Sūlulyq pen sanany üilestırgen horeograf

Eŋbektenbegen, talanty kem adamǧa jalyn sipatpaityn bır öner salasy bar. Ol – bi önerı. Qandai süienışıŋ, qanşa däuletıŋ bolsa da, sen şyn bişı bolmasaŋ eldı moiyndata almaisyŋ. Bi – estrada änı emes, fonogramma jazdyryp, dauysyŋdy kompiutermen ärletıp, sahnaǧa jūldyz bolyp şyǧa qoiatyn. Bi – mansap emes, äkeŋ-kökeŋ yqpal etıp, äkelıp, senı kresloǧa otyrǧyza salatyn. Eşkım senıŋ ornyŋa kelıp sahnada bilep bermeidı. Demek, būl önerde örge jüzu üşın özıŋe, talantyŋa ǧana süienesıŋ. Biyl «100 jaŋa esım» jobasyna enıp, elge tanyla bastaǧan Anvara Sadyqova da qazırgı biıgıne şynaiy talanty men eŋbegı arqyly jetken.

Anasy ony bala künınen özderı tūratyn Balqaş qalasyndaǧy türlı üiırmelerge qatystyryp, ūdaiy önerge, ūdaiy damuǧa beiım boluǧa baulyǧan eken. Özı medbike bolyp qyzmet etse de, balanyŋ sanasyna säulesın tüsıretının sezdı me, apta saiyn aimaqtyq mūrajaiǧa alyp baryp, tarih tamyryna da köŋılın būryp otyrǧan. Öitkenı qyzy, şynynda, önerge ikemdı edı.
Üide keŋ etek köilek kiıp alyp, şyr ainalyp bilep jürgendı ūnatatyn.
Anvara tört-bes jasqa tol­ǧan­da Keŋes Odaǧynyŋ tanymal bişısı Mahmūd Esambaev Balqaş­qa kelıp, konsert beredı. Anvarany anasy sol keşke alyp bardy. Sahnada bi oryndalǧan soŋ qyzynyŋ qolyna gül ūstatyp sahnaǧa jıberedı. Büldırşın qyz kışkentai qoldarymen bişıge gül ūsynady. Oǧan köŋılı marqaiǧan bişı qyzdy köterıp alyp, maŋdaiynan süiedı… Bügınde Anvaraǧa anasy «sol künı Mahmūd Esambaev saǧan batasyn bergen ǧoi» dep otyrady eken.

* * *

Anvaranyŋ esımın estıgende taŋyrqaǧanym ras. Qazır köp qyzdar özınıŋ äp-ädemı Ainūr degen esımın – Ainura, Äsel bolsa – Aselia, Gülnūr bolsa Gulnura dep özgertıp ataǧandy ūnatady. Mūnyŋ da syry sonda şyǧar dep oilaǧanym ras. Bıraq Anvara: «Köbı menıŋ atymdy tüsınbei qalatyny ras. Būl esımdı maǧan äkem marqūm qoiǧan. Ol Qūrannan alynǧan söz eken, qazaqşa «künnıŋ şuaǧy» degen maǧyna beredı. Negızı, türkı halyqtarynda adamnyŋ esımın aitqanda ekpın soŋǧy dauysty dybysqa tüsuı kerek qoi. Menıkı de solai. Bıraq mūny köbı bılmeidı. Menıŋ atymdy negızınde Düisenbek Naqypov degen belgılı jazuşy, horeograf aǧamyz ǧana dūrys ataidy» dedı külıp.

* * *

«100 jaŋa esımge» engender öz salasy boiynşa erekşe eŋbek sıŋırıp kele jatqan, öz qoltaŋbasy bar tūlǧa boluy şart. On segız jyldan berı ūlttyq bi, horeografiia önerın nasihattauǧa üles qosyp, äsırese soŋǧy on jylda zertteu eŋbekterımen ainalysyp, naǧyz horeograf qyzmetın atqaryp jürgen Anvara Sadyqovanyŋ osy qatarda boluy qisyndy. Ol A.Seleznev atyndaǧy Almaty horeografiia uchilişesın bıtırıp, balet ärtısı mamandyǧyn alyp şyqqan. Oquyn aiaqtaǧan soŋ Abai atyndaǧy Memlekettık akademiialyq opera jäne balet teatrynda ärtıs retınde jūmys ıstep, T.Jürgenov atyndaǧy Qazaq ūlttyq öner akademiiasyna oquǧa tüsedı. Keiın özınıŋ ūstazdyq jolyn özı bıtırgen oqu oryndarynan bastaidy. Qoiuşy horeo­graf retınde Bolat Aiuhanovtyŋ basşylyǧymen Qazaqstan Respub­likasynyŋ memlekettık akademiialyq bi teatrynda qosymşa jūmys ısteidı. A.Seleznev atyndaǧy Almaty horeografiia uchilişesı mūrajaiynyŋ meŋgeruşı qyzmetın ūstazdyq qyzmetımen qatar alyp jüredı. 2017 jyldan bastap Astana qalasyndaǧy Qazaq ūlttyq horeografiia akademiiasynda aǧa oqytuşy bolyp jūmys ısteitın Anvara – bügınde Bışkektegı Ǧylym akademiiasynyŋ ızdenuşısı. On jyldan berı qazaq horeografiiasy salasynda ǧylymi ızdenıs jasap jür. Aitpaqşy, onyŋ taqyrybyn bekıtıp, jalpy qazaq dästürıne, tarihyna baǧyttaǧan ǧylymi jetekşısı Liudmila Juikova eken.
«Men ǧylymi ızdenıske bet būrmaǧanda horeograf bola almaityn edım. Būl ızdenıs menıŋ közqarasymdy şyŋdady, maǧan ömırdıŋ mänın tereŋ tüsınuge mümkındık tudyrdy. Jalpy, qazaq biınde är qimyl maǧynaǧa toly ekenın, sonyŋ syryn tüsınseŋız, oǧan degen qūrmetıŋız artady» deidı ol.
Anvara Sadyqova – dästürlı ūlttyq bi, klassikalyq bi men zamanaui bidı ündestıre bılgen öner iesı. Alaida ol: «Būl baǧytta menen būryn talai eŋbek sıŋırgen tūlǧalar bar. D.Äbırov, B.Aiuhanov, Z.Raibaev,
J.Baidaralin siiaqty basqa da kısıler ūlttyq bidı klassikalyq bi, zamanaui bimen ündestırıp, jol salyp ketken. Al bız sol baǧytta qyzmet etuşımız» deidı aldyŋǧy tol­qyn – aǧa buynǧa qūrmet tanytyp.
Bızdıŋ keiıpke­rımız qazaq biı salasynda ızdenıs jasau barysynda «qazaq neohoreografiiasy» degen termin qalyp­tas­tyrǧan. Onyŋ aituynşa, būl termin «qazaq biınıŋ jaŋa türı» emes, «qazaq biın jaŋaşa türde jetkızu» degendı bıldıredı. Iаǧni ol qazaqtyŋ erteden kele jatqan ūlttyq biın, ūlttyq mūralaryn saqtap, jaŋa zamanǧa türlendırıp jetkızudı maqsat etedı.

* * *

Qazaqtyŋ tılı qandai bai bolsa, qazaqtyŋ bi tılı de sondai bai. «Bai bolǧany sonşa, qazaq biınde tek tūrmystyq qana emes, filosofiialyq taqyryptardy aşuǧa mümkındık beredı, – deidı keiıpkerımız. – Onymen nebır bi, balet qoiylymdaryn jasauǧa bolady».
Jalpy, bızdıŋ şyǧys bi ülgılerıne qarap tüigen tüsınıgımız boiynşa bi köŋıl köteru qūraly siiaqtanatyn. Äsırese, tarihi filmderde ülken saraida patşanyŋ nemese bai myrzalardyŋ aldynda bilep jürgen boijetkenderdı körgen soŋ, sondai tüsınık qalyptasuy zaŋdy edı. Alaida Anvara Sadyqovanyŋ aituynşa, bidıŋ bastapqy maqsaty köŋıl köteru, tıptı dene şynyqtyru da emes, sezımdı, oidy jetkızu bolǧan. Bi – rituldyq mındet atqarǧan. Mysaly, aŋǧa şy­ǧu, dabyl qaǧu, atqa qonu, şabu, jaratqanǧa tabynu, bolmasa tabiǧatty, tūrmys-saltty, qandai da bır ärekettı suretteu sol bi taqyryptarynyŋ qalyptasyp, damuyna yqpal etken. Dästürlı bidıŋ tarihyn sonau saq däuırınen bastap qaras­tyruǧa bolady. Tıptı «baqsylardyŋ tılı» de bi tılıne jatady.
«Qazaqta «ainala­iyn» degen ädemı söz bar. Ol eşbır tılge audarylmaidy, tek qazaq tılıne tän. Sol söz baqsylyqqa bailanysty şyqqan. Baqsy nauqas adamdy ainalyp jürıp, onyŋ jaman energiiasyn özıne alyp, özındegı jaqsyny soǧan beredı. Osy maqsatta ainalyp qimyl-qozǧalys jasaidy. Bertınde bızdıŋ ülken äjelerımız de balasyn, nemeresın erkeletıp, emırengende «ainalaiyn» dep otyrady. Olar da balanyŋ boiyndaǧy jamanyn alyp, özındegı jaqsysyn bersem degen nietın bıldırdı. Osyndaǧy «baqsynyŋ tılı» – bi tılı. Būl, tereŋıne üŋılseŋız, qyzyq dünie. Özınıŋ danalyǧyn, tereŋdıgın tılımen ǧana emes, bi tılımen de jetkıze bılgen halqyŋdy erekşe jaqsy körıp ketesıŋ, maqtanyp qalasyŋ» dedı Anvara.
Aitpaqşy, bız qazaq biınde eŋ jiı qoldanylatyn qimyl «Qamajaidaǧydai» sausaqtardy ja­iyp, ainaldyru ekenın bılemız. Ol bide qol qimyly «ainalma» dep atalady eken. Keiıpkerımız osy qimyldyŋ syryn bylai tüsındırdı: «Qazaqta är toida «toibastar» berıledı. Ol «toi toiǧa ūlassyn» degendı bıldıredı. Bi tılınde de sol tüsınık bar. Iаǧni bide qazaqtyŋ dünietanymy, filosofiiasy jatyr. Bır närsenıŋ soŋy – kelesı närsenıŋ basy. Qoldy ainaldyryp qimyl jasau, mıne, sol. «Ömır toqtap qalmaidy, bır kün aiaqtalsa, ekınşı kün bastalady. Küzden soŋ qys, odan soŋ köktem keledı, bärı bırıne-bırı jalǧasyp, ainalyp otyrady» degendı bıldıredı» dedı.
Şara Jienqūlova qaldyrǧan «qainar būlaq», sausaqtardyŋ ūşymen ädemı beineleitın – «tolqyn», qalyptar, jürıster, t.b. köptegen qimyldyŋ bärın bi mänın tüsıne bılgender taqyryp boiynşa qoldanady. Olar bimen oi aityp, bır körınıstı beinelep jetkızedı.

* * *

Bügıngı taŋda Anvara Sadyqova qyzmet etetın Qazaq ūlttyq horeo­grafiia akademiiasynda  «Qazaq bi laboratoriiasy» aşy­lypty. Onda QR Eŋbek sıŋırgen ärtısı, professor Toǧan Izım, QR eŋbek sıŋırgen qairatkerı, «Astana Balet» teatrynyŋ baletmeisterı Aigül Täti, pedagogika ǧylymdarynyŋ doktory, professor Aigül Külbekova syndy taǧy basqa myqty mamandar bırıgıp qazaq biı terminologiiasyn, qimyldaryn, bölımderın jüielep, retke keltıruge ülken eŋbek atqaryp jatqanyn aitty.
«Qazaq bi mektebınde bai tıl de, terminologiia da, täjıribe de, zertteu eŋbekterı de bar. Ertedegı köşpendılerdıŋ mänerın, harakterın jetkızetın keremet qimyldar, bidıŋ filosofiiasy – bärı osy mektep arqyly saqtalyp, keiıngı ūrpaqqa jetedı. Maǧan eŋ ūnaityny, men özımnıŋ oiym­dy, elıme degen mahab­batymdy qoiylymdar arqyly körermenge jetkızuge mümkındıgım bar. Keide sabaq üstınde şäkırtterımnen mynany baiqaimyn: olar bızdıŋ aldymyzǧa ūlttyq bi bilei alatyn därejede bolyp keledı ǧoi. Bıraq mysaly, «ainalma» qimylynyŋ maǧynasy jaily estıp, üirengennen keiın olardyŋ «ainalmasy» būrynǧydan görı ädemı bolyp şyǧady. Olar qimyldyŋ maǧynasyn tüsıngennen keiın ony ūǧynyp, erekşe yqylaspen jasaidy. Soǧan qarap süisınemın» deidı keiıpkerımız.

 P.S.  İä, bi – jalqauǧa jalyn sipatpaityn öner. Sportşy sekıldı olar da bırer kün jattyqpai, fizikalyq qimyl jasamai qalsa, denesı ikemge kelmei, «asaulana» bastaidy. Bişınıŋ negızgı qūraly denesı emes pe?!
Al syry men symbatyna köz toimaityn Anvara Sadyqova horeograf qana emes, tereŋ tälımger, ūstaz da. Bügınde onyŋ şäkırtterı türlı otandyq jäne halyqaralyq baiqaularǧa qatysyp, jüldelı oralyp jür.