Şaǧyn jäne orta käsıpkerlık elımızde mūnaidan keiıngı ekınşı ırı ekonomikalyq sala sanalyp kelgen edı. Endı ol ūǧym özgergen syŋaily. Keibır sarapşy-ekonomister käsıpkerlıktı ekonomikanyŋ eŋ senımdı, tūraqty jäne ūzaq merzımdı salasy sanai bastady. Oǧan sebep – älemdık naryqta mūnai baǧasy qūldyraǧanda şikızatqa täueldı ekonomikanyŋ qūny bır tūtam ekenı ötken jylǧy jaǧdailar anyq körsettı.
SALYQ TÜSIMI SALMAQTY
Käsıpkerlerden jinalǧan salyq tüsımderı Astana men Almaty jäne basqa ırı qalalar biudjetınıŋ 70 paiyzdan astamyn qūrap keledı. Būl – bırneşe jyldan berı qalyptasyp kele jatqan jaǧdai. Üşınşıden, şaǧyn jäne orta käsıpkerlık salasy jylyna bırneşe jüz myŋ adamdy jūmyspen qamtidy. Jyl saiyn jaŋa jūmys oryndary aşylyp jatady. Salystyrmaly türde alsaq, mūnai salasynda jūmyspen qamtylǧandardan, şaǧyn jäne orta bizneste tūraqty tabys tauyp, köp jyl eŋbek etıp kele jatqandar äldeneşe ese köp. Elımızdıŋ ekonomikalyq damu körsetkışınde de şaǧyn jäne orta biznes aldyŋǧy orynǧa şyǧa bastady. Osy derekterdı eskerıp, bügınde bızdı asyrap otyrǧan mūnai emes, käsıpkerlık salasy dep batyl tūjyrym jasauǧa äbden bolatyndai.
Astana qalasy käsıpkerlık jäne önerkäsıp basqarmasynyŋ mälımetıne qaraǧanda, elordada ötken jyldyŋ soŋǧy ailarynyŋ özınde şaǧyn jäne orta biznes salasynda 7 myŋnan astam jūmys orny aşylǧan eken. Qazırgı uaqytta jūmys ıstep jatqan şaǧyn jäne orta biznes subektılerınıŋ sany 100 myŋnan asady. Osy subektıler öndırgen önım kölemı 2 516,4 mlrd teŋgege jetken. Būl salany odan ärı jıktep qaraityn bolsaq, tırkelgenderdıŋ 70 myŋnan astamy jeke käsıpker, 10 şarua qojalyǧy, 27 myŋ zaŋdy tūlǧa ekenın köremız. Sonda şaǧyn jäne orta käsıpkerlık salasyndaǧy önım kölemı, salyq tüsımı, jūmyspen qamtu jäne basqa körsetkışterdıŋ basym bölıgı jeke käsıpkerlerge tiesılı ekenın köremız. Būǧan endı osy salada jūmyspen qamtylyp otyrǧan taǧy bırneşe jüz myŋ adamdy qosyŋyz. Mūndai jaǧdai elımızdegı barlyq qalalarǧa ortaq ekenın eskersek, el ekonomikasyn alǧa jyljytyp otyrǧan ırı käsıporyndar, alpauyt kompaniialar emes, jüzdegen myŋ jeke käsıpker ekenın aŋǧaru qiynǧa tüspeidı. Şaǧyn jäne orta biznes salasy tūrǧyndardy jūmyspen qamtuda ülken üles qosyp otyrǧanyn, ekonomikalyq ösım körsetkışı de solarǧa tiesılı ekenın Elbasymyz da talai märte aitqan bolatyn. Sondyqtan būl salanyŋ damuyna qoldau körsetu, memlekettık deŋgeide qolaily jaǧdailar jasau –
ünemı basty nazarda.
BİZNES JOSPARDAN BASTALADY
Astanada da käsıpkerlıktı qoldau jäne damytuǧa joǧary deŋgeide köŋıl bölınedı. «Damu» käsıpkerlıktı damytu qory» AQ Astana qalalyq filialynda käsıpkerlıkpen ainalysqysy keletınderge, jaŋa käsıptı qolǧa aluǧa niet etkenderge naqty qoldaular körsetıledı. Biznes-
jospar jasaudan bastap, qysqa merzımdık kurstar, keŋester beru siiaqty qoldaulardyŋ barlyq türı qamtylǧan. Qoldau türlerı tek osymen şektelıp qalmaǧan. Mäselen, Astanada ötken jyly «Biznestıŋ jol kartasy – 2020» baǧdarlamasy boiynşa 500 juyq joba maqūldanǧan bolatyn. Osy baǧdarlama aiasynda bes-alty jyl kölemınde jalpy qūny 84,5 mlrd teŋge bolatyn 480 jobaǧa qoldau körsetılgen. Sonyŋ ışınde, ötken jyly 11,9 mlrd teŋgenıŋ 67 jobasy qoldauǧa ie bolǧan.
– Al nesielerge jartylai kepıldık beru boiynşa jalpy kepıl somasy 3,6 mlrd teŋgenı qūraityn 89 joba, onyŋ 1,1 mlrd teŋgenı qūraityn 35 jobasy 2015 maqūldanǧan bolatyn. Bes jyl kölemınde «Biznestıŋ jol kartasy – 2020» baǧdarlamasy aiasynda jetıspeitın infraqūrylymdy tartu üşın kepıl somasy 2,7 mlrd teŋge bolatyn 35 joba maqūldanǧan edı. Ötken jyly kölemı 81,8 mln teŋgenı qūraityn üş joba qoldauǧa ie boldy. Endı granttyq qarjylandyrularǧa kelsek, künı-bügınge deiın qarjylyq kölemı 59 mln teŋge şamasynda 20 joba qabyldandy. Sonyŋ beseuı, iaǧni, 15 mln teŋgesı ötken jylǧy körsetkıştıŋ ülesınde, – deidı Astana qalalyq Käsıpkerlık jäne önerkäsıp basqarmasy käsıpkerlıktı damytu bölımınıŋ bastyǧy Nūrgül Nazarova.
JAS KÄSIPKERLERGE JEŊILDIK
Astanada kelesı jyly ötetın «EKSPO-2017» halyqaralyq körmesınıŋ de bızdegı şaǧyn käsıpkerlıktıŋ damuyna aitarlyqtai septıgın tigızgelı tūr. Qyzmet körsetu baǧytynda jūmys ısteitın käsıpkerler nemese osy sala boiynşa käsıbın aşqysy keletınder jeŋıldetılgen nesiege ie bolmaq. Öitkenı, aituly körmege älemnıŋ tükpır-tükpırınen keletın adamdardyŋ sany öte köp. Sondyqtan, bızdegı qyzmet körsetu salasyndaǧy nysandar da (meiramhana, dämhana, qonaq üi jäne taǧy basqalary) köp jäne sapaly boluy tiıs. Sauda men qyzmet körsetu salasyn qoldau baǧytynda qabyldanǧan baǧdarlama boiynşa 500 million teŋge bölıngen eken. Osy baǧdarlama aiasynda qyzmet körsetu salasyndaǧy jobalary bar käsıpkerler jeŋıldetılgen nesie alu mümkındıgıne ie bolady.
– Būl endı, negızınen, Astana qalasynyŋ käsıpkerlerı üşın qarastyrylyp otyrǧan jeŋıldık. Düken jäne meiramhana aşqysy keletınderge 7,6 paiyzdyq jeŋıldetılgen nesie ūsynylady. Atalmyş baǧdarlamada ekonomikanyŋ jalpy salasy boiynşa da nesieler aluǧa bolady. Onyŋ tärtıbı de käsıpkerler üşın tiımdı. Būdan bölek, Astana qalasy äkımdıgı men «Damu» qory elordadaǧy jas käsıpkerlerdı qoldauǧa arnalǧan «Astana Jastar» dep atalatyn baǧdarlamany jüzege asyrudy bastady, – deidı jaŋa jeŋıldıkter jönınde «Damu» käsıpkerlıktı damytu qory» astanalyq filialynyŋ Käsıpkerlerge qyzmet körsetu ortalyǧynyŋ memlekettık baǧdarlamalar boiynşa keŋesşısı Aqbota Aiupova.
Onyŋ aituynşa, būl baǧdarlama negızınde18-29 jas aralyǧyndaǧy jas käsıpkerler 20 mln teŋgege deiın nesie ala alady. Sondai-aq, «Damu» qorynan 85 paiyzǧa deiın kepıldık alu mümkındıgıne ie bolady eken. Nesieler ekonomikanyŋ kez kelgen salasyna berılmek. Baǧdarlamany jüzege asyru maqsatynda «Bolaşaq» qauymdastyǧy men «Damu» qory arasynda jaŋa kelısımge qol qoiylǧan. Sonyŋ negızınde «Startup Bolashak» dep atalatyn granttyq konkurs jariialanǧan. Konkurs talaptaryna sai jastardyŋ 3-7 mln teŋge kölemınde grant ūtyp aluǧa mümkındıgı bar. Ol üşın özıŋnıŋ biznes-ideiaŋ bolsa jetıp jatyr. Sol ideiany negızge ala otyryp, käsıpkerlerge qyzmet körsetu ortalyǧyna kelıp ötınış jazady. Onyŋ odan arǧy taǧdyryn konkurstyq komissiianyŋ ūiǧarymy şeşedı.
Saladaǧy taǧy bır auqymdy jaŋalyq – käsıpkerlerdıŋ öz tauarlaryn şetelge eksporttauǧa keŋ jol aşu üşın kooperativterge bırıktıru joldary qarastyryluda. Būl jobany jüzege asyru üşın arnaiy zaŋ da qabyldanǧan. Kooperativke bırıktırılgen käsıpkerler kompaniia retınde öz tauarlaryn bır markamen eksportqa şyǧaruǧa mümkındık alady. Būl, äsırese, Astananyŋ azyq-tülık beldeuınde jūmys jasap jatqan şarua qojalyqtary men fermerlerge qolaily bolatyn türı bar. Osy beldeude tabiǧi jolmen öndırılgen et, astyq, bidai, süt önımderı, jūmyrtqa siiaqty tauarlar eksportqa jol tartsa, şeteldıkterdıŋ ülken sūranysyna ie bolary sözsız. Qazırdıŋ özınde ekonomikanyŋ negızgı tıregıne ainalǧan şaǧyn jäne orta biznes eksporttyq äleuetke ie bolsa, elımızdıŋ eŋ bırınşı jetekşı salasy märtebesıne qol jetkızerıne senımımız kämıl.
Meŋdolla ŞAMŪRATOV
