Saiasi quǧyn-sürgın jäne aşarşylyq qūrbandaryn eske alu künıne orai Astanadaǧy Säken Seifullin mūrajaiynda «Bır surettıŋ tarihy» atauymen keŋestık solaqai saiasat qūrbandarynyŋ ūrpaqtarymen kezdesu öttı. Mädeni oşaqtyŋ qūrmettı qonaqtary qatarynda Säkennıŋ üzeŋgılesı Tölebai Bijanovtyŋ ūly, Qostanaidan elordaǧa arnaiy kelgen Şämıl Tölebaiūly men qūndy jädıger – Säken ūstaǧan kofe ūntaqtaǧyşty muzeige tapsyrǧan almatylyq Ilesbek Sariev boldy.
Atalmyş kezdesudı ūlaǧatty ūstaz, Bılım beru ısınıŋ qūrmettı qyzmetkerı, Mädeniet salasynyŋ üzdıgı Ospan Süleimenūly ūiymdastyrdy. Būl taǧylym men taǧzymǧa toly kezdesuge Astana qalasy Bırlesken mūrajailar direksiiasy, qalalyq Bılım basqarmasynyŋ Ädıstemelık ortalyǧy, elordanyŋ ortalyqtandyrylǧan kıtaphanalar jüiesı atsalysty. Al osynau şaraǧa änşı, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen ärtısı, belgılı öner zertteuşı Serık Ospan men säkentanuşy Nazgül Sapiianovanyŋ «Säken Seifullin – ūlt ruhaniiatynyŋ köşbasşysy» kıtabyndaǧy bır suret pen Almatydan tabylǧan Säkenge tıkelei qatysy bar jädıger arqau boldy.
Kıtapta 1932 jyly KazAPP jazuşylarynyŋ I-sezıne qatysuşylardyŋ suretı berılgen. Däl ortada otyrǧandardyŋ arasynda Iliias Jansügırov, Säken Seifullin, Beiımbet Mailin sekıldı üş arysty tanimyz. Sondai-aq būl surette Säbit Mūqanov, Jaqan Syzdyqov, Ǧabbas Toǧjanov, Äbdılda Täjıbaev syndy körnektı qalamgerler de bar. Al üşınşı qatarda tūrǧandardyŋ ışınde sol jaqtan bırınşı – Tölebai Bijanov.
«Osydan bırneşe jyl būryn «Qostanai taŋy» gazetınen Säken Seifullin, Iliias Jansügırov, Beiımbet Mailin sekıldı arystarymyzdyŋ suretın kördım. Solardyŋ arasynda tūrǧan äkemnıŋ beinesı közıme ottai basyldy. Äkem būryn «Bolşeviktık jol» atalǧan osy gazettıŋ ädebiet bölımınıŋ meŋgeruşısı bolyp jūmys ıstedı. Oblystyq kıtaphanaǧa baryp, gazet tıgındılerın aqtaryp, 1936-1937 jyldary äkemnıŋ jazǧan maqalalaryn da tauyp aldym. Olardyŋ köşırmesın jasatyp, gazet redaksiiasyna aparyp berdım. Sonyŋ negızınde bas redaktordyŋ orynbasary Sälım Meŋdıbai maqala jazdy. Äkem qaita tırılgendei boldy. Bırde Qostanaida Ospan Süleimenūlymen kezdestım. Äkemnıŋ Säkennıŋ üzeŋgılesı bolǧanyn aityp bergen edım, ol kısı «Astanada Säken Seifullin mūrajaiy bar, Säken turaly mälımetterıŋız, suretter bolsa ala kelıŋız» dep menı Astanaǧa şaqyrdy. Sodan arnaiy kelıp otyrmyn. Äkem ötken ǧasyrdyŋ otyzynşy jyldary «Bolşeviktık jolda» ädebiet bölımın basqaryp otyrǧanda «qajynyŋ ūrpaǧy, taby jat, sovet partiiasy baspasözınde qyzmet ısteuge bolmaidy» degen jeleumen jūmystan şyǧardy. Sodan äkem Qazan qalasyna ketıp, sol jaqta qaitys boldy. Men ol uaqytta üş jastaǧy balamyn. Arada jetpıs tört jyl ötkende, seksenge taianǧan jasymda Qazanǧa baryp, ziratyn tauyp aldym. Basyna köktas qoidym. Qazır jasym seksen segızge keldı. Osynşama jasqa kelsem de, älı äkemdı ızdeimın, äkege degen mahabbat pen saǧynyş menı Astanaǧa alyp keldı» deidı Tölebai Bijanovtyŋ ūly Şämıl Tölebaiūly. Būl kısı äkeden qalǧan jalǧyz tūiaq edı. «Ornynda bar oŋalar» demekşı, Şämıl aqsaqaldyŋ kındıgınen alty ūl örbıdı. Olardan nemere-şöbere körıp otyr.(
Al Säkennıŋ kofe ūntaqtaǧyşy qolynda bolǧan Ilesbek Sariev Säkennıŋ janaşyry ǧoi dep aldymen belgılı aqyn, dramaturg, akter, «Säken-sūŋqar» dramasy men «Säken» operasynyŋ avtory, Säken Seifullin jaiynda kinossenariiı de daiyn tūrǧan Qanat Jünısovke habarlasty. Aqsaqalmen kezdesu men qūndy jädıgerdı mūrajaiǧa tapsyruǧa da Qanat Qūrmaşūly däneker boldy.
«1927 jyly Säken Seifullin Qyzylorda Halyq aǧartu institutynyŋ rektory bolǧan kezde, menıŋ äkem Jalǧas Sariev nebary 11 jasta bolatyn. Būl kezde osy institut Orynbor qalasynda ornalasty. Keiın Qyzylorda qalasy Qazaqstannyŋ astanasy bolyp auysqanda osy institut ta auystyryldy. Äkemnıŋ äkesınıŋ aty Töremūrat, iaǧni atam sol uaqytta Qyzylorda qalasynda bır mekemede lauazymdy qyzmette bolsa kerek. Soǧan bailanysty Säken Seifullinmen bırlesken ıs-şaralarda jiı kezdesıp, jaqsy aralasyp tūratyn. Būl turaly maǧan äkem tırı kezınde köp aityp otyratyn. Sol jyldary, iaǧni 1927-1928 jyldary bolsa kerek, Säken jūmys orny auysuyna bailanysty köşetın bolyp, Töremūrat atam Jalǧas äkemdı köşırısuge järdem beruge alyp kelgen. Köşırudı aiaqtap, järdemdesıp bolǧan soŋ, Säken äkemnıŋ qasyna kelıp qolyn alyp, qūşaqtap, alǧysyn aitady. Sol tūsta özınıŋ tūrmysta qoldanyp jürgen kofe ūntaqtaǧyşyn äkemnıŋ qolyna ūstatyp, Töremūrat atammen qoştasa tūryp, estelık syi, ärı jädıger esebınde ūsynady. Osy kofe ūntaqtaǧyşty äkem tūrmysta qoldanǧany esımde joq. Bıraq sol uaqyttan 47 jyl saqtap, qolyna alǧan uaqyttary maǧan osy zattyŋ qanşalyqty qūndy zat ekenın jiı aityp otyratyn. Äkem 1975 jyly 24 säuırde 59 jasynda qaitys bolady da, osy jädıger äkemnen maǧan miras bolyp qala berdı. Onyŋ qanşalyqty qūndy ekenın bılgendıkten, ony äkemnıŋ közı esebınde osy uaqytqa deiın joǧaltpai, saqtap keldım. Endı Säken mūrajaiyna tapsyryp, özımdı iyǧymnan auyr jük tüskendei sezınıp otyrmyn» dedı Ilesbek aqsaqal.
Saiasi quǧyn-sürgın ūrpaqtarymen kezdesuge qoǧam qairatkerı Darhan Myŋbai men alaştanuşy ǧalym Qairat Saq qatysyp, būl jiynnyŋ män-maŋyzyn atap öttı.
«Saiasi quǧyn-sürgın jäne aşarşylyq qūrbandaryn eske alu künı osydan 26 jyl būryn Jarlyqpen bekıtılgen edı. Bıraq osy jyldar ışınde köp närse jasalmady, bıraz dünie äŋgıme retınde qalyp bara jatyr. Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev jazyqsyz japa şegıp, jazalanǧandardyŋ tarihyn zertteu tek qana ǧalymdardyŋ, zaŋgerlerdıŋ ısı emes, ärbır azamattyŋ moinyndaǧy ıs, būl ädılettılıktıŋ joly dep aitty. Zūlymdyqty ädılettılık qana jeŋedı. Osy tūrǧydan kelgende bızge älı köp jūmys ısteu kerek. Būl – tek azamattyq boryş emes, mūsylmandyq paryz. Oŋtüstık Koreiaǧa barǧanymda bır komitettıŋ jūmysymen tanystym. Onyŋ atauy – Ardagerler men patriottar jönındegı komitet. Sondaǧy patriottar elge qyzmet etken, el üşın basyn bäigege tıgıp, ölıp ketken nemese jazyqsyz qūrban bolyp ketken adamdarmen jūmys ısteidı. Bızde osy jetıspei jatyr. Sondai adamdardyŋ ūrpaqtaryn ızdeuımız kerek, olarmen bailanys ūstaudy jolǧa qoiuymyz qajet. Onyŋ bärı bırdei belsendı emes qoi» dedı Darhan Myŋbai.
Alaştanuşy Qairat Saq saiasi quǧyn-sürgın qazaqtyŋ är şaŋyraǧyn attap ketpegenın, «halyq jauy» atanǧan qairatkerlermen qatar olardyŋ ūrpaqtaryna qūrmet körsetu kerek ekenın, būl tarapta ǧylymi ızdenısterdı küşeitu qajet ekenın aita kele, 1918 jyly «Qazaq» gazetınıŋ bas redaktory bolǧan, jazyqsyz atylyp ketken Janūzaq Jänıbekov tūlǧasyn zertteu mysalyn keltırdı. Alaş baspasözın zerdeleu maŋyzyna toqtalyp, būryn ǧalymdar gazet dep sanaǧan «Serke» jurnal bolyp şyqqanyn atap öttı.
«Qazaq basynan öte kürdelı kezeŋderdı keştı. Myŋ qūbylǧan saiasat azamattarymyzdyŋ iyǧyna ülken jük saldy. Sol sebepten olar ärtürlı amal-äreketter jasaǧan. Soǧan qarap, tūlǧalarymyzdy bır-bırıne qarsy qoimauymyz kerek. Alaşty aqtap, bolşevikter jaǧynda boldy dep Säkenderdı qaralamauymyz qajet. Säken Seifullinıŋ de, Iliias Jansügırovtıŋ de, Tūrar Rysqūlovtyŋ da, Alaş qairatkerlerınıŋ de bır ǧana maqsaty boldy – qaitkende qazaqty aman alyp qalamyz, qaitkende ūlt bolyp ūiytamyz, qaitkende jol tauyp şyǧamyz. Sondyqtan maqsaty bıreu, tek qana soǧan jetu joldary är kezeŋde ärtürlı boldy» dedı Qairat Saq.
Biyl Säken Seifullin mūrajaiyna 35 jyl toldy. Ruhaniiat ordasynyŋ tūŋǧyş direktory Roza Asylbekova muzeidıŋ qūrylu tarihyn eske aldy. Saiasi quǧyn-sürgın ūrpaqtary Edıge Jünısov jäne Baqyt Şämpetov atalarynyŋ körgen azaby turaly äŋgımeledı. Qanat Jünısov körnektı aqyn Käkımbek Salyqovtyŋ öleŋıne jazylǧan kompozitor Mūrathan Egınbaevtyŋ «Üş arys» änın aityp, şertpe küi şeberı Äbıken Hasenovtıŋ Säken Seifullinge arnalǧan «Qoŋyr» küiı tartyldy. Artynşa saiasi quǧyn-sürgın qūrbandaryna as berıldı
