Mynau kejegesı kerı tartqan qoǧamda ädıldık, şyndyq, raqym ızdeuşıler sany jetıp artylady. Ärine, küldırıp tūryp jylatatyn, köterıp tūryp qūlatatyn ömır jolynda basyn tauǧa da, tasqa da soqqan san qily taǧdyr iesı bar ekenı ras. Kezdeisoq tauqymet tartyp, tauy şaǧylyp, şaqşadai basy şaradai bolǧan pende ädıldık ızdep sotqa jügınıp jatady. Bäz ömırde ot basyp auzy küigender, basqa da sebeppen qylmystyŋ toryna ılıkkender taǧdyry sot tarazysyna tüsıp jatady.
Alaş ardaqtysy Ä.Bökeihanūlynyŋ «Bidı kım bolsa sodan qoryqpaityndai, bıreudıŋ betınıŋ qyzylyna nemese bıreudıŋ jaqsy jaǧasyna qaramaityndai jaǧdaiǧa qoiu şart» degen tämsılı älı künge deiın özektılıgın joǧaltqan joq. Uaqyt ötıp, kün eŋkeigen saiyn sot jüiesın jandandyru, jaqsartu jolynda däiektı jobalardy jüzege asyruǧa talpynyp jatqanymyz da ras.
Prezidentımız Qasym-Jomart Toqaev özınıŋ sailaualdy tūǧyrnamasynda «Menıŋ qaǧidalarym: Sabaqtastyq. Ädıldık. Örleu. Ädıldık – mädenietımızdıŋ ajyramas bölıgı jäne ǧasyrlar boiy qalyptasqan qūndylyǧymyz. Ūltyna, dıni nanymyna, mülıktık jaǧdaiyna qaramastan barlyq azamattardyŋ qūqyǧynyŋ teŋdıgı turaly Konstitusiia qaǧidasy – menıŋ jūmysymnyŋ basty baǧdary. Menıŋ mındetım – är otandasymyzdyŋ jeke tabysqa jetuıne jäne özınıŋ äl-auqatyn köteruıne jaŋa mümkındıkter tuǧyzu» degen bolatyn.
Ras, sapaly sot törelıgın jüzege asyru – ülken käsıbi jauapkerşılık. QR Joǧarǧy Soty sudialardyŋ öndırısındegı artyq ısterdı alyp tastau, jüktemesın azaitu jäne sot törelıgın sapaly jüzege asyrudyŋ tiımdılıgın arttyruǧa naqty şaralar jasap jatyr. Osy baǧytta edäuır jūmystar jürgızıldı, zaŋdarǧa özgerıster de engızıldı. Sonyŋ bır dälelı dauly mäsele kötermeitın ısterdı qarau sottardyŋ qūzyretınen alyp tastalyndy. Nätijesınde bırınşı satydaǧy sottardyŋ iyǧynan bıraz jük tüsıp, sapaly jūmys jasauǧa mümkındık berdı. Ony bız elordamyzdyŋ qalalyq sotynyŋ jūmysynan-aq körıp otyrmyz. Nūr-Sūltan qalalyq sotynyŋ töraǧasy Tılektes Bärpıbaev alǧaşqy jarty jyldyqty qorytyndylauǧa bailanysty ötkızılgen keŋeitılgen mäjılıste bırınşı satydaǧy sottarǧa alty aidyŋ ışınde 61728 ıs jäne 298023 material kelıp tüskenın tılge tiek ettı. Onyŋ ışınde azamattyq – 42925, qylmystyq – 1399, äkımşılık – 17538 ıs. Azamattyq ısterdıŋ 78 paiyzy, qylmystyq ısterdıŋ 11 paiyzy elektrondyq ädıspen qaralǧan körınedı. Azamattyq sot alqasy bırınşı jartyjyldyqta 4098 ıstı öndırıske engızgen, būl byltyrǧy jylmen salystyrǧanda 900 ıske köp eken. Al investisiialyq daularǧa qatysty 134 ıs qaralyp, onyŋ 32,8 paiyzy (44 ıs) boiynşa şeşım şyǧarylsa, azamattyq ıs jürgızu boiynşa tüsken aryz-şaǧymdar ötken jylmen salystyrǧanda 8,2 paiyz (3607 ıske) azaiǧan eken.
Sottar qyzmetınıŋ sapasyn jaqsartu maqsatynda bıraz igılıktı ıs qolǧa alyndy. Aitalyq, būzylǧan sot aktılerı bırınşı satyǧa qaita qarauǧa tek zaŋda közdelgen negızdermen jäne apelliasiialyq satyda jıberılgen kemşılıktı tüzetu mümkın bolmaǧan jaǧdaida ǧana joldansa, basqa jaǧdaida bırınşı satydaǧy sottardyŋ jıbergen qatelerı apelliasiialyq satyda joiylatyn bolyp şeşıldı. Jäne de azamattyq ıster qaraityn audandyq sottardyŋ sanyna qarai sot aktılerın daiyndau sapasyn taldau jönındegı toptar qūrylyp, olar apta saiyn audandyq sottarda şyǧarylǧan bükıl sot aktılerıne monitoring jürgızıp, taldau jasap, nätijesı boiynşa şara qoldanu turaly ūsynys jasaityn bolyp kelısıldı. Konsultativtık keŋeste kürdelı ıster men sot praktikasynan tys dauly sūraqtar talqylanyp, audandyq sottarǧa ūsynymdyq negızde baǧyt-baǧdar berıledı. Jūmys barysynda qoldanu üşın keŋestıŋ hattamasy audandyq sottarǧa joldanyp otyrady.
Apelliasiialyq alqa sudialarynyŋ arasynan audandyq sottarǧa kuratorlar taǧaiyndalyp, sot ısınde qiyndyq tuǧyzatyn jäne bırkelkı sot täjıribesın qalyptastyruǧa bailanysty mäseleler apta saiyn talqylansa, būzylǧan jäne özgertılgen sot aktılerınıŋ sebepterı apelliasiialyq sot alqasynyŋ jedel jinalysynda bırınşı satydaǧy sottardyŋ qatysuymen ünemı talqyǧa salynady.
Jaqynda 19 sudianyŋ jıbergen kemşılıkterı men qatelıkterı talqylanuy – osyǧan aiǧaq. Töraǧanyŋ ökımıne säikes küşı joiylǧan ısterdı sot töraǧalary qarap, būl mäsele töraǧanyŋ tıkelei qadaǧalauyna alynǧan.
Taǧy bır aita keterlık özektı tūsy – sot törelıgın ıske asyruǧa otstavkadaǧy sudialar tartylyp, sot törelıgın ıske asyru sapasyn jaqsartu maqsatynda körsetkışterı tömen sudialarǧa bılıktılıgın nyǧaitu üşın qosymşa därıs berıledı. Öreskel zaŋ būzuşylyqqa jol bergen sudialar mäselesı alqa jinalysynda talqyǧa salynyp, tiıstı şaralar qoldanylady.
Sonymen qatar ai saiyn sot alqasynda sot praktikasy boiynşa taldau, şolu jürgızılıp, qorytyndysy jinalysta talqylanǧannan keiın, audandyq sottyŋ sudialaryna jıberıledı. Odan qaldy 10 audandyq sottyŋ sudiasy bılıktılıgın, bılımın arttyru maqsatynda qalalyq sotta täjıribelı sudialarda taǧylymdamadan öttı. Mıne, osyndai auyz toltyryp aitarlyqtai kelelı şaralar qolǧa alynǧan.
Negızı, kemel memleket qūrudyŋ basty faktorynyŋ bırı – sot törelıgınıŋ ädıldıgı men jedel ärı tolyq oryndaluy bolyp tabylady. Öitkenı sot jüiesınıŋ damuy toqtap qalatyn qūbylys emes, üzdıksız jetıldırıp otyrudy qajet etedı. Nūr-Sūltan qalasynyŋ soty būl baǧyttaǧy jūmystardy tolassyz jalǧastyrudy mūrat tūtqan. Mäselen, sudialar jūmysyn jeŋıldetu, daulardy sotqa deiın şeşu, tatulastyru institutyn damytu maqsatynda mynadai qanatqaqty jobalar ömırge kelıp, tiıstı nätijesın de berude.
«Tatulastyruşy-sudia» jobasymen azamattyq ıstıŋ – 60%-y, qylmystyq ıstıŋ 55%-y tatulasumen aiaqtaldy. Būl ötken jylmen salystyrǧanda ekı esege köp.
«Front-ofis» jobasy aiasynda barlyq qajettımen jabdyqtalǧan 7 audandyq soty front-ofispen qamtamasyz etıldı. Eger qarjy mäselesı şeşılgen jaǧdaida taǧy da üş sotty front-ofispen qamtamasyz etu josparda tūr.
«Tüngı sot» jobasy ötken jyldyŋ 4 mausymynan berı jūmys ıstep keledı. Biylǧy äkımşılık ısterdıŋ 19 paiyzy – «Tüngı sot» enşısınde. Mūnda 6748 adamǧa qatysty 3074 äkımşılık material qaraldy.
Joba oidaǧydai ıske asuynyŋ arqasynda adamdardyŋ ärı-berı sabylyp, äure-sarsaŋǧa tüsuı joiyldy, saqtandyru tölemderı de jedel tölenetın boldy.
«Otbasylyq sot» jobasy Almaty audandyq, iuvenaldyq jäne äkımşılık sottarda jüzege asyrylyp, 40%-y oŋ nätije bergenın aita ketken jön.
Desek te, osy joba aiasynda nekenı būzuşylyq sany azaiudyŋ ornyna, 18%-ǧa artqany alaŋdatuşylyq tudyruda. Mäselenıŋ būlai kürdelene tüsuınıŋ bır ūşyǧy astanadaǧy halyq sanynyŋ ösuı, äielderdıŋ järdemaqy aluǧa, ärı tūrǧyn üige mūqtaj retınde tırkelu üşın äreket jasaularyna bailanysty degen tūjyrymǧa saiady.
Elordalyq sudialar bas qosqan alqa mäjılısınde QR Joǧarǧy Soty «Azamattyq ıster jönındegı sot alqasynyŋ» töraǧasy Meirambek Taimerdenūly elorda sottary özge ärıptesterıne ülgı boluy kerektıgın, ärbır sudia özın käsıbi jetıldırudı talap etuın, jäne şyǧarylǧan şeşım üşın jeke jauapkerşılık alyp jüretının jadyda ūstauyn atap öttı.
Beibıt OSPAN
