Biyl Ekınşı düniejüzılık soǧystaǧy adam qany qisapsyz tögılgen Stalingrad şaiqasyna 75 jyl toldy. El basyna qater töndırgen qaharly künder de tarihqa ainalyp barady. Sol qandy qyrǧynnyŋ ortasynda jürgen jauyngerlerdıŋ de qatary siregen.
Endı bır sät sol sūrapyl kezeŋge oralaiyq. Şahar üşın keskılesken ūrys 1942-1943 jyldardy qamtydy. Ekı jüz kün men tün keŋes äskerı Edıldıŋ boiyndaǧy eren qalany jau qolyna bermeimız dep tabandy kürestı. Būl Otan soǧysyndaǧy eŋ şeşuşı kezeŋderdıŋ bırı sanaldy. Būǧan qazaqstandyqtar da eleulı üles qosty.
Bır jaǧynan, bızdıŋ elımız osy maidannyŋ eŋ jaqyn tyly sanaldy. Batys öŋırdıŋ köp eldı mekenderınde soǧys jaǧdaiy jariialandy. Būǧan Qazaqstanda äskeri daiyndyqtan ötken bır şoǧyr diviziialar qatysty. Daŋqty 62-armiianyŋ qūramynda 4 myŋǧa juyq qazaq soǧysty. Qalany azat etude janqiiarlyq erlık körsetken 112 adamǧa Keŋes Odaǧynyŋ Batyry ataǧy berıldı. Onyŋ törteuı – qazaqstandyq. Olardyŋ arasynda ataqty ūşqyş Nürken Äbdırov pen minometşı Qarsybai Sypataev sekıldı qaharmandarymyz bar.
Stalingrad maidanyna Aqmola qalasynan 29-atqyştar diviziiasy da attandy. Diviziia qūramynda üş atqyştar, bır artilleriia polkı jäne basqa da qosymşa bölımder bar edı. Olar, negızınen, saper, sanitarlyq, bailanys batalondary, tank joiǧyş artilleriialyq diviziony, barlauşylar rotasy, avtorota sekıldı arnaiy bölımderden tūrdy. Onyŋ qūramynda 11840 adam bolǧan.
Bügınde elordada osy soǧysqa bastan-aiaq qatysqan üş ardager ǧana qalǧan. Qazır üşeuınıŋ jasy toqsan bestı alqymdaǧan. Aldymen İvan Zaichenko degen ardager turaly aitaiyq. Būl kısı de Stalingradtyŋ sazdy balşyǧyn beluardan keşken. 169-diviziia qūramasynyŋ daŋqty pulemetşısı bolǧan. Talai jaudy jaŋbyrdai sebelegen oǧymen jer jastandyrǧan. Soǧystan keiın ışkı ıster salasynda eŋbek etıp, zeinetkerlıkke şyqqan. Qariia maidandaǧy eren erlıgı üşın bıraz orden-medaldarmen nagradtalǧan. Bügınde nemere-şöberelerdıŋ aqylman atasy. Al osy qasırettı kündı közımen körgen soǧys jäne eŋbek ardagerı Şaǧila Qūsanovanyŋ jönı bölek. Batyr äjemız 1941 jyldyŋ qyrküiek aiynda Taşkentte qysqa merzımde bailanysşylar kursynan ötkennen keiın, Otan qorǧauǧa attanady. 1942 jyldan bastap 14-atqyştar diviziiasy qūramynda Don, Stepnoi jäne Stalingrad maidandaryndaǧy auyr şaiqastarǧa qatysty. Äsırese, Edıldıŋ jaǧasyndaǧy qyrǧynnyŋ bel ortasynda jürdı. Onda bailanysşy qyzmetın atqarǧan. Būl – äskerdegı eŋ jauapty salanyŋ bırı. Sony qazaq qyzy mültıksız oryndaidy. Stalingrad jeŋısınen keiın Şaǧila Äkımbaiqyzy qarulastarymen Rumyniia, Polşa, Chehoslovakiiany azat etıp, jeŋıstı Berlinde qarsy alady. Maidannan aman-esen elge oralǧannan keiın ǧylym jolyna tüsedı. Ūzaq jyldar boiy äl-Farabi atyndaǧy Qazaq ūlttyq universitetınde eŋbek ettı. Tarih ǧylymdarynyŋ doktory, professor boldy. Jüz eluden astam ǧylymi eŋbekterdıŋ avtory atandy. Bız mereke qarsaŋynda ardagermen jüzdese almadyq. Şipajaiǧa demaluǧa ketıptı.
On segız jasynan ot keşken Ekaterina Plujnikovanyŋ da ömır joly tıptı özgeşe. Mektepte oqyp jürgende onyŋ dostarymen maidanǧa öz erkımen baruǧa bırauyzdan şeşım qabyldaidy. Alaida ony äpkesı Mäskeuden 400 şaqyrymda ornalasqan Michurinsk selosyna jıberedı. Jolda şūbyrǧan jūrt jau samoletterınen talai azapty bastan keşedı. Būl kezde nemıs äskerlerı sol uaqyttaǧy Keŋester Odaǧynyŋ astanasyna jaqyndap qalǧan edı. Sodan auyl jastary Mäskeuge jaudy ötkızbeu üşın taŋerteŋnen keşke deiın şūŋqyr qazady. Aqyry 1942 jyly Ekaterina Gerasimovnany äskerge şaqyrtu qaǧazy keledı. Ol aldymen Mäskeudıŋ maŋyndaǧy 24-armiia qūramyndaǧy dala poştasynda qyzmet ettı. Keiın Stalingrad maidanyna auystyryldy. Mūnda da bailanysşy boldy. Odan keiın ekınşı Ukrain, üşınşı Ukrain maidandarynda jürıp, Europa elderın azat etuge üles qosty. Qandy qyrǧynnan soŋ Qazaqstanǧa otbasymen qonys audaryp, 42 jyl boiy bailanys salasynda jūmys ıstedı. Bas qalanyŋ baiyrǧy tūrǧyny.
Mıne, Otan soǧysynda basty şaiqastardyŋ bırı bolǧan Stalingrad maidanynyŋ közı tırı üş kuägerınıŋ erlık joly osyndai.
Azamat ESENJOL
