Renovasiia üderısı

  Qala şaruaşylyǧynda jiı qoldanylatyn terminnıŋ bırı – «renovasiia». Ol latyn tılınen audarǧanda «jaŋartu», «qalpyna keltıru», «jöndeu» degen maǧynalardy bıldıredı. Iаǧni qalany renovasiialau – būl keşendı qaita jöndeu nemese eskı jäne apatty ǧimarattardy kürep, injenerlık jelılerdı, tūrǧyn üilerdı jaŋartu baǧdarlamasy. Qazırgı taŋda älemnıŋ köptegen ırı qalalary osy prosestı bastan keşude. Sonyŋ ışınde Astana da būl üderısten şet qalǧan joq.

ESKINI JAMAP ES KETPESIN

   Astana qūrylysy qaşan da qarqyndy. Ol bolaşaqta da äste bäseŋdemek emes. Sebebı halyq sany köbeigen saiyn qala aumaǧy da keŋıp keledı. Şaharda zäulım ǧimarattar köptep boi köterıp, tūrǧyn üiler men balabaqşa, mektep, emhanalar sany da sät sanap arta tüsude. Būl tūrǧyda elordanyŋ respublika boiynşa tūrǧyn üi qūrylysynyŋ kölemı jaǧynan eŋ aldyŋǧy orynda tūrǧanyn aita ketken jön. Mysaly, tek ötken jyldyŋ özınde bas qalada 2,5 million şarşy metr tūrǧyn üi salynypty. Būl respublikalyq esep boiynşa 25 paiyzdy qūrasa, aǧymdaǧy jyldyŋ alǧaşqy ekı aiynyŋ qorytyndysyna säikes, osy körsetkış 32 paiyzǧa jetken. Al «Astana bas jospary» ǦZJİ» JŞS mälımetıne süiensek, 20 jyl ışınde, iaǧni 1997 jyldan bastap 2017 jylǧa deiın Astanada barlyǧy 1333 tūrǧyn üi nysany salynyp, 20 276 800 şarşy metrdı qūraityn 182 964 päter paidalanuǧa berılıptı. Sonyŋ 5,2 mln şarşy metrı renovasiia baǧdarlamasy aiasynda boi kötergen.

Jalpy, elordada renovasiia baǧdarlamasy Esıldıŋ oŋ jaǧa­lauyndaǧy eskı üilerdı, iaǧni būdan 50-60 jyl būryn uaqytşa meken retınde salynǧan tört qabatty «hruşevka» dep atalǧan üilerdı qiratu jolymen jüzege asqan bolatyn. Būdan bölek, tozyǧy jetken köptegen jer üiler de būzyldy. Ondaǧy eŋ basty mäsele sürıletın üilerdegı tūrǧyndardyŋ jeke kelısımderın alu qajet ekenın aitady mamandar. Alaida kölemı tar, juynatyn bölmesı men äjethanasy joq osyndai üilerdı mekendep kelgen tūrǧyndardyŋ basym köpşılıgı atalmyş baǧdarlama boiynşa jaily, keŋ ärı jaŋa päterlerge qonystanǧandaryna dän riza.
– Uaqyt ötken saiyn üi qa­byrǧ­a­­­­­sy qaqyrap, ügıtıle berdı. Eskınıŋ aty eskı ǧoi. Qanşa jöndeu jū­mys­taryn jasasaq ta, jaǧdaiy jaqsarmady. Baǧymyzǧa orai, ekı bölmelı jaŋa päter berıldı. Şarşy metrı de būrynǧydan ülken. Būǧan körşılerımızdıŋ barlyǧy qarsylyq tanytqan joq. Qaita eskı üiden qūtylǧan­daryna quandy, – deidı apatty üiden jaŋa päterge köş­ken tūrǧyndardyŋ bırı Aidana Nūrǧalieva.
Jalpy, renovasiialaudyŋ bırın­şı kezeŋınde Astana töŋıre­gındegı bırqatar saiajailar, Kenesary köşesınıŋ boiyndaǧy, Slobodka, Kom­somolskii kentterındegı 2280 gektardy qūraityn aumaqtaǧy eskı nysandar kürelıp, onyŋ ornyna tek ǧimarattar ǧana emes, abat­­tandyrylǧan jaŋa köşeler de boi tüzep, ädemı saiabaqtar men je­lekjoldar, gül baqtary paida boldy.

Barlyq saiajailar sürıledı

Statistika derekterıne süien­sek, qazırgı taŋda bas qaladaǧy jalpy üidıŋ sany 32271 bolsa, onyŋ 5128-ı köp qabatty üiler desedı. Al jekemenşık sektorlardaǧy tūrǧyn jailar sany 27143-tı qūraidy eken. Bıraq būl sannyŋ aldaǧy uaqytta azaia tüserı anyq. Sebebı mūnyŋ qataryna keibır saiajai üilerı de qosylyp tūruy mümkın.
– Jospar boiynşa qala ışındegı barlyq saiajailar sürıledı. Kelesı jyly Qabanbai batyr daŋǧylynyŋ sol jaǧyndaǧy saiajai alaby küreledı. Odan keiıngı kezekte Nazarbaev universitetıne jetpei oŋ jaqtaǧy saiajailar tūr. Qazırgı uaqytta būl jer­lerdı satyp alǧan investorlar būzu mäselesımen ainalysuda. Ärı qarai sport keşenderı maŋyndaǧy saiajailardy süru közdelıp otyr. «Han şatyr» sau­da oiyn-sauyq ortalyǧynyŋ artqy jaǧyndaǧy saiajailar da investorlar esebınen küreledı, – deidı «Astana bas jospary» ǦZJİ» JŞS bas säuletşısı Arsenii Pirojkov.
Älbette, renovasiia qala kel­betın damytu men ony jaŋa sipatta jasauǧa zor mümkındık beredı. Eskı jäne apatty üi­lerdı, jeke tūrǧyn jailardy, saiajai uchaskelerın, garaj koope­rativterın kürep, in­je­nerlık jelılerdı jaŋartu, gazi­fikasiialau, su qūbyrlary men jylumen jabdyqtau, kä­rız jüielerın jaŋartu jūmys­tarynyŋ ekınşı kezeŋı 2018-2027 jyldardy qamtysa, baǧdarlama boiynşa 1350 gektar jerdı bosatyp, ornyna zamanaui ülgıdegı nysandardy salu közdelude. Būl kezeŋnıŋ bırınşı kezegınde, iaǧni 2018-2020 jyldary 570 gektardy bosatu josparlansa, 2021-2025 jyldary 680, al 2025-2027 jyldary 100 gektar qamtylmaq. Būl auqymdy jūmystardyŋ bar­lyǧyna 700 mlrd teŋgeden asa qarjynyŋ jūmsalatynyn aitady mamandar. Al bosatylatyn aumaqtaǧy jer uchaskesınıŋ sany 2 063 bolsa, ondaǧy būzyluǧa tiıs nysandardyŋ sany 379-dy qūrap otyr eken. Bosatylǧan soŋ būl aumaqta 14 mektep pen 34 bala­baqşa jäne 3 medisinalyq mekeme jäne basqa da ǧimarattar boi köterıp, ūzyndyǧy 9,1 km bolatyn jol salynady dep josparlanuda. Salynatyn äleumettık jäne kommersiialyq qūrylys nysandarynyŋ jalpy audany 1403300 şarşy metrdı qūraidy degen boljam jasalypty.
Jalpy, renovasiialaudyŋ ekın­şı kezeŋındegı bosatylatyn 1350 gektar jer 14 uchaskege bölıngen. Mysaly, №1 uchaskenıŋ enşısıne ­Respublika men Bögenbai batyr daŋǧyldarynyŋ qiylysynan bastap Bögenbai batyr daŋǧyly arqyly Alaş tas joly men Jienqūlova köşesıne deiıngı aumaq kıredı eken. Odan bölek jaŋartu jūmystary Tolstoi, Seifullin, Kültöbe, Beisekova, Abai, Iаnuşkevich, İmanov, Asan Qaiǧy, Kravsov, Täşenov, Taha Husein, Puşkin siiaqty köşe­lerde de jürgızıletın bolady.