Kez kelgen qoǧamdyq salany sifrly tehnologiialarsyz elestetu mümkın emes. Elordanyŋ «aqyldy qala» kelbetın qalyptastyruda qoldanylatyn jobalar qala tūrǧyndaryna qolaily orta qalyptastyrumen bırge olardyŋ qauıpsızdıgıne de den qoiady. Äsırese, mūndai maqsatty közdegen «Sergek» qauıpsızdık jüielerınıŋ tiımdılıgı kün saiyn artyp, astanalyqtardyŋ alaŋsyz ömır süruıne jol aşty.
«Sergek» qoǧamdyq jäne jol qauıpsızdıgınıŋ intellektualdy jüiesı elımızde 2017 jyly EKSPO halyqaralyq körmesı aiasynda ıske qosyldy. Bügıngı taŋda «Sergek» Qazaqstannyŋ 9 qalasynda, atap aitsaq Astana, Almaty, Öskemen, Atyrau, Şymkent, Semei, Taraz, Türkıstan, Aqtau, sondai-aq Almaty oblysynda jūmys ısteidı. Respublika boiynşa 45 myŋ kamera ornatylǧan. 2022 jyldyŋ soŋynda qazaqstandyq önım Özbekstanǧa eksporttalyp, körşı eldıŋ Namangan qalasynda ıske qosylyp, osylaişa atalmyş jobaǧa sūranystyŋ şetelde de bar ekendıgın körsettı. Būl jüienıŋ jūmys qabılettılıgın, tehnikalyq qyzmet körsetuın jäne qoldauyn «Sergek Group» qyzmetkerlerı qamtamasyz etedı. Kompaniia qūramynda 100-ge juyq qazaqstandyq IT mamandary men injenerlerı qyzmet etedı. Olardyŋ basty közdegenı – «aqyldy qalalar» jobasy negızınde jaŋaşyl IT şeşımderdı engızıp, sol arqyly şeteldık baǧdarlamalyq jasaqtamalardy importtaudan bas tartu.
Astanada jolda jüru tärtıbın būzyp, alaqūiyndatyp jürgen kölık qatary sirek. Köşelerdıŋ köp bölıgınde jyldamdyqty asyrmaityn tärtıptı jürgızuşıler kezdesedı. Qoǧamdyq kölıkterge arnalǧan jolaq boiynan tek avtobustar men taksilerdı baiqaisyz, basqa kölıkter körınbeidı. Jol qozǧalysy erejesın öreskel būzatyndar da közge tüse qoimaidy. «Sergektıŋ» negızgı qyzmetı osy maqsatta jüzege asady. Eger de sız jol erejesın būzsaŋyz, kameranyŋ «qyraǧy közıne» tüsesız de, jüie mūny «ün-tünsız» jazyp alady da, kölıgıŋızdıŋ nömırın, uaqytyn, özıŋızdıŋ qimyl-qozǧalysyŋyzdy avtomatty türde prosessingtık ortalyqqa jıberedı. Ol jerde polisiia qyzmetkerlerı zaŋ būzuşylyq faktısın tekseredı. Jürgızuşınıŋ kınälı ekenıne senımdı bolsa, ol aiyppūl salu turaly hattamany jıberedı. Sondai-aq qoǧamdyq oryndarda, qalanyŋ qylmysqa beiım aimaqtarynda, mektepterdıŋ janynda, tūrǧyn üilerdıŋ aulalarynda ornatylatyn jalpy beinebaqylau kameralary qoǧamdyq qauıpsızdıktı qamtamasyz etuge baǧyttalady. Al joldardyŋ qiylystaryndaǧy jäne syzyqtyq uchaskelerındegı bırneşe kameralardan tūratyn apparatty-baǧdarlamalyq jüieler joldaǧy tärtıptı saqtauǧa negızdeledı.
Qazırgı taŋda elorda köşelerınde 13 myŋ «Sergek» kamerasy ornatylǧan. Mūndaǧy 6 myŋ kamera avtomatty türde jolda jüru erejesın būzu faktısın tırkeidı. Al qalǧan 7000 kamera adam köp jinalatyn qoǧamdyq oryndarda ornalasqan.
«Sergek» kameralaryn ornatu qalalyq Polisiia departamentı men audan äkımdıkterınıŋ ötınışı negızınde jürgızıledı. Joba ıske asyryla bastaǧan sätten berı qala köşelerındegı jol-kölık oqiǧasynyŋ 43 paiyzǧa tömendeuı baiqaldy. Oǧan qosa qoǧamdyq oryndardaǧy kameralar qūqyq qorǧau organdarynyŋ kezekşı bölımderıne naqty jaǧdai turaly tolyq aqparatpen qamtamasyz etuge qol jetkızuıne mümkındık berıp otyr. Būl jüie qaladaǧy qoǧamdyq qauıpsızdıktı saqtau, qylmystyŋ aldyn aludy oŋtailandyruǧa baǧyttalady.
Qoǧamdyq oryndardaǧy qauıpsızdıkke kelsek, beinebaqylau kameralaryn paidalana otyryp, polisiia qyzmetkerlerı qylmystyq äreketterdı jedel tauyp, äkımşılık qūqyq būzuşylyqtardy tez anyqtai alady. Eskeretın jait keptelıs bola qalǧanda nemese baǧdarşam ısten şyqqanda, jol qiylysyna kölık qozǧalysyn retteitın inspektorlar keledı. Al inspektor joq köşelerde bolǧan ereje būzuşylyqtardy kamera prosessingtık ortalyqqa jıbergennen keiın mamandar ony bırneşe qaitara süzgıden ötkızedı. Eger qoǧamdyq kölık jolaǧyna tüsıp ketu nemese toqtau syzyǧyn basu osy keptelıs kezınde bolsa, onda ol eskerılıp, aiyppūl salynbaidy. Alaida «Stop» syzyǧyn aldy keptelıs ekenın köre tūra qasaqana basatyndar men baǧdarşamnyŋ qyzyl belgısı janǧanyna qaramastan, jol qiylysyna şyǧyp ketetınderge būl eskertudıŋ qatysy joq.
Jol-kölık oqiǧalarynyŋ seksen paiyzy jyldamdyqty şamadan tys kötergennen bolady eken. Būǧan qosa, qala köşelerınde «jol menıkı» degendei köpe-körneu jol erejesın būzyp, köpşılıktıŋ aşu-yzasyn tuǧyzatyn jürgızuşıler köbeiıp kettı. Al «Sergek Group» kompaniiasynyŋ baspasöz qyzmetınıŋ aituynşa, «Sergek» jobasy kölık jürgızuşıler arasyndaǧy tärtıptıŋ küşeiuıne jäne ölımmen aiaqtalatyn apattardyŋ tömendeuıne äser etedı.
«2017 jyly jüie Astanada ıske qosylǧannan berı jol-kölık oqiǧalarynan qaza tapqandar sany 43%-ǧa – 60-tan 14-ke deiın azaidy. Däl osyndai oŋ nätijelerge Almatyda da qol jetkızıldı. 2020 jyldyŋ qaŋtarynda «Sergek» jüiesı engızılgennen berı qaza bolǧandar sany 65%-ǧa, 161-den 57 adamǧa deiın tömendedı. Şymkentte būl körsetkış (2020-2022 jyldary boiynşa) 57-den 38-ge tömendedı.
Qoǧamdyq qauıpsızdıktı qamtamasyz etu baǧytynda «Sergek» jüiesınıŋ qosqan ülesı de zor. Osylaişa, Astanada qoǧamdyq oryndardaǧy qylmys 67%-ǧa – 16 093-ten 5349 tömendegen. Basqa qalalardaǧy körsetkışter de oŋ nätijege ie: qylmystar men äkımşılık qūqyq būzuşylyq faktılerı Öskemende 42%-ǧa, Atyrauda 37%-ǧa azaiǧan. Naqty mysaldar keltırsek, «Sergek» jüiesı arqasynda joǧalǧan qyz tabylyp, kölıktı örtep jıbergen qylmysker ūstalyp, esırtkınıŋ astyrtyn zerthanasyn anyqtalǧan jaittar barşylyq» deidı baspasöz qyzmetı.
Al Astana qalasynyŋ Polisiia departamentınıŋ resmi mälımetı boiynşa 2023 jyldyŋ 10 aiynda «Sergek» beinebaqylau jüiesı boiynşa 815 myŋ 641 äkımşılık qūqyq būzuşylyq tırkelıp, jalpy sommasy 7 mlrd 551 mln 453 myŋ teŋge aiyppūl salyndy.
Aiyppūl alǧan kölık iesı aiyppūlyn egov.kz elektrondy ükımet portaly arqyly onlain, kassada nemese HandyPay, MyPay, homebank.kz, Qazpochta AQ, Kaspi.kz mobildı qosymşalary arqyly tölep, teksere alady. Qūqyq būzuşylyqpen kelıspegen jaǧdaida, azamattar qalalyq Polisiia departamentı Äkımşılık polisiia basqarmasynyŋ call center arqyly tel: 1-69-77, 67-75-75, WhatsApp 8-778-388-5839 nemese «egov.kz» arqyly jazbaşa türde şaǧymdana alady.
