Özımızdıŋ Şymkenttıŋ tumasy, kinorejisser Sergei Dvorsevoidy «Aika» filmınıŋ byltyrǧy Kann kinofestivalındegı tabysynan keiın tanydyq. Talantty aktrisa Samal Esliamovanyŋ jūldyzyn jandyrǧan sol film juyrda jalpyūlttyq prokatqa jol tartty. Rejisserdıŋ özıne kelsek, osydan on jyl būryn onyŋ «Qyzǧaldaq» atalatyn taǧy bır kinotuyndysy atalmyş kinofestivalde «Erekşe közqaras» atalymynda top jardy. «Trassa» atty derektı filmı «Nika» kinopremiiasyn aldy. Basqa da ülkendı-kışılı jüldelerdı ielengen rejisserdı «Aikanyŋ» Astanadaǧy premerasynan keiın sūhbatqa tarttyq.
ANAM ŞYMKENTTI QİMAI JÜR
– Sergei, premeranyŋ aldynda tübıŋız osy Aqmola-Astana öŋırınen ekenın aittyŋyz. Osy turaly tereŋırek äŋgımelep berseŋız.
– Ata-äjem bastapqyda Petropavl jaqta, qazırgı Soltüstık Qazaqstan oblysy aimaǧynda jūmys ıstedı. Odan keiın Aqmola qalasyna köşıp keldı. Ūly Otan soǧysyna qatysqan atam tyŋ igeru jyldary kolhoz töraǧasy boldy. Bala kezımde demalysta osy qalaǧa kelıp tūratynbyz. Sol kezdegı bır körınıs jadymda jattalyp qaldy: köpırdıŋ üstınen bır adam Esılge qarmaq salyp otyryp, däu şortandy alyp şyqty. Özımız özennen şaian aulaitynbyz. Su möp-möldır bolatyn. Şaiandy jalaŋ qolmen alyp şyǧatynbyz. Ata-äjem osynda ūzaq jyl ömır sürıp, olarǧa topyraq ta osy jerden būiyrdy.
– Äkeŋız Aqmolada tuǧan bolyp tūr ǧoi, sırä. Ol kısı Şymkentke qalai baryp jür?
– İä, äkem – osy öŋırdıŋ tumasy. Kellerovka, Kremenchug auyldarynyŋ maŋaiynda tudy. Ata-anam geodeziia, kartografiiamen ainalysatyn. Şymkentke jūmys babymen baryp, tūraqtap qaldy. Otbasynda ekı bala bolyp östık. Inım bır jyl būryn insultten qaitys boldy. Äkem de dünieden ozdy. Anam bar, sol Şymkentte tūrady. Mäskeuge alyp keteiın desem, könbeidı. Özı sıŋgen ortany qimai jür.
– Ömırbaianyŋyzben tanysqanda qyzyq derekterge jolyqtyq. Jasöspırım şaǧyŋyzda futbolmen ainalystyŋyz. Tıptı, käsıbi tūrǧyda būl sport türıne den qoiǧan ekensız. Alaida ony tastap, aviasiia uchilişesın oqyp bıtırdıŋız. Novosibirsk elektrotehnikalyq institutyn da tämamdapsyz. Osynyŋ bärıne qanaǧattanbai, kino önerıne qalai kelıp jürsız?
– Bala kezımnen futbolşy boludy armandadym. Bar maqsatym da sol boldy. 17-18 jasymda ekınşı ligada oinaityn Ekıbastūzdyŋ «Ugolşik» komandasyna şaqyryldym. Bıraq bır jaraqat alyp qalyp, sol qaita-qaita mazalai berdı. Aqyry sportty tastauǧa mäjbür boldym. Aviasiia uchilişesıne kezdeisoq bardym. Tuysqan aǧam Krivoi Rog qalasyndaǧy sol oqu ornyna tüsetın bolyp, menı de ügıttedı. Uchilişenıŋ filialy Almatyda bolatyn. Emtihandardy sol qalada tapsyrdyq. Qyzyq bolǧanda, aǧam tüspei qalyp, men ötım kettım. Uchilişenı bıtırgen soŋ, Şymkent aviajasaǧynda 9 jyl jūmys ıstedım.
Kino turaly eşqaşan oilamaǧan edım. Aviasiiadan jalyqqan boluym kerek, bır künı «Iýjnyi Kazahstan» gazetınen Mäskeude rejisserlerdıŋ joǧary kursyna oquǧa qabyldap jatqandyǧy jaily jarnamany oqyp qaldym. Basty talaby, bır ssenarii jazyp jıberu bolatyn. Otyra qalyp, bırdeŋe jazdym da jıbere saldym. Böten oiym bolmaǧan edı. Bır künı emtihandardyŋ ekınşı kezeŋıne öttıŋız degen jedelhat aldym. Emtihandar Almatyda öttı. Sony sättı tapsyryp, Mäskeuge bardym. Aqyry ssenarister men rejisserlerdıŋ joǧary kurstaryna tüstım. Basynda kino turaly tük bılmeitınmın. Keiın üirendık qoi.
Ömırderek
Sergei Dvorsevoi 1962 jyldyŋ 18 tamyzynda Şymkent qalasynda tuǧan. Osy qalanyŋ №29 orta mektebın bıtırdı. 1979 jyly Krivoi Rog qalasyndaǧy aviasiialyq uchilişege oquǧa tüsıp, 1982 jyly aiaqtady. 1982-1990 jyldary Şymkent aviajasaǧynda jūmys ıstedı. 1988 jyly Novosıbır elektrotehnikalyq institutynyŋ radiotehnikalyq fakultetın syrttai oqyp tämamdady. 1990 jyly Mäskeudegı rejisserlerdıŋ jäne ssenaristerdıŋ joǧarǧy kursyna rejisserlık bölımge (L.Gurevich pen S.Zelikin şeberhanasy) qabyldandy. Oqu kezınde kurstyq jūmys retınde tüsırgen «Baqyt» qysqametrlı filmı men diplomdyq jūmysy – «Nan künı» kinotuyndysy bırneşe halyqaralyq festivalderde gran-pri ielendı. Oqudy aiaqtaǧan soŋ «Trassa», «Tünekte» derektı filmderı men «Qyzǧaldaq» körkem filmın tüsırdı.
SAMAL SENIMIMDI TOLYǦYMEN AQTADY
– Baǧana «Aikany» tanystyrǧanda aviajasaqta jūmys ıstegende, qyzǧaldaqtardy köp kördım dep aittyŋyz. Būl gülge qyzyǧuşylyǧyŋyz sol kezde oiandy ma? Qazaqstan Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev «Qazaqstan – alma men qyzǧaldaqtyŋ Otany» degen tūjyrymdamany ūsyndy. Osyǧan közqarasyŋyz qandai?
– Būl tūjyrymdama turaly sızdıŋ auzyŋyzdan endı estıp otyrmyn. Ärine, būl jaǧdai menı quantady. Aviasiiada jürgende qyzǧaldaqtardy köp körgenım ras. Ekınşıden, kino önerıne derektı filmder arqyly keldım. Sonda da būl güldı köp tüsıretınmın. Dalanyŋ qyzyl gülderge malynǧan kezın körgen de bır ǧajap qoi! «Qyzǧaldaq» atty alǧaşqy körkem filmımdı tüsıre bastaǧanymda Aqtöbe jaqtan osy attas ädemı qazaq qyzyn kezıktırdım.
– Qyzdyŋ aty Qyzǧaldaq pa edı?..
– Tiulpannyŋ qazaqşa qyzǧaldaq atalatynyn bılem. Bır qyzyǧy, qyzdyŋ aty olai emes, Tiulpan edı. Osylaişa körkem filmge onyŋ atyn arqau etıp aldym. «Aika» filmınde de qyzǧaldaq gülderı körınetın epizod bar. Mäskeude gülderdı üiınde ösıretın adamdy bılem. Sony baryp tüsırıp aldym.
– Al «Aikany» tüsırudıŋ ideiasy sızge qalai keldı?
– Gazetten «qyrǧyz äielderı Mäskeude bır jyl ışınde 250 balany tastap kettı» degen aqparat oqyp qaldym. Qazaqstanda tuyp-öskendıkten, qazaq äielderı balaǧa qalai qaraitynyn jaqsy bılem. Olardyŋ balalarǧa meiırımdılıgı, qamqorlyǧy bölek qoi. Al Mäskeudegı ökınıştı jaǧdai miyma syimady. Sony zertteiın dedım. Qiyn jaǧdaiǧa tüsken bırneşe äielmen kezdestım. Tüptıŋ tübınde film tüsıru kerek degen şeşımge keldım.
– Basty rölge Samal Esliamovany nege taŋdadyŋyz?
– Samal «Qyzǧaldaq» filmınde de oinady. Aktrisa, adam retınde sonda maǧan qatty ūnady. «Aikaǧa» jaqsy aktrisa ǧana emes, röldı alyp şyǧa alatyn özegı myqty, tözımdı adam kerek edı. Öitkenı basynan oǧan jeŋıl timeitının bıldım. Samalǧa sendım. Ol senımımdı tolyǧymen aqtady.
kino men üşın kommersiia ǧana emes
– Mäskeude tūryp, jūmys ısteisız. Resei men Qazaqstannyŋ kinoindustriiasyn qalai baǧalaisyz? Aiyrmaşylyqtary bar ma?
– Qazaqstannyŋ kinoindustriiasyn jaqsy bılem dep aita almaimyn. Ärine, tuǧan elımde şyǧatyn filmderdıŋ bärın köruge tyrysam. Reseide kino önerın memlekettık deŋgeide qoldau jaqsy jolǧa qoiylǧan. Sol eldıŋ Mädeniet ministrlıgı qarjyny kinoǧa köp qūiady. Būl bır jaǧynan jaqsy da, ekınşı jaǧynan jaman da. Keibır prodiuserler men rejisserlerdıŋ aqşany alyp, qaidaǧy joq kinolardy tüsıretını jiı kezdesedı.
Qazaqstanda da kinony qoldau bary quantady. Salystyru üşın aitaiyn, jaqynda Germaniiada Äzerbaijannan kelgen distribiutermen söilesıp qaldym. Ol maǧan sol eldegı qiyn jaǧdai turaly aitty. Memleket ülken kinoǧa köŋıl böle qoimaidy eken. Tek serialdardy ǧana qarjylandyrady.
– «Aika» siiaqty filmderge qazır sūranys bar dep oilaisyz ba? Mäselen, Qazaqstanda qazır komediia köp tüsırıledı. Bır qyzyǧy, osy janrdaǧy filmderge halyq köp barady. Bır tamaqty köp jep qoisaŋ, jüregıŋ ainidy. Jeke özıme, bızdıŋ elde sondai jaǧdai bolyp jatqan siiaqty.
– Dūrys aitasyz, är närsenıŋ balansy boluy kerek. Iаǧni, tepe-teŋdıktı ūstaǧan jön. Ärine, jūmystan şarşap kelıp, jeŋıl film körıp, demalǧysy keletın adamdar bar. Bıraq intellektual adamdardy da esepke alu kerek. Midy zertteitın neirobiologtar adamǧa damu üşın oqu, köru kerektıgın aitady. Sol dünielerdıŋ arasynda salmaqty dünieler bolǧany qajet. Eger adam oilandyrmaityn dünielerge äues bolsa, onda miy toqyrauǧa ūşyraidy. Sondyqtan komediialarmen qatar salmaqty filmder de tüsırıluı kerek dep esepteimın. Bır «KVN»-men alysqa şappaimyz. El üşın de, jeke adam üşın de ol qauıptı.
– Jaqynda Qazaqstanda «Kinematografiia turaly» zaŋ qabyldandy. Būǧan közqarasyŋyz qandai? Būl jaǧdai Qazaqstandaǧy kino önerıne jaqsy jaǧynan äser etedı dep oilaisyz ba?
– Zaŋ turaly estısem de, onyŋ qabyldanǧanyn bılmeppın. Onda öte tamaşa boldy. Būl kinonyŋ ainalasynda jürgen adamdarǧa jeŋıldıkter beredı. Kinonyŋ damuyna da jol aşady. Reseidıŋ tiıstı zaŋynda qosymşa qūn salyǧyn, basqa da mäselelerdı retteitın tetıkter bar. Bır sözben aitqanda, būl zaŋ kino tüsıruge yŋǧaily jaǧdailar tudyrady. Qazaqstannyŋ zaŋyn oqymasam da, onda da kinogerler üşın paidaly jaqtar bar şyǧar dep oilaimyn.
– Timur Bekmambetovtıŋ şyǧarmaşylyǧyna közqarasyŋyz qandai? Özıŋız üşın kino öner ǧana emes, oilaryŋyzdy jetkızu qūraly ma?
– Timur – jaqsy, talantty rejisser. Men ony maman retınde, jerles retınde qūrmetteimın. Bıraq ol kinoǧa tauar retınde qaraidy. Menıŋ janrym basqa. Özım kino tüsırgende bar janymdy salamyn. Mäselen, Vladimir Vysoskii änderın, öleŋderın tanylu üşın jazǧan joq qoi. Onyŋ tuyndylary – jandüniesınıŋ körınısı. Kinoǧa öner retınde qaraimyn. Ol özım üşın kommersiia ǧana emes. Bır filmdı tüsıruge bükıl energiiany salamyn. Ony aiaqtap bolǧan soŋ, batareia siiaqty quatym tausylady. Būrynǧy qalpyma kelu üşın bır ai demalamyn. Sol uaqytta jaŋa ideialardy pısıremın.
