«Halyq qaharmanyn» halyqqa tanystyrudyŋ qajetı joq şyǧar. Ekı märte jäne eŋ ūzaq uaqyt Qorǧanys ministrlıgın basqaryp, soŋǧy uaqytta Senatta qyzmet atqarǧan Mūhtar Altynbaev esımı elge etene tanys.
Elbasynyŋ 1992 jylǧy QR Qaruly Küşterın qūru turaly tarihi Jarlyǧynan bastap elımızdıŋ äskeri qūrylysyn nyǧaituǧa belsene atsalysqan Mūhtar Qapaşūly 75 jasqa tolyp otyr. Bız bügın Mūqaŋnyŋ köpşılıkke beimälım qyrlaryn äŋgımeleudı maqsat tūttyq.
ARMANSYZ ADAM –QANATSYZ QŪS
Bır sūhbatynda keiıpkerımız ūşqyş boludy bala kezden armandap, daŋqty ūşqyştardy ülgı tūtqanyn aitady. Olardyŋ ışınde qaraǧandylyq jerlesı, özı siiaqty şahtada eŋbek etken Nūrken Äbdırov te bar.
Jergılıktı aeroklubqa alǧaş barǧanda jasyŋ jetpeidı dep qabyldamai qoiǧan eken. Kelesı jyly barlyq emtihandardy üzdık baǧaǧa tapsyryp, taŋdaǧan mamandyǧynyŋ qyr-syryn meŋgere bastaidy. Mektepten qol üzbei aeroklubta ekı jyl bılım alady.
«Mektepten soŋ şahtaǧa jūmysqa tūrsam da ūşuǧa degen qūştarlyq maǧan maza bergen emes. Armansyz adam – qanatsyz qūspen teŋ emes pe?» deidı Mūhtar Qapaşūly ötkendı eske alyp. Ekı jyldan soŋ zapastaǧy serjanttardyŋ on bır ailyq äskeri jiynyna şaqyrady. Sol joly MiG-17 ūşaǧyn meŋgerıp, zapastaǧy ofiser ataǧyn alǧan soŋ qaita şahtaǧa oralady.
Degenmen qalai da ūşqyş bolu oiynan bır şyqqan emes. Şahtada alty jyl eŋbek etse de aspanǧa degen şeksız mahabbat aqyry öz degenın ıstep, 1969 jyly äsker qataryna şaqyrylady. Armavirdegı äskeri aviasiia uchilişesın jedel bıtırgen soŋ äskeri ūşqyştyŋ qiyn da qyzyqty ömırı bastalady. Bır ǧana mysal, qysqa merzımde kışı leitenanttan polk komandirıne deiın köterılu tabandylyq pen eŋbekqorlyqtyŋ jarqyn belgısı bolsa kerek.
Keiın G.K.Jukov atyndaǧy Äskeri akademiiany üzdık bıtırıp, korpus sosyn diviziia siiaqty ırı äskeri qūramalarǧa basşylyq jasaidy. Retı kelgende aita keteiık, Keŋes Odaǧy kezınde general ataǧyn alyp, diviziia basqarǧan qazaqtardyŋ sany asa köp emes.
EŊ ALǦAŞQY MAHABBAT – MAHABBATTYŊ PATŞASY
Kez kelgen myqty azamattyŋ artynda myqty äiel tūr degen tämsıl bar. Älbette äiel otbasynyŋ ūitqysy, şaŋyraqtyŋ berekesı ekenı mälım. Al attyŋ jaly, atannyŋ qomynda jüretın äskeri adamnyŋ jūbaiy bolu būl salmaqty eselei tüspek.
BAQ ökılderıne bergen barlyq sūhbattarynda Mūhtar Qapaşūly özınıŋ qūdai qosqan qosaǧy, jan-jary turaly ünemı asqan jylylyqpen, erekşe ıltipatpen eske alyp otyrady. Bır joly «Ömır boiy menımen bırge äskeri qyzmettıŋ bar auyrtpalyǧy men ystyq-suyǧyn teŋ bölısken jūbaiymdy äiel adamnyŋ idealy dep aitar edım» dep aǧynan jarylǧan eken.
Bıreu bıler, bıreu bılmes Mūqaŋ bolaşaq jarymen bırınşı synyptan bastap on jyl bır mektepte oqyǧan. Osyndaida «Enisei men Edıldı şatastyryp kartadan, eŋ alǧaşqy mahabbat bastalady partadan» degen el auzyndaǧy än eske tüsedı. On segız jasynda otbasyn qūryp, Gülbanu Rahymbaiqyzymen elu jyldan astam tatu-tättı ömır sürdı. Ökınışke qarai, asyl jeŋgemızdıŋ ömırden ozǧanyna da mıne, tört jyldyŋ jüzı bolypty…
PARLAMENT QABYRǦASYNDAǦY PIKIRTALASTAR
2003 jyldyŋ 30 mamyrynda QR Parlamentı qazaqstandyq äskeri qyzmetşılerdı bıtımgerşılık missiiasyn oryndau maqsatynda İrakqa jıberuge kelısım berdı. Eŋ aldymen QR Prezidentı N.Nazarbaevtyŋ Parlament deputattaryna arnalǧan Ündeuın qorǧanys ministrı M.Altynbaev oqyp berıp, elımızdıŋ halyqaralyq mındettemelerı men atalǧan missiianyŋ maŋyzy turaly söz söiledı. Talqylau men pıkırtalas ūzaqqa sozyldy. Älden uaqytta Qaratai Tūrysov aqsaqal ärıptesterıne basu aityp, qoldap dauys beruge şaqyrǧany esımde. Parlament köpşılık dauyspen qauly qabyldady. Alaida 1 senator men 4 mäjılısmen qalys qalyp, 3 senator men 2 mäjılısmen qarsy dauys bergen bolatyn.
Osy mäselenıŋ maŋyzdy ekenın keiın uaqyt däleldedı. Qazaqstandyq äskeriler İraktan soŋ Batys Saharada, Kot-d’İvuarda jäne Livanda BŪŪ-nyŋ aiasynda bıtımgerşılık missiiasyna qatysyp, mol täjıribe jinaqtady.
Osy jerde özım kuä bolǧan Parlamenttegı taǧy bır kezdesu eske tüsıp otyr. Ol turaly Şerhan Mūrtaza aǧamyz «Bır kem dünie» kıtabynda jazdy da. Şeraǧaŋnyŋ sözın qaz-qalpynda keltıreiık:
«Parlamenttıŋ Mäjılıs palatasy. Qorǧanys ministrı, kelbetı kelısken general Mūhtar Altynbaev mınbege köterıldı. Qazaqşa söilei bastady. Būl özı ädeiı josparlanǧan kezdesu. Söite tūra, zal gu-gu. Ekeu-ekeu, top-top bolyp söilesıp otyrǧan deputattar. Ärı-berı, ersılı-qarsyly jürgender de bar.
General zal tynyştalar ma eken dep bıraz ünsız tūryp edı, gu-gu tyiylmady.
Sonda general:
– Al endeşe, men orysşa da söilei alamyn, – dep orysşaǧa köşıp edı, zal qūlaqqa ūrǧan tanadai tyndy da qaldy. Qūdai sorlatqanda, sol deputattardyŋ basym köpşılıgı qazaqtar edı.
Osynyŋ bärın öz közımmen körıp, öz qūlaǧymmen estıgen men edım. Ökınışten örtenıp kete jazdaǧanym esımde.
E, Qūdai! Bız beibaqqa özıŋ sana-sezım bere gör! Bır kem dünie».
BASPASÖZGE BASQAŞA KÖZQARAS
Mūhtar Qapaşūly BAQ ökılderımen öte tyǧyz qarym-qatynasta boldy. Ötkır sūraqtardan qaşpaityn, qaşan da ekı tılde erkın, sauatty jauap beretın. Jurnalister de sol üşın ony ünemı ış tartyp tūratyn. Sol tūsta Mūqaŋnyŋ bastamasymen Baspasöz künıne orai BAQ ökılderınıŋ basyn qosyp, poligonda marapattau räsımı dästürge ainaldy. Būl igı dästür älı künge jalǧasyp keledı.
Sol jyldary elımızdıŋ şyǧysynda ıs-saparda jürgen bır top jurnalist jol apatyna ūşyrady. Ony esti sala arnaiy ūşaq jıberıp auyr jaraqat alǧandardy Almatyǧa, qalǧandaryn jergılıktı äskeri gospitalǧa jetkızgen bolatyn. Osy oqiǧany ärıptesterım älı ūmytqan joq.
Jurnalist qauymymen äzıl-qaljyŋy da jarasymdy edı. 1998 jyly halyqaralyq «Ortazbat» jattyǧuynyŋ ekınşı kezeŋı Oş qalasynyŋ tübınde öttı. Bır top qazaqstandyq jurnalist äskeri ūşaqpen künı būryn keldık. Qyrǧyz qyzy Gülmira Börıbaevamen sol joly baspasöz ortalyǧynda tanysqanbyz. Oş teledidarynda qyzmet ısteidı eken. Sūrastyra kele, qazaqqa jien bolyp şyqty. Özı auzyn aşsa jüregı körınetın, körkıne mınezı sai, aqjarqyn qyz eken. Jaqsyda jattyq joq, salǧan jerden etene aralasyp kettık.
Ertesıne älemnıŋ är tükpırınen kelgen ärıptestermen bırge BAQ ökılderıne arnalǧan alaŋqaida tūrǧanbyz. Jattyǧuǧa qatysuşy elderdıŋ qorǧanys ministrlerı VIP-tribunaǧa köterılıp jatty. M.Altynbaev bolsa «eŋ äuelı jurnalistermen sälemdeseiın» dep bızge qarai būryldy. Amandyqtan soŋ Qazaqstannan qanşa adam kelgenın sūrady. Bır kezde Gülmirany meŋzep: «Myna ädemı qyz da Almatydan ba?» – dedı.
– Joq. Osy jerden, Oş teledidarynan.
– Onda kelın qylyp alyp keteiık. Sen bızde boidaq emessıŋ be?
– Qūp bolady!
Qaljyŋǧa qaljyŋmen jauap berdım. Qaumalap tūrǧan jurnalister: «Qalyŋ mal qaida?» – dep duyldasa jöneldı.
– Bız mūnda ekı ūşaqpen keldık, köp bolsa, bıreuın tastap ketermız…
Ile-şala saŋq etken dauysqa bärımız jalt qarastyq:
– Qyzymdy qyrǧyz ben özbekke tegın bermes edım. Qazaqtyŋ balasy eken, qalyŋsyz-aq alsyn!
Söitsek, būl Gülmiranyŋ anasy bolyp şyqty. Jūrt külkıge kömılıp qaldy. Bız sol künı elge ūşyp kettık. Būl oqiǧa sonymen ūmyt bolǧan.
Arada üş jyl ötken soŋ NATO-tyŋ Europadaǧy Ramştain äskeri bazasynda Gülmira aldymnan şyqty. Körgen jerden dürse qoia bersın:
– Qazaqtardyŋ qalyŋ maly qaida? Oŋ jaqta otyryp qartaiatyn boldym ǧoi…
TÜIIN
M.Altynbaevtyŋ Qaruly Küşterımızdı nyǧaituǧa qosqan eŋbegın tarihşy mamandar men sarapşylar älı zerttei jatar. Bız tek sonyŋ bırqataryna qysqaşa toqtala keteiık. Keiıpkerımız ministr bolǧan kezeŋde üş (qūrlyq, äue jäne teŋız) äsker türı qūryldy, «Qazbat» qalyptasty, äskeri polisiia paida boldy, jauyngerlık daiyndyqtyŋ deŋgeiı östı, halyqaralyq äskeri yntymaqtastyq arta tüstı, äskeri qyzmetşıler şetelderde bılım ala bastady jäne t.b.
Mūhtar Qapaşūly qazır Respublikalyq «Qaruly Küşter ardagerlerı» ūiymynyŋ ortalyq keŋesın basqarady. Qoǧamdyq ömırge belsene aralasyp, öskeleŋ ūrpaqty otansüigıştık ruhta tärbieleuge öz ülesın qosuda.
Äbubäkır SMAIYLOV,
äskeri jurnalist
Suretterdı tüsırgen
Qaiyr Dınbaianov
