– Jalǧan oqiǧa qūrastyryp, jalǧan keiıpker şyǧaryp, ersı qylyqtar men jönsız jaǧdailar qoiylymyn jasap, körermen talqysyna salyp jatqan tok-şoular köbeiıp kettı. Mūndaiǧa zaŋmen şek qoiuǧa, tyiym saluǧa bola ma, qalai oilaisyz?
– Qandai da habar aşylǧanda belgılı bır maqsaty bolady. Prodiuserden bastap jürgızuşıge deiın sol müddege qyzmet qylady. Men qazırgı tok-şoulardyŋ köbın körmegen ekenmın. Bırınşıden – uaqyt, ekınşıden qūlqym joq. Iаǧni «Aituǧa oŋai», «Qareket» baǧdarlamalarynyŋ prodiuserı retınde de, jai ǧana adam retınde de alatyn eşteŋe bolmaǧan soŋ, otandyq köptegen jobalardy ainalyp ötemın.
Al tıkelei sūraqqa oralsam, ötırık keiıpker degendı öz basym tüsınbeidı ekem. Kez kelgen şynaiylyq joq jerde paidakünemdık, aqşa, ataqqūmarlyq sekıldı närseler tūrady. Ol tüsınıktı. Al eger telebaǧdarlamalardyŋ, tok-şoulardyŋ ötırık keiıpker şyǧarǧanynan qoǧamǧa nūqsan keletın bolsa, menıŋşe, oǧan zaŋmen şek qoiuǧa bolady. Öitkenı, ol, bırınşıden, körermendı aldap otyr. Körermennıŋ emosiiasymen oinap otyr. Ekınşıden, qalai da ol memleketten bölıngen aqşaǧa jūmys ıstep otyr ǧoi. Halyqtyŋ nesıbesın adal qaitaru kerek. Öz basym tört jyldan berı tok-şouda jūmys ıstep kele jatyrmyn. Bıraq osy tört jylda bır de bır ret jalǧan keiıpkerge süiengen emespız. Prodiuser retınde men, jürgızuşı retınde Beisen Qūranbek ondaiǧa qarsy bolar edı dep oilaimyn.
– Jalǧan keiıpkerge, ötırık oqiǧaǧa süiengen baǧdarlamalar telejurnalistikanyŋ qadırın ketırmei me? Şynaiylylyq bolmaǧan jerde körermen senımın joǧaltyp almai ma?
– Joǧaryda aitqanymdai, joba tek aqşa tabudy, qalai da jasaǧanyn körermenge ötkızudı közdese, onda ol jerden tärbie, ruhani qūndylyq ızdep äure bolmau kerek. Olar bärıbır reiting quyp, öz degenderın jasaidy. Öitkenı o bastaǧy tapsyrma solai bolǧan. Sol jolda olar ar-ūiat, ūrpaq tärbiesı, ūlttyq sana degennıŋ bärın ūmytyp, tek «qaitsek eldıŋ taŋdaiyn qaqtyramyz? Kımdı äkelıp «fişka» jasaimyz?» degen sūraqqa jauap ızdep ketedı. Sonan keledı de, jasandy keiıpker, betpaq keiıpker, röl oinaityn keiıpkerlerdı şyǧaruǧa mäjbür bolady. Ardy oilau, ūrpaq sanasyn ulau, özge de qūndylyqtar syrtta qalady. Ol üşın şyǧarmaşylyq top qynjyla qoimaidy, öitkenı keiıpker öz erkımen kelısıp tūr. Jobasy jürıp jatyr.
Al sūraǧyŋyzǧa kelsem, kez kelgen ötırık faktıge süiengen baǧdarlama telejurnalistıŋ de,
telebaǧdarlamanyŋ da qadırın ketıredı. Eldıŋ senımın joǧaltady. Mysalǧa aitalyq, baǧdarlamaǧa ötırık keiıpker bolyp barǧan adam onyŋ qalai tüsırılgenın joq degende bes adamǧa aitady ǧoi. Bolmasa onyŋ jaqyn-juyqtary, tuǧan-tuystary bar emes pe, olar da «el aldyna nege şyqtyŋ abyroiyŋdy tüsırıp» dep ūrsuy mümkın. Sol kezde özın aqtau üşın bärıbır «maǧan aqşa berdı, sosyn ötırık keiıpker boldym» dep jauap beredı. Mıne, osylai kele, bürkeulı şyndyq qalai da elge taralady. Onyŋ bärı tüptep kelgende telejurnalisterge degen senımdı joǧaltyp, telearnalardyŋ qadırın tüsıredı.
Bır şyndyqty aitaiyn, maǧan da keide habarlasyp «Äliia, ana keiıpkerdıŋ oqiǧasy ras pa, älde oidan qūrastyrdyŋdar ma?» dep sūraidy. «Joq, bızde bärı şyn keiıpkerler, bız ötırıkke barmaimyz» dep aqtaluyma tura keledı. Bıraq, körermennıŋ osylai senımı joǧalyp bara jatqany janymdy auyrtady.
– Jalpy telearnalar būqaralyq mädenietke ikemdeluı kerek pe, älde körermen mädenietın ösıruge qyzmet etkenı dūrys pa?
– Telearna – tärbie qūraly. Al telejurnalistika qoǧamǧa oi saluşy ūstaz siiaqty. Ökınışke qarai, däl qazır osy ekı sala da aqsap tūr. Jäne būl osylai jalǧasa beredı de… Taǧy da aitamyn, bır ǧana ümıt – körermennıŋ sūryptauy ǧana. Kez kelgen özın-özı aqtamaǧan (qarjylyq jaǧynan) teleönımnıŋ ǧūmyry ūzaqqa barmaidy.
– Al reiting degen närse men halyq, ūlt müddesın toǧystyru mümkın be?
– Üilestıru mümkın. Reiting degen körermennıŋ köp köruı ǧoi. Al jürekten şyqqan närse jürekke jetpei qoimaidy. Şynaiylyqpen-aq körermen jinaityn baǧdarlama jasau üşın onyŋ ainalasynda sūŋǧyla mamandar jüruı kerek. Qalai degenmen de, sapaly habarlardyŋ sapaly körermenı bolady.
– Jaŋa «bır ǧana ümıt – körermennıŋ talǧamy ösuı» dedıŋız. Ony qalai ösıruge bolady?
– Körermen mädenietın qalyptastyru da telearnalarǧa amanat. Mysaly, «el tek şou ǧana köredı, qalǧan tūrmystyq, äleumettık habarlar reiting bermeidı» degen jaŋsaq pıkır bar. Ol qate. Eger olai bolsa, «Aituǧa oŋai» men «Qareket» alty jyl qatarynan efirde tūrmas edı. Bız är habar saiyn keiıpkerımızge kömek beru, jol körsetumen qatar körıp otyrǧan körermenge oi saludy közdeimız. Ol – jürgızuşınıŋ talaby. Habardyŋ salmaqty boluy tızgınşıge tıkelei qatysty! Jürgızuşınıŋ öresı qandai bolsa, habar da solai şyǧady.
Qazır, baiqasaŋyz, köp jastardyŋ arasynda «qaitsem tanymal bolamyn?» degen ūran paida boldy. Olar tanymal bolǧan saiyn aqşam köp bolady, jaǧdaiym jaqsarady dep oilady, tanymal boludy abyroi sanaidy. Mūndai oiǧa berılgen adam tereŋ oilanyp jatpaidy. Meilı qalai tanylsa da, atyn şyǧarudy ǧana kökseidı. Bızdıŋ telearnalarymyzdaǧy baǧdarlamalardyŋ sapasyn tömendetuge sondai jūldyz boluǧa ūmtylǧan jastardyŋ da yqpaly az emes.
Äŋgımelesken
Näzira BAIYRBEK
