Däl qazır osyndai saual jahantordaǧy saittar men äleumettık jelılerdı kezıp jür. Auyzekı tılde «Prezident Toqaevtyŋ keŋesı» dep atalǧan jaŋa qūrylym jönındegı el-jūrttyŋ oi-pıkırı de san aluan. Bır tarap būl keŋestı el ömırındegı aituly oqiǧa dep baǧalasa, ekınşı bır tarap būl bilıktıŋ aitqanynan şyqpaityn azamattardy toptastyrǧan jai jiyn degen pıkır aituda. Sonymen, bız jahantordaǧy saittarda jariialanǧan sarapşylar men äleumettık jelı qoldanuşylarynyŋ oramdy oilaryna şolu jasaǧandy jön kördık.
Keŋestıŋ qūramy ärkelkı
Şynyn aitsaq, äleumettık jelılerde Ūlttyq qoǧamdyq senım keŋesınıŋ qūramy älı künge deiın qyzu talqylanuda. Bır qyzyǧy, älı jūmysy bastalmaǧan jaŋa qūrylymnyŋ qūramyna kırgen adamdarǧa köŋılı tolmaǧandar da jeterlık. Qūqyq qorǧauşy, advokat Johar Ötebekov keŋeske müşe bolǧan 41 adamnyŋ jartysyna özınıŋ şabadanyn da senıp tapsyra almaitynyn aityp, mysqyldap jazdy. «Mysaly, Mädina Musina osy keŋeske adamdardy bet-älpetınıŋ sūlulyǧyna qarap taŋdaudy ūsyndy. Şynynda da, mūndai qaǧytpanyŋ jönı bar. Sebebı köşeden kezdesken adamdar laiyqty bolar edı. Advokat retınde dälelımdı keltırsem, Qazaqstandaǧy alqa biler soty (būl kezdeisoq taŋdalǧan 10 adamnan tūrady) käsıbi sudiadan görı obektivtı jäne ädıl ükım şyǧarady» degen pıkır bıldırdı J.Ötebekov.
Al äleumettık jelılerdegı jūrttyŋ pessimistık pıkırıne jauap jazǧandar da bar. Solardyŋ bırı saiasattanuşy Andrei Chebotarev bızdıŋ qoǧamnyŋ saiasi jüienı depersonalizasiialau jolyna tüskenın aitady. «Ötken jyly bilıktıŋ tranzitı, N.Nazarbaevtyŋ prezidenttıkten ketetını jönınde de erınbegenderdıŋ bärı oi aitty. Al būl joly ekınşı Prezidentımız Q.Toqaev Ūlttyq qoǧamdyq senım keŋesınıŋ qoldauymen bilık pen būqaranyŋ dialogyn bastauǧa qadam jasady. Qalai bolǧanda da, elımızde naqty özgerısterdıŋ bolatyny aidan anyq» deidı ol.
Qaraǧandylyq ǧalym Läzzat Qojahmet te atalǧan qūrylymda köpbalaly analardyŋ mäiektı mäselelerın aşyq, batyl köterıp jürgen azamattyŋ bolmaǧanyna narazylyq bıldırdı. «Qoǧamdaǧy eŋ özektı mäsele nazardan tys qalǧan ba?» dep jazdy ol feisbuktegı paraqşasynda. Taǧy bır äleumettık jelı qoldanuşy Marat Öteubaev keŋeste tūrmysy tömen äleumettık toptardyŋ, atap aitqanda, mūǧalım, därıger, ülesker, köpbalaly analar, ǧalymdar, auyldaǧy qarapaiym jūmysşylardyŋ joqtyǧyna qarsylyq tanytty.
Jūrtşylyq saualy jete me?
Saiasattanuşy Talǧat Qaliev Ūlttyq keŋestıŋ qūramyna käsıbi deŋgeiı joǧary, qoǧamǧa tanymal azamattar kırgenın, sol sebepten pıkırtalastar da qyzu tartysqa toly bolatynyn boljaidy. Onyŋ paiymdauynşa, Ūlttyq qoǧamdyq senım keŋesı – jaŋa format. Iаǧni ondaǧy ahual halyqtan kelıp tüsetın saualdar men ūsynystardyŋ negızınde qūrylady. «Menıŋ oiymşa, būl dialog naqty saiasi reformalardy ıske asyryp, ekonomikalyq, äleumettık jäne qūqyqtyq şeşımderdı ızdeuden bastau alady. Eŋ bastysy, eskırgen ūstanym, mehanizm, qūraldardy müldem qoldanbauymyz qajet. Ärbır mäsele öte tereŋ taldanyp, büge-şıgesıne deiın zerttelıp, äbden şeşımı tabylǧanda ǧana jariialanuy tiıs» deidı T.Qaliev.
Ekolog Azamathan Ämırtai memlekettıŋ aldynda tūrǧan özektı mäselenıŋ bırı memlekettık qyzmetşılerdıŋ tiımdılıgı ekenın aitady. «Bügınde bilık eşelonynda jürgenderdıŋ köbı öz oryndaryna laiyq pa? Menıŋşe, joq! Jalpy, memlekettık qyzmetker qandai boluy kerek? «Memlekettık qyzmetkerdıŋ kökeiınde jeke bastyŋ müddesı emes, memlekettıŋ müddesı tūruy kerek. Al ondai oidan ada adam el tūtqasyna ainala almaidy. Halyqty soŋynan erte almaidy» degen eken kezınde Fransiianyŋ būrynǧy prezidentı Şarl de Goll. Bızdegı şeneunıkter de Goll aitqan talaptan tabylyp jatyr ma? Ärine, bärıne bırdei küie jaǧuǧa bolmas. Arasynda bilık dälızındegı kezeŋderı ūzaq emes ekenderın sezınıp, jeke bastyŋ, qara qarynnyŋ qamyn oilap, opyryp jep, jaǧdaiyn jasap qaluǧa tyrysyp jatatyndar kezıgedı. Elımızdegı memlekettık qyzmetkerdıŋ 80 paiyzyn bosatyp, qyzmetke jaŋaşa oilai alatyndardy alu kerek. Bıreudıŋ közı jaqsy, bıreudıŋ sözı jaqsy, bıreudıŋ jaǧrafiiasy jaqsy dep emes, eŋ aldymen adamnyŋ bılıktılıgı, bılımdılıgı, ıskerlıgı, memleketşıldıgı eskerıluı tiıs. Ūlttyq keŋeste aşyq qaralatyn mäselenıŋ bırı – osy» deidı ol.
Saiasattanuşy Erlan Sairovtyŋ pıkırınşe, atalǧan jiynda eŋ aldymen talqylanuy tiıs taqyryptyŋ bırı – elımızdegı saiasatty desentralizasiialau. «Bügıngı taŋda Qazaqstandaǧy saiasat öte ortalyqtandyrylyp ketken. Ekınşıden, bızdegı «Sailau turaly», «Saiasi partiialar turaly», «BAQ turaly», «Beibıt şeruler turaly» zaŋdar halyqaralyq talaptarǧa säikes kelmeidı. Sol zaŋdardy Ata Zaŋymyzdyŋ aiasyna alyp kelıp, qaita qarap, tüzetu engızsek qūba-qūp bolar edı» deidı sarapşy.
ŪLTTYQ KEŊESTEN ÜMIT KÖP
Ūlttyq qoǧamdyq senım keŋesınen küterımız mol. Keŋestıŋ maqsaty – bilık pen būqara arasynda qarym-qatynas pen dialog ornatu. Negızı, būl Parlamenttıŋ mındetı edı. Şyny kerek, Parlament ūlttyq mäselege kelgende azu körsetıp, Ükımetten köp närse talap ete almady. Osy tūrǧydan alǧanda, keŋes sabaqtastyqtyŋ jıbın üzbei, ötpelı kezeŋde ülken jüktı arqalaidy dep oilaimyn.
Ūlttyq keŋes bügıngı qoǧamda qordalanǧan özektı mäselelerdı ötkır taldap, talqylap, Prezidentke ūsynulary kerek. Menıŋ küterım – Ūlttyq keŋes ūlttyq müddege qyzmet etuı şart. Kez kelgen memleket öz damuynda ūlt müddesın biık qoiu kerek. «Bolaşaqqa baǧdar: ruhani jaŋǧyru» baǧdarlamasynda körsetılgen ūlttyq bıregeilıktı saqtauǧa küş salu qajet. Atalǧan baǧdarlamada ūlttyq bıregeilık – ūlttyq kod pen tıl ekendıgı anyq jazylǧan.
Memlekettık tıldıŋ bügıngı syn kötermes jaǧdaiyn jaltaqtamai aitu kerek. Bılım men tärbie salasyna basa nazar audaratyn tüitkıldı mäseleler jeterlık. Bılım beru ısı ūlttyq qauıpsızdıktıŋ mäselesı ekenın tüsınetın kez jettı. Bılımdı ūrpaq – memlekettıŋ bolaşaǧy ekendıgı aksioma. Bılımdı bala – bılıktı mūǧalımnıŋ aldynan şyǧady. Qanşa jerden «Pedagog märtebesı turaly» zaŋ qabyldaǧanmen jalaqy köterılmei, mūǧalımnıŋ märtebesı köterılmeidı. Sebebı jalaqysy az mūǧalım mamandyǧyna mekteptı üzdık bıtırgen oquşy barmaidy. Bar mäsele – osy jerde. Säbilerdıŋ tılı orysşa şyǧyp, orys tılınde oilaityn jaǧdai älı özgergen joq. Tılıŋ kımge beiım bolsa, dılıŋ de soǧan jaqyn bolary anyq. Memlekettık qyzmetkerler men deputattarǧa memlekettık tıldı bıluge mındettep, «sudy basynan tūndyratyn» kez jettı.
Erbol IRGEBAI,
Nūr-Sūltan qalasy
Oquşylar saraiynyŋ direktory
AŞYQTYQ PEN ÄDILDIK KÜTEMIN
Ūlttyq qoǧamdyq senım keŋesınıŋ qūryluy eŋ aldymen uaqyt talaby dep oilaimyn. Būl – bilık pen azamattyq qoǧam arasyndaǧy qarym-qatynastyŋ jaqsy qūraly, ol Qazaqstandaǧy äleumettık-saiasi ahualdyŋ tüitkıldı mäselelerın aşyq körsete alady. Būl öz kezegınde jahandanu jaǧdaiynda ūlttyq qauıpsızdıktı küşeitıp, nyǧaita tüsedı. Öz basym keŋesten ne kütemın? Eŋ aldymen ädıldıktı, aşyqtyqty jäne keŋestıŋ tiımdı jūmysyn kütemın. Ol bilıktıŋ aty bar, zaty joq bastamalarynyŋ bırı bolmauy tiıs. Keŋes köşbasşylarynyŋ qataŋ saiasaty men jauapkerşılıgı qoǧamda ülken bedelge ie boluy tiıs.
Ūlttyq senım keŋesınıŋ atynan bılım beru salasynyŋ mamandary ne kütedı? Sūraq öte kürdelı ärı özektı. Bızdegı bılım beru jüiesı älı de naqty oŋ nätije bermeitın reformalarmen bırge östı. JOO jüiesınde jūmys ıstei otyryp, mūnda şeşımın tappaǧan problemalar jeterlık dep aita alamyn. Bälkım, Ūlttyq qoǧamdyq senım keŋesı olardyŋ tiımdı şeşu joldaryn körsetetın bolar. Ūstazdar turaly zaŋ keŋes arqyly adami kapitaldy, joǧary bılıktı mamannyŋ ūlttyq ideiasyn jetıldırude tiımdı mehanizm bolady dep ümıttenemız. Būl jiı özgeretın Bılım jäne ǧylym ministrlerınıŋ kelıp-ketuıne bailanysty bolmauy tiıs.
Roza NŪRTAZİNA,
L.Gumilev atyndaǧy EŪU professory,
saiasattanu ǧylymdarynyŋ doktory
