıŋ qūny – 566,7 myŋ teŋge. Salystyryp qarasaq, Almatyda būl körsetkış 601,4 myŋ teŋgenı qūraidy.
Jaz ailarynda, äsırese tamyzda astanalyqtar bır bölmelı päterlerdı belsendı türde satyp alǧany mälım. Ūlttyq statistika biurosy taratqan aqparatqa süiensek, Astana baspana naryǧynda dästürlı köşbasşy Almatyny basyp ozdy. Naqty mysal keltırsek, 2023 jyldyŋ şılde aiynda Astanada üiın satqan jäne satyp alǧan adamdardyŋ arasyndaǧy 6675 kelısım tırkelgen. Būl mausym aiymen salystyrsaq 47,6 paiyzǧa köp. 6675 kelısımnıŋ 3028-ı 1 bölmelı päterlerdı satyp aluǧa qatysty jasalǧan.
Sarapşy mamandar baspana baǧasy jyl soŋyna deiın 15-20 paiyzǧa qymbattauy mümkın degen boljam aituda. Astanada soŋǧy 3 jylda infraqūrylymnyŋ tūrǧyn üi qarqynyna ılese almaǧany ras. «Qazaqstan qūrylysşylar odaǧy» Astana qalalyq filialynyŋ direktory Viacheslav Lazarev bas qalada baspanaǧa degen sūranys azaiatynyna negız joǧyn aitady.
«Astanaǧa jyl saiyn 50-60 myŋǧa juyq otbasy köşıp keledı. Sol sebepten tūrǧyn üi satyp aluǧa sūranys azaiady dep oilamaimyn. Kerısınşe, baǧaǧa kerı äserı bar. Damyǧan memleketterde būl mäsele ekonomikalyq jolmen şekteledı. Su, jer tapşylyǧy bolsa, üidıŋ baǧasy ösedı. Auyldaǧy, kışı qalalardaǧy üidıŋ baǧasyn qoljetımdı etıp, halyqtyŋ qalaǧa köşuın ekonomikalyq jolmen şekteidı» deidı ol.
