Soŋǧy jyldary elordada ıske asyrylyp jatqan renovasiia üderısı erekşe qarqyn aluda. Osy prosestıŋ barysynda apatty jaǧdaida tūrǧan üiler sürılıp, olardyŋ ornyna saiabaqtar, gülzarlar jäne memlekettık baǧdarlama boiynşa köppäterlı üiler salynady. Soǧan orai biyl qaladaǧy 13 eskı üide tūryp jatqan 160 otbasy jaŋa qonysqa köşırıledı dep josparlanǧan. Jalpy, mūndai renovasiialyq jobalar köp memlekettıŋ täjıribesınde kezdesedı. Tömendegı maqalada bız solardyŋ bırneşeuıne toqtalmaqpyz.
Resei: ülkenırek päter jeŋıldıkpen berıledı
2017 jyly RF prezidentı Mäskeudegı tūrǧyn üi qoryn renovasiialau baǧdarlamasy turaly zaŋǧa qol qoidy. Alaida jaŋǧyru üderısı odan äldeqaida bıraz uaqyt būryn, dälırek aitsaq, 90-jyldardyŋ aiaǧynda bastalǧan-tūǧyn. Şahardyŋ sol kezdegı merı Iýrii Lujkov 1959-1962 jyldary soǧylǧan jalpy audany 6 mln şarşy metrge teŋ 1722 üidı süruge qauly şyǧardy. Būl şara 2010 jylǧa deiın jalǧasty. Renovasiia üderısınıŋ ekınşı satysynda qaladaǧy eskı, alaida älı apatty jaǧdaiǧa jetpegen 7,9 myŋ besqabatty üidı būzu josparlandy. Apatty jaǧdaida dep eseptelmegendıkten, olardy süru üşın bırneşe zaŋǧa özgerıs engızu kerek-tı. Osydan soŋ renovasiiaǧa arnalǧan tyŋ baǧdarlama jasau qajettılıgı tudy. Onyŋ şarty boiynşa sürıletın üilerdıŋ tūrǧyndaryn däl sol nemese körşı audandaǧy zamanaui jobada tūrǧyzylǧan jaŋa üilerge köşıretın boldy. Sondai-aq ondaǧy päterler sapaly ärlengen ärı bölme sany men audany būrynǧysynan kem bolmauy kerek. Al ülkenırek päterge köşkısı keletınderge ondai päterlerdı jeŋıldıkpen alu mümkındıgı ūsynylady. Taǧy bır aita keterlık jait, barlyq jaŋa oramdar äleumettık nysandarmen qamtamasyz etıledı. Iаǧni avtotūraqqa qatysty qandai da bır mäseleler tuyndauy mümkın dep qauıptenu beker. Mäskeudegı osy renovasiia prosesın tolyqqandy bıtıru üşın tiıstı salanyŋ mamandary 20 jyl qajet ekenın aitady.
Germaniia: üiler sürılmei, jöndeuden öttı
Nemısşe renovasiianyŋ mänısı mynada: ükımet tūrǧyndardy sapaly tūrǧyn üimen qamtamasyz etudı qalaidy ärı olardy üirenşıktı infraqūrylymnan aiyrǧysy kelmeidı. Osynyŋ negızınde 1993 jyly «Şyǧys Berlindı rekonstruksiialau jäne jaqsartu» memlekettık baǧdarlamasy qabyldandy. Onyŋ basty maqsaty eskı üilerdı bırjola būzyp tastamai, olardy qaita jöndeuden ötkızu edı. Öitkenı zertteu kezınde mamandar älgı üilerdıŋ qaŋqasy sapaly ekenın anyqtaǧan. Bügınde osy renovasiialyq baǧdarlamanyŋ aiasynda jaŋartyluy tiıs 270 myŋ üidıŋ şamamen 180 myŋyna tolyqtai jöndeu jūmystary jürgızılse, 65 myŋynyŋ belgılı bır bölıkterı jaŋǧyrtyldy. Prosess älı künge deiın jalǧasuda.
Renovasiia barysynda bırneşe şaqyrymǧa deiın sozylatyn nemıs üilerınıŋ keibır seksiialary sürılıp, sonyŋ nätijesınde köşelerdıŋ vizualdy sipaty ädemılendı. Būryn üiler ūzynnan-ūzaq etıp salynǧandyqtan, aulalarǧa kün tüspeitın. Endı ol mäselenıŋ de şeşımı tabyldy. Mūnymen qosa, üilerdıŋ terezelerı keŋeitılıp, üi janynan gül eguge arnalǧan oryndar daiyndaldy jäne qorşaldy. Būl, bır jaǧynan, qalany kögaldandyru üşın kerek bolsa, ekınşıden, bırınşı qabat tūrǧyndaryn köşe şuynan qorǧady. Renovasiia kezınde eskerılgen taǧy bır jait, depressivtı köŋıl küi tuǧyzatyn sūr tüstı üilerdıŋ bärı aqşyl, kök, keibırı qyzyl tüske boialdy. Aitpaqşy, Germaniiadaǧy renovasiia aiasynda üi qabattarynyŋ sanyn üş-törtke deiın azaitu täjıribesı de jiı qoldanylady. Zäulım üilerde tūrudy aŋsaityn tūrǧyndar sany jyldan-jylǧa azaiuda. Onyŋ sebebı de tüsınıktı: üi biıktegen saiyn ony jylytu, sumen jabdyqtau, liftımen qamtamasyz etu sekıldı qyzmetter baǧasy da qymbattai tüsedı.
Braziliia: renovasiialyq baǧdarlama qylmysty azaitty
Resmi derekter boiynşa 2010 jyly Braziliiada 7 mln-ǧa juyq otbasy apatty jaǧdaidaǧy üide tūrǧan eken. Tau betkeiıne salynǧan favelder eldegı qylmystyŋ örşuıne de äser etıptı. Öitkenı qaraköleŋke jataqtar esırtkı biznesıne qatysy bar adamdardyŋ kezdesu orny üşın taptyrmas jer edı. Osy jaittardyŋ bärı ükımettı memlekettegı renovasiia üderısın bastauǧa itermeledı.
2009 jyly qoljetımdı baspana qūrylysyna arnalǧan Minha Casa, Minha Vida («Menıŋ üiım, menıŋ ömırım») atty baǧdarlama engızıldı. Onyŋ bırınşı satysynda – 1 mln, al ekınşı satysynda 2 mln jaŋa päter boi köterdı. Baǧdarlama şarty boiynşa äleumettık tūrmysy tömen kısılerge jeŋıldetılgen paiyzben nesie alu mümkındıgı berıldı.
Atalǧan baǧdarlamanyŋ jaǧymdy da, jaǧymsyz da tūstary bar-tyn. 2017 jyly Rio-de-Janeiro tūrǧyndary arasynda jürgızılgen saualnamada respondentterdıŋ tek 10 paiyzy ǧana Minha Casa, Minha Vida baǧdarlamasyn qoldaǧan. Al qalǧandary päterler audanynyŋ azdyǧyna, qajettı infraqūrylymnyŋ joqtyǧyna jäne jaŋa oramdardyŋ alystyǧyna şaǧymdanǧan. Alaida sarapşylardyŋ pıkırınşe, atalǧan baǧdarlama jaŋa üige mūqtaj otbasylar sanyn aitarlyqtai kemıtuge yqpal etken. Būdan bölek, onyŋ arqasynda eldegı esırtkı qylmysy da edäuır azaiǧan. Nege deseŋız, tūrǧyndar favelderdı bosatqan soŋ, ol üiler rekonstruksiialanyp, turisterge tartymdy mekenge ainalǧan.
Qytai: osal toptardyŋ müddelerı eskerıldı
80-jyldardyŋ soŋyna qarai Qytai astanasyndaǧy üilerdıŋ bırazy naşar jaǧdaida edı. Mysaly, beijıŋdıkterdıŋ jartysynan köbınde – as üi, 60 paiyzynan astamynda jeke därethana bolmaǧan. Päter ışı de tar: adam basyna şamamen 8,7 şarşy metrden kelıptı. Būl problema, äsırese, ortalyq audandarda qatty sezılgen.
Aqyry 1990 jyly qalalyq bilık ortalyqtaǧy apatty jaǧdaida tūrǧan üilerdı süru jäne qaita jöndeu jönındegı auqymdy baǧdarlamany qabyldady. Qūjat boiynşa bosatylǧan aumaqtarǧa köppäterlı üiler men kommersiialyq baǧyttaǧy ǧimarattar salu közdeldı. Basty maqsat renovasiialyq jobalardy qarjylandyratyn jäne ıske asyratyn developerlerdı tartu boldy. Sondai-aq munisipalitet qiyn jaǧdaidaǧy tört audan üşın 200 mln iuan (sol kezdegı kurspen – 37 mln AQŞ dollary) böldı, al developerler salyqtyq jeŋıldıkter aldy.
Baǧdarlamanyŋ alǧaşqy kezeŋınde 710 myŋ adam ömır süretın 7,25 mln şarşy metr aumaq rekonstruksiialandy. Sonyŋ nätijesınde paida bolǧan tūrǧylyqty audan 15,6 mln şarşy metrdı qūrady. Bas-aiaǧy 10 jyldyŋ ışınde 160 myŋ otbasy qaita qonystandyrylyp, onyŋ jartysyna juyǧy basqa audannan jaŋa üige ie boldy. Al 2001-2005 jyldary 340 myŋdai otbasy üiın jaŋǧyrtty.
Renovasiia baǧdarlamasy Pekinnıŋ ortalyq audandaryndaǧy kommersiialyq ǧimarattardyŋ qūrylysy men infraqūrylymyn jaqsartuǧa jaǧdai jasady. Mūnymen qosa, tömengı äleumettık topqa jatatyn azamattardyŋ ömır süru sapasyn arttyrdy. Öitkenı baǧdarlamanyŋ qyzǧan şaǧynda «Qolaily baspana ūlttyq jobasy» qabyldanǧan bolatyn. Sonyŋ arqasynda bölmeler sany artyp, sanitarlyq normalar retke kelgen-dı.
