Bızdıŋ däuırımızdıŋ alǧaşqy ǧasyrynan bastap HV-HVI ǧasyrlardaǧy Ūly geografiialyq jaŋalyqtarǧa deiın Euraziia köşpendılerı, äskeri qimyl-qozǧalystarda basymdyq tanytyp, dünie jüzıne üstemdık ettı, älemdık prosesterdıŋ barysy men baǧytyn anyqtap otyrdy. Euraziia dalalarynyŋ, onyŋ ışınde Qazaqstannyŋ köşpendılerı, este joq eskı zamandar men orta ǧasyrlarda Europa men Aziianyŋ köptegen memleketterınıŋ äskerlerıne küirete soqqy berdı.
Ärbır qazaq jauyngerı betpe-bet öz qarsylasyna äskeri tanym-bılım jäne erık-jıger tūrǧysynda eşqandai esesın jıbermedı. Qazaq köşpendılerıne bırneşe ǧasyrlar boiy qolynan qaruy tüspei, sany jönınen özınen bırneşe märte artyq, qaru-jaraǧy saima-sai jaularymen halyqtyŋ bostandyǧy jäne eldıŋ beibıt tynys-tırşılıgı üşın tynymsyz soǧys jürgızulerıne tura keldı. «Bız nebır auyr ūrystarda da özınıŋ äskeri ar-namysyna kır keltırmegen halyqpyz» dep atap körsettı Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı – Qaruly Küşterdıŋ Joǧarǧy Bas Qolbasşysy N.Ä.Nazarbaev.
1643 jyly Orbūlaq şaiqasy kezınde 50 000 joŋǧar jauyngerı Qazaqstan aumaǧyna lap qoidy. Şabuyldyŋ öte tūtqiyl jäne şūǧyl bolǧandyǧy sonşalyq, Jäŋgır han bar-joǧy 600 adamnan tūratyn şaǧyn jasaq jinap ülgerdı. Soǧan qaramastan jeŋıske jettı. Būl ǧajaiyp jeŋıs jekelegen qazaq jauyngerlerınıŋ joǧary äskeri önerıne kuälıkke jüredı. Qazaq saharasynda öz däuırınıŋ qaharmandary, Qarakerei Qabanbai, Qanjyǧaly Bögenbai, Şaqşaqūly Jänıbek, Qarasai batyr, Aǧybai batyr jäne t.b. daŋqty batyrlar boldy. Köşpelı eldıŋ äielderı de at üstınde jürdı. Oǧan köptegen mysaldar keltıruge bolady. Tūmar (Tomiris) jäne Zarina hanşaiymdardy, joŋǧarlarǧa qarsy soǧysqan Gauhardy, aǧasy Kenesary hanmen bırge maidandasqan Bopai hanymdardy atap ötuge bolar. Ötken ǧasyrdan – qaharman qazaq qyzdary Mänşük Mämetova, Äliia Moldaǧūlova, Hiuaz Dospanova jäne t.b. erlık ısterı – öskeleŋ ūrpaq üşın öşpestei önege.
Bızdıŋ ūlttyq batyrymyz, aty aŋyzǧa ainalǧan Bauyrjan Momyşūly Kuba äskeri qūramalarynyŋ da qūrmettı tälımgerı boldy. Kuba äskerilerı mındettı oqu baǧdarlamasyna arnauly pän retınde B.Momyşūlynyŋ därısterın engızgen, atalǧan baǧdarlamany Kubadan soŋ öz tılderıne audaryp, İzrail, Nikaragua, AQŞ bılım jüielerıne de qosty.
Taiau künderı Jeŋıs künı kele jatyr. Adamzattyŋ qanşa buyny auyssa da Ūly Otan soǧysynyŋ auyr zardaptary, aşy sabaqtary el jadynan öşpeuge tiıs. Er esımı el esınde mäŋgı saqtaluy kerek. Jeŋıstı alyp kelgen Nürken Äbdırov, İvan Panfilov, Talǧat Bigeldinov, Sergei Luganskii, Qasym Qaisenov, Leonid Beda t.b. erlık ısterın ūmytpau, därıpteu – beibıt kün üşın küres degen söz. Bır mysal, Ūly Otan soǧysyna qatysqan 1 260 000 qazaqstandyqtyŋ 700 000 maidan dalasynda qaldy. 1, 2, 3 balasymen jesır qalǧan 400 000 äiel tylda jeŋıstı eren eŋbekterımen jaqyndata tüstı. Būl patriotizmnıŋ, otansüigıştıktıŋ jarqyn mysaly emes pe?
Men soǧysty ūmytpau kerek dep bılemın, eskılıktı adamdar soǧysty ūmytar bolsaq, onda jaŋasy bastalady degen eken, öitkenı zerde, jad – soǧystyŋ qas jauy. Mynau almaǧaiyp zamanda jüregı «Elım» dep soqqan, «malym – janym, janym – arym sadaqasy» deitın şynaiy patriottar ǧana ırgemızdıŋ berıktıgıne, elımızdıŋ senımdılıgıne däneker bola alady.
Şet elderde jastardyŋ patriottyq tärbiesıne qaşanda erekşe köŋıl bölınıp keledı. Olardyŋ patriottyq tärbie jüiesın damytudyŋ negızgı tendensiialary äskeri qyzmetşılermen jürgızıletın tärbie jūmystarynyŋ äleumettık baǧytyn küşeitu, armiia qataryndaǧy qyzmettıŋ bedelın köteru jäne maŋyzdylyǧyn arttyru, jas tolqynnyŋ qoǧamnyŋ äleumettık problemalaryna den qoiyp, boilarynda azamattyq jauapkerşılık jäne patriotizm sezımderın qalyptastyruǧa yqpal etetın baǧdarlamalardy damytu, qaruly küşterdıŋ jeke qūramynyŋ moraldyq-psihologiialyq jaǧdaiyn nyǧaitu bolyp tabylady.
Joǧaryda aitylǧandarǧa orai kelesı ūsynystardy qarastyrudy sūraimyn:
– Äskeri oqu oryndarynda patriotizm sabaǧyn engızu mäselesın qarastyru, onyŋ maqsaty – ūlttyq maqtanyş sezımın küşeitu, qazaq halqynyŋ salt-dästürlerın syilau men qūrmetteu;
– äskeri-patriottyq baǧyttaǧy jūmystardy äskeri qyzmetke, äsırese, qazaqstandyq jastar arasynda onyŋ käsıptık negızderıne degen qūrmet sezımın arttyru üşın būqaralyq aqparat qūraldarynda keŋınen jariialau;
– körnektı äskeri qolbasşylardyŋ qūrmetıne, şynaiy patriottardyŋ ömırı men qyzmetı turaly bılımderın därıpteu üşın, tek äskeri emes, sondai-aq, azamattyq mamandyqtar boiynşa, studentter men jas ǧalymdarǧa atauly stipendiialar taǧaiyndau;
– Qazaqstan Moneta saraiynan merekelık medaldar, tösbelgıler şyǧaru jäne olarmen belsendı azamattyq pozisiiasy bar, jalpy patriottyq şaralarǧa tūraqty qatysatyn azamattardy nagradtau;
– oqu baǧdarlamalary jäne arnauly kurstar aiasynda, öskeleŋ ūrpaqtyŋ ony jan-jaqty tüsınuı jäne olardy qazaqstandyq patriotizm ruhynda tärbieleu üşın, Qazaqstannyŋ äskeri tarihyn oqyp, zertteu;
– bılım beru prosesınıŋ barlyq kezeŋderınde, audandyq, qalalyq, oblystyq jäne respublikalyq deŋgeide qarjylandyra otyryp, äskeri-sporttyq oiyndardy jüielı türde ötkızu.
Nūrlan DULATBEKOV,
QR Parlamentı Mäjılısınıŋ
deputaty
