Qazırgı qoǧamnyŋ dertıne ainalǧan jasöspırımder arasyndaǧy suisid ruhani qasıret qana emes, el ekonomikasy üşın de ülken şyǧyn ekenı anyq. Öitkenı jas öskınnıŋ öz-özıne qol jūmsauy eldıŋ bolaşaqtaǧy belsendı azamattarynan aiyrylyp, onyŋ demografiiaǧa salqyny timei qoimaityny belgılı.
Resmi derekterge süiensek, elımızde jyl saiyn 200-ge juyq jasöspırım öz-özıne qol jūmsaidy eken. Būl – tek tırkelgen jaǧdailar ǧana. Al tırkelmegenı qanşama deseŋızşı…
Būl tūrǧyda Memleket basşysy Q.Toqaev öz Joldauynda otbasy men bala institutyn qoldau mäselesıne erekşe toqtaldy. Prezident jekelegen memlekettık baǧdarlama jasaluy kerektıgın aitty. Oǧan jan-jaqty salalar bır kısıdei atsalysuy kerek. Onyŋ ışınde pedagogika salasy, bılım men mädeniet, sondai-aq ışkı ıster qyzmetkerlerı, ata-analar osy keselge qarsy jūdyryqtai jūmyluy tiıs. Iаǧni otbasynyŋ märtebesın, institutyn qoldau arqyly osy qauıptı keselmen küresuge bolatynyn aitty Memleket basşysy.
QR Bas prokuraturasy Qūqyqtyq statistika jäne arnaiy esep komitetınıŋ mälımetınşe, byltyr elımızde 3542 suisid jasalsa (onyŋ 178-ı – kämeletke tolmaǧandar), 4234 adam özıne-özı qol jūmsauǧa äreket etken. Statistikalyq mälımetke süiensek, mūndai sūmdyq jaǧdai boiynşa özge öŋırlermen salystyrǧanda elorda alǧaşqy orynda eken. Mūnda biyldyŋ özınde 128 suisid oryn alǧan. Būl osydan bır jyl būrynǧyǧa qaraǧanda 82 paiyzǧa artqan.
Älbette, är adamnyŋ ömırınde neşe türlı qiyndyqtardyŋ bolyp tūratyny belgılı ǧoi. Özımız kuä bolǧan sondai jaǧdaidyŋ bırı ŪBT synaǧynan ekılık alǧan bala mūǧalımınen qoryqqanynan asylyp qalǧysy kelgen. Ökınışke qarai, suisidke baratyndardyŋ köpşılıgı – osyndai 18-ge tolmaǧan jastar.
Äleumettanuşy-ǧalymdar suisid jasau qaupınıŋ ösu deŋgeiıne ömırlık qūndylyqtar men äleumettık jaǧdai yqpal etedı dep esepteidı.
Qazaqstandaǧy būl derttıŋ köp boluy qoǧamnyŋ ötpelı, tranzittık sipatymen bailanysty ekenın aitady äleumettanuşylar. Jalpy, suisidtı der kezınde tanyp, osyndai terıs jaittardyŋ aldyn alu üşın jan-jaqty aqparat beru, tüsındıru, mäselenıŋ mänıne boilau, taldau, saraptama jasau qajet. Osy tūrǧyda elordada oquşylar men studentter arasynda kışıgırım saualnama jürgızdık.
«Bos uaqytta nemen ainalysasyz?» degen saualǧa jastardyŋ köpşılıgı äleumettık jelılerde ötkızetınderın aitty. Osydan baryp ata-anamen qarym-qatynas kürdelenedı dep oilaimyn. Al demalys sätterınde teledidar köretınder, kıtap oqityndarǧa qarap osynyŋ özıne quanu kerek siiaqty. Bıraq sportpen ainalysatyndar, ökınışke qarai, tym az bolyp şyqty.
Kelesı «Qiyn jaǧdaiǧa tap bolsaŋyz, kımnen aqyl-keŋes sūraisyz?» degen sūraqqa jauap beruşılerdıŋ 50 paiyzy ata-anasynan aqyl sūraityndaryn, keibırı dostarynyŋ pıkırıne jügınetının, endı bırı öz mäselesın özı şeşetının jetkızdı.
Suisidke barudyŋ sebebı nede degenge jauap ızdep körsek, oǧan emosiialyq küizelıs pen otbasy mäselesı, qarjy tapşylyǧy, zorlyq-zombylyq, mınez-qūlyqtyŋ būzyluy jäne taǧy basqa da alǧyşarttardyŋ bolatyny anyq. Psihologtar jasöspırımderdıŋ emosiialyq jaǧdaiyna nazar audaryp, mınez-qūlqyn mūqiiat baqylap, qadaǧalap jürse, suisid belgılerın der kezınde tanuǧa, onyŋ aldyn aluǧa bolady dep sanaidy.
«Asylynda, islam dını suisidtı müldem qūptamaidy. Öitkenı adamǧa jan amanat etılıp berılgen. Naǧyz mūsylman baqytqa kenelse, «şükır» deu kerek. Qaiǧy-qasıretke tap kelse, «sabyr» deuı kerek. Endeşe aty jaman būl dertten qūtyludyŋ bır joly – balǧyndardy erte bastan imani tärbiemen susyndatqan abzal. Ünemı dastarqan basynda sūhbattasyp, ūlttyq tärbieden qol üzbeu» deidı imamdar.
Memleket basşysy da öz sözınde: «Otbasy institutyn qoldau, inkliuzivtı qoǧam qūru, balalardyŋ qūqyǧyn qorǧau jūmysymyzdyŋ basty mındetı boluy kerek. Jasöspırımder arasyndaǧy suisidtıŋ köbeiuı bızdı alaŋdatuy tiıs» degen bolatyn.
Jadyra MŪRATBEKOVA
