Bas şahardaǧy «Naz» teatrynda halyq jazuşysy, qairatker tūlǧa Şerhan Mūrtazanyŋ tuǧan künıne orai «El baǧyna bıtken Şeraǧa» degen äserlı keş öttı. Mädeni şara barysynda suretkerdıŋ ömır joly, qairatkerlık qyry, azamattyq kelbetı turaly jyly estelıkter aitylyp, oquşylar qalamgerdıŋ şyǧarmalarynan üzındı oqydy.
Şeraǧaŋ körnektı suretker Ǧabeŋ jaiyndaǧy esse-estelıgınde: «Ǧabit Mahmūtūly Müsırepov 1985 jyly 31 dekabrde dünie saldy. Sodan berı bır jyl öte şyqty. Sodan berı būl kabinet jabyq. İesı maidan dalasynda mert bolǧan qaŋtaruly qazanat siiaqty» dep jazypty.
Byltyr däl osy sary küzde, iaǧni 8 qazanda Şeraǧaŋ da babalar ızımen qaitpas saparǧa attandy. Mıne, doptai domalap bır jyl öte şyqty. Osy bır jyl ışınde elımızde köptegen özgerıster boldy. Ūlt turaly kelelı mäseleler synǧa tüstı. Sol kezde aqiqatty qaiystai tılıp aitatyn Şeraǧaŋnyŋ orny üŋıreiıp tūrdy. Ärine, bır Şeraǧaŋ barlyq jyrtyǧymyzǧa jamau bolmas, bıraq onyŋ dualy auzynan şyqqan sözınıŋ şarapaty köpke tier edı.
Qazır qabyrǧaly qalamgerdıŋ «Ai men Aişa» romanyn qaita oqyp jürmın. Būryn da bır ret oqyǧam. Bıraq qazırgı oqyǧanym – mülde basqaşa äser etude. Kıtaptyŋ är betın aşqan saiyn köz aldyma suretkerdıŋ balalyq beinesı keledı. Jetım balanyŋ körgen azaby men qiyndyǧyn sydyrtyp oqyp şyǧu mümkın emes. Erıksız közıŋızge jas keledı. Tasbet brigadirdıŋ «halyq jauynyŋ balasy» dep jūdyryqtai jetkınşekke jasaǧan qiianaty janyŋyzdy türşıkteredı. Bıraq bala – Barshannyŋ oǧan jıgerı jasyp, namysy mūqalmaidy. Qaita, ötkır pyşyqtai janyǧa tüsedı. Jazuşynyŋ būl şyǧarmasy tuǧan anasy – Aişaǧa ǧana emes, osyndai qorlyqty, beinettı körgen barlyq qazaq analaryna qoiǧan eskertkış dep oilaimyn.
Sondai-aq jazuşy qylyşynan qan tamyp tūrǧan keŋes däuırınde körnektı qairatker Tūrar Rysqūlovtyŋ ömırınen roman-trilogiia jazdy. Aituly tūlǧanyŋ esımı ol kezde mülde aitylmaityn. 1960 jyly alǧaş ret «Sosialistık Qazaqstan» gazetıne Rysqūlov turaly qart jurnalist Rahymaly Baijasarov kölemdı maqala jariialaidy. Bıraq keiın osy maqala jurnaliske ülken soqqy bolyp tiıp, avtor qiianatqa şydamai qaitys bolady. Gazet basşylary jazalandy. Osy jaǧdaidy közımen körgen qalamger eşteŋeden qaimyqpai aǧysqa qarsy jüzedı. Tūrar Rysqūlov turaly ızdenıp, arhivten köp materialdar jinaidy. Aqyry, asyl azamattyŋ asqaq tūlǧasyn körkem sözben somdap şyqty. Būdan bölek, söz zergerınıŋ «Qara marjan», «Tabylǧan teŋız», «Būltsyz küngı naizaǧai», «Myltyqsyz maidan», «Ahmetjannyŋ anty» degen şyǧarmalary da qazaq ädebietınıŋ asyl qazynasyna ainalǧan tuyndylar dep aituǧa bolady. Sonymen qatar Şerhan aǧamyz audarma salasynda önımdı eŋbek ettı. Äsırese, Şyŋǧys Aitmatovtyŋ roman-povesterın ana tılımızge möldıretıp audaryp, oqyrmandardyŋ yqylasyna bölendı.
Qazaq jurnalistikasynda Şeraǧaŋnyŋ oiyp tūryp alǧan öz orny bar. Qatardaǧy qarapaiym tılşılıkten bastalǧan jol ony biık beleske köterdı. 1963 jyly «Leninşıl jas» (Qazırgı «Jas alaş») gazetınıŋ bas redaktory boldy. Ǧani Mūratbaev sekıldı arystar ırgesın qalaǧan jastar basylymyna Şerhan Mūrtaza sony özgerıs, jaŋalyq äkeldı. Redaktor basylymǧa elımızdıŋ är öŋırındegı jas daryndardy jinady. Arqadan – Aqseleu Seidımbek, Şyǧystan – Oralhan Bökei, Atyraudan – Fariza Oŋǧarsynova, Oŋtüstıkten – Mūhtar Şahanov sekıldı jastardy jarqyratyp elge tanytty. Däl osy jyldary Äbış Kekılbaev te gazettıŋ öner jäne ädebiet bölımınıŋ meŋgeruşısı bolyp ıstegen. Sodan keiın ol «Jalyn», «Jūldyz» ädebi jurnalyn basqardy. 1980 jyly «Qazaq ädebietı» gazetınıŋ bas redaktory boldy. Ol jaiynda jazuşy Didahmet Äşımhanūly «Redaktor-generator» atty maqalasynda: «Şerhan Mūrtazaev 80-jyldyŋ 1 qazanynda «Qazaq ädebietı» gazetın 40 myŋ taralym üstınde qabyldap aldy. 89-jyldyŋ 10 qaraşasynda ony 140 myŋmen qaldyrdy. Iаki 9 jyl 40 künde 100 myŋ qosylǧan» dep jazady.
Şyn mänınde, Şeraǧaŋ basqarǧan gazet-jurnal äp-sätte qūlpyryp, özgeşe türlenıp ketedı.
Ötken ǧasyrdaǧy seksenınşı jyldardyŋ soŋyna taman jariialyqtyŋ jelı oŋynan soǧyp, keŋestık jüienıŋ qūrsauy bosai bastaidy. Däl osy kezde, 1989 jyly Şerhan Mūrtaza elımızdıŋ bas gazetı «Sosialistık Qazaqstan» gazetınıŋ redaktory bolyp taǧaiyndaldy. Būǧan deiın partiianyŋ organy sanalyp kelgen gazettegı qalyptasqan qataŋ jüienı būzu oŋai emes. Bıraq qaisar redaktor basylymǧa özımen bırge erkındıktı ala keldı.
Aldymen elu jyldan astam «Sosialistık Qazaqstan» bolyp kelgen gazet atauy «Egemendı Qazaqstan» bolyp özgerdı. Ataumen bırge basylymnyŋ şekesındegı ūran-sözı de özgerdı. Osy jyldary atalǧan basylymda qyzmet ıstegen Janat Elşıbek: «Jürekjūtqan redaktor nemese «sosialistıkten» qalai qūtyldyq?» maqalasynda būl turaly egjei-tegjeilı jazady.
«Äsırese, sony sılkınıs, būlǧaq mınez gazet basyna emennıŋ qarsy bıtken iır būtaǧyndai Şerhan Mūrtaza otyrǧan sätten airyqşa aŋǧaryldy. Joǧaryǧa jaltaqtamai, Ülken üimen «aqyldaspai», Kremldıŋ köŋılın aulamai, partiianyŋ gürzısınen qoryqpai-aq, tura erteŋgı gazettıŋ materialdary josparlanyp jatqanda, maket syzylyp, bet qattalu üstınde öz oiy men talabyn oryndatyp otyrdy. Söitıp gazettıŋ mazmūny men bet-beinesın az uaqyttyŋ ışınde tübırımen özgertuge qūlşyndy» deidı J.Elşıbek. Şerhan aǧamyz odan keiın «Qazaqstan» teleradio kompaniiasynyŋ töraǧasy boldy. Būl jerde asyl azamattyŋ ideiasymen «Taŋşolpan» baǧdarlamasy düniege keldı.
Şerhan aǧa bıraz jyldar Parlament Mäjılısınıŋ deputaty boldy. Ol kısı halyq qalaulysy bolǧan kezderı ūltymyz, tarihymyzǧa qatysty mäseleler turaly talai biık mınbeden aşynyp söiledı. Onyŋ: «Tılınen aiyrylǧan ūlt – tarihynan, tüp-tamyrynan aiyrylǧan ūlt. Tılsızdı ūlt deuge bolmaidy. Tılınen aiyrylǧan halyq – ata-babasynyŋ, tuǧan äkesı men anasynyŋ atyn ūmytqan halyq. Al ondailardy mäŋgürt dep ataidy» degen sözderın jūrtşylyq älı ūmytqan joq.
Keşe Almatyda jazuşynyŋ dünieden ozǧanyna jyl toluyna bailanysty ol tūrǧan üige memorialdy taqta qoiyldy. Şeraǧaŋ bıraz jyldar elordada tūrdy. 2002 jyly qalalyq mäslihat qalamgerge bas qalanyŋ damuy men güldenuıne qosqan ülesı üşın «Astana qalasynyŋ qūrmettı azamaty» ataǧyn berdı. Qalamger astanaǧa tuǧan jerındei ünemı tılektes bolyp jürdı. Sondyqtan Şerhan aǧamyzdyŋ elordadaǧy tūrǧan üiıne memorialdyq taqta ornatyp, qalanyŋ bır körıktı köşesıne onyŋ esımın bersek artyq bolmaidy.
Bar qazaq közı tırısınde ol kısını «Şeraǧa» dep atady. Būǧan eşqandai anyqtamanyŋ keregı joq. Talai jyldar, tıptı ǧasyrlar öter. Bıraq «Şeraǧaŋ» halqymen mäŋgı jasai beredı.
PARYZ BEN PAIYM
Halyq jazuşysy, ūltqa ortaq tūlǧa Şerhan Mūrtazany eske alu şaralary Almatyda ata dästürge sai öttı.
Ziratynyŋ basyna ornatylǧan köktastyŋ özı köpke oi salatyndai äserlı şyqqan. Talantty suretşı ärı müsınşı Erbosyn Meldebektıŋ ideiasynda tereŋ män de, biık mūrat ta bar. Iаǧni tasqa bederlengen kıtaptaǧy qyzǧaldaq arqyly jazuşynyŋ tuyp-ösken jerın aŋǧartsa, märtebelı sözdıŋ qūdıretın, qalamgerdıŋ ötkırlıgın Şer-aǧaŋnyŋ aldaspan beinesımen jetkızıptı. Şeberlık ızdenısı, şyǧarmaşylyq paiymy airyqşa müsınşı ūlty üşın basyn bäigege tıkken ör tūlǧany öz deŋgeiınde somdaǧany bırden baiqalady. Mūny öner tuyndysynda qalam qairatkerıne jasalǧan taǧzym desek te jarasady.
Būl – ūlt jazuşysyna qūrmet, ziialylary men estılerı jolynyŋ jalǧasy, örkeniettı mädeniet ülgısı, jalpy qoǧamymyzdyŋ amanatqa adaldyǧy der edık.
Keŋsai panteonyndaǧy beiıtıne el bop jiylyp Qūran baǧyştau, tūrǧan üiı qabyrǧasyna memorial taqta ornatu, elımızdıŋ tört būryşynan qalam qairatkerın ızdep kelgen halyqqa imani as beru – sauaby mol paryzdyŋ bırı nemese bırerı ǧana. Zor paryz – Şer-aǧaŋ amanattaǧan ūlttyŋ ūly müddesı men mūratyna ärqaşan adal bolu.
Darhan MYŊBAI,
Parlament Mäjılısınıŋ deputaty
