Konstitusiia – joǧary zaŋ küşı bar elımızdıŋ bas qūjaty. Onda memlekettıŋ barlyq qūrylymdarynyŋ, jeke azamattardyŋ, ūlt pen ūlystyŋ, äleumettık toptardyŋ maqsattary men mındetterı, qūqyqtary körsetıledı.
Osydan jiyrma üş jyl būryn 30 tamyzda Qazaqstan halqy tarihi şeşım qabyldap, elımızdıŋ qūqyqtyq ömırındegı jasampaz jaŋa däuırıne qadam basqan edı. Sodan berı qarai täuelsızdıgımızdıŋ tıregıne ainalǧan Ata Zaŋ memleket pen qoǧamda oryn alyp otyrǧan barlyq saiasi-ekonomikalyq, äleumettık reformalardyŋ ılgerı basuyna, damuymyzdyŋ qainar bastauyna ainaldy.
Tarih tereŋıne üŋılsek, sonau köne däuırden bızdıŋ zamanymyzǧa deiın qoldanylyp kele jatqan älemdegı eŋ ejelgı konstitusiia San-Marino elınıŋ qazırgı ata zaŋy eken. Ol eŋ äuelı 1300 jyly qalanyŋ jarǧysy retınde qabyldanyp, keiın 1600 jyly memlekettıŋ basty qūjaty retınde tanylǧan. Al osyǧan ūqsas Filipp Orlik konstitusiiasy da 1710 jyldyŋ 5 säuırı künı qabyldanǧanymen, eşqandai zaŋdy küşı bolmaǧan. Zaman talabymen yŋǧailas tūŋǧyş konstitusiia AQŞ-tyŋ Delaver ştatynda 1787 jyly 7 jeltoqsanda maqūldanǧan. Sondai-aq, tarihta Europa qūrlyǧynda memlekettıŋ tūŋǧyş ata zaŋyn jazyp, el esınde saqtalǧan adam Recha Postolita bolyp sanalady. Onyŋ 1791 jyly 3 mamyrda jazǧan konstitusiiasy Fransiia halqynyŋ qoldauymen 1791 jyldyŋ 3 qyrküiegınde qabyldandy.
Mūndai eldık tūrǧydan ūlttyq qūndylyqtardy därıptep, jūrtynyŋ jyrtysyn jyrtyp, ūlttyq namysyn qorǧauda qazaq halqy da kende qalyp körmegen. «Esım hannyŋ eskı joly», «Qasym hannyŋ qasqa joly», «Jetı jarǧy» – halqymyzdyŋ dästürlı ädet-ǧūryp, zaŋdarynyŋ jiyntyǧy. Sol arqyly sol däuırde qoǧam damuyn, myqty auyzbırşılık pen yntymaq, bırlıktı qamtamasyz etetın ömırşeŋ zaŋdar jüiesı memleketke qyzmet ettı. Üş jüzdıŋ igı jaqsylary men bilerı jinalyp, onyŋ ışınde ataqty Töle bi, Qazybek bi, Äiteke bi bar, Kültöbenıŋ basynda «Täuke hannyŋ Jetı jarǧysyn» halqynyŋ kädesıne asyryp, ūltynyŋ erteŋıne baǧyttar bilıkke negızdedı. Sol arqyly qazaq bilerı el ışındegı dau-janjaldar men saiasi maŋyzy bar mäselelerdı tiımdı şeşe aldy.
Qazaqstannyŋ alǧaşqy Konstitusiiasy Qazaq ASSR-ı Ortalyq komitetınıŋ qaulysymen 1926 jyly 18 aqpanda qabyldandy. Al 1937 jylǧy Konstitusiiada azamattardyŋ negızgı qūqyqtary men mındetterı aiqyn körsetıldı. Eŋbek etuge (96-bap), demaluǧa (97-bap), qartaiyp, eŋbek qabıletın joǧaltqan jaǧdaida materialdyq qamtamasyz etıluge (98-bap) qūqyly boldy. 1978 jylǧy 20 säuırde respublikanyŋ kezekten tys IX şaqyrylǧan VII sessiiasynda qabyldanǧan Qazaq SSR-ınıŋ Konstitusiiasy 10 bölım, 19 tarau, 173 baptan tūrdy. Onda «barlyq bilık jūmysşy taby men şarua jäne eŋbek ziialy qauymyna bırıkken halyqtyŋ qolynda» dep jazyldy.
Täuelsız Qazaqstannyŋ tūŋǧyş Konstitusiiasy 1993 jyly 28 qaŋtarda XII şaqyrylǧan Qazaqstan Joǧarǧy Keŋesınıŋ IX sessiiasynda qabyldandy. Ol parlamenttık respublika modelıne negızdeldı. Sondyqtan täuelsızdıktıŋ alǧaşqy jyldaryndaǧy kürdelı kezeŋder men qarama-qaişylyqtar osydan körınıs tauyp jatty.
Al 1995 jylǧy 30 tamyzda qabyldanǧan Ata Zaŋymyz memleket pen qoǧamda oryn alyp otyrǧan barlyq saiasi-ekonomikalyq, äleumettık reformalardyŋ ılgerıleuıne, jetılu men damudyŋ qainar bastauyna ainaldy. Aitylǧan jiyrma üş jyl ışınde memleket pen qoǧamnyŋ örkendeuındegı özgerıster – demokratiialyq, zaiyrly, qūqyqtyq jäne äleumettık memleket retınde ornyǧu talpynystarynyŋ bärı – osy basty qūjatymyzdyŋ qaǧidalary negızınde jüzege asyrylyp keledı. Ärı būl – älemdegı eŋ jas Konstitusiialardyŋ bırı. Sonymen qatar, halyqtyŋ igılıgı men äleuetın arttyruǧa baǧyttalǧan qūjat. Jiyrma üş jyl dep auyz toltyryp aitqanymyzben, tarih auqymymen baǧamdasaq, būl – azǧantai ǧana merzım. Dese de, osyndai almaǧaiyp zamanda Qazaqstannyŋ Ata Zaŋy uaqyt synynan sürınbei öttı, özınıŋ zaman talabyna laiyqtylyǧyn, jan-jaqtylyǧyn däleldedı. Tıptı köptegen zertteuşılerdıŋ pıkırınşe, Qazaqstannyŋ Konstitusiiasy älemdegı jalpyadamzattyq qūndylyqtardy därıpteitın eŋ üzdık 50 konstitusiianyŋ bırı eken. Mūnyŋ özı-aq halqymyzdyŋ arman-müddesın zaŋ türınde aişyqtaǧan memlekettıŋ basty zaŋdar jiyntyǧy äleuetınıŋ qandai ekenın bıldırse kerek.
Būdan bölek, 9 bölımnen, 98 baptan tūratyn Ata Zaŋ elımızdıŋ jaŋaşyl qadamdar jasap, är azamattyŋ kökeiındegı ömırlık arman-maqsatyn kedergısız jüzege asyruyna keŋınen jol aşyp keledı. Ol Qazaqstannyŋ jasampaz, jas memleket retınde tanyluyna mümkındık berdı. Elımız özın demokratiialyq, zaiyrly, qūqyqtyq jäne äleumettık memleket retınde ornyqtyryp, onyŋ eŋ qymbat qazynasy – adam jäne adamnyŋ ömırı, qūqyqtary men bostandyqtaryna kepıldık berdı. Qoǧamdyq tatulyq pen saiasi tūraqtylyq, bükıl halyqtyŋ igılıgın közdeitın ekonomikalyq damu, qazaqstandyq patriotizm, memleket ömırınıŋ asa maŋyzdy mäselelerın demokratiialyq ädıstermen şeşuge baǧyt ūstady. Osy Ata Zaŋda tegıne, äleumettık, lauazymdyq jäne mülıktık jaǧdaiyna, jynysyna, näsılıne, ūltyna, tılıne, dınge közqarasyna, nanymyna, tūrǧylyqty jerıne nemese kez kelgen özge jaǧdaiattar boiynşa eşkımdı eşqandai kemsıtuge bolmaityny naqty körsetılgen.
Bız būl Konstitusiiany qabyldai otyryp, Qazaqstan halqy özınıŋ erık-jıgerın erkın bıldırıp, adami, azamattyq qūqyn ıske asyrǧandyǧyn kördık. Söitıp bükıl älem tanyǧan qūqyqtyq memlekettı jäne azamattyq qoǧamdy qalyptastyrdyq.
Memleket ömırınıŋ asa maŋyzdy mäselelerın talqylau men şeşu kezınde ärbır parasat paiymy men sanasy joǧary azamat joǧaryda aitylǧan jauapkerşılıktı jaqsy sezınuı qajet. Qoǧamnyŋ bügını men bolaşaǧy üşın öz Ata Zaŋymyzdy qūrmettep, qorǧap, maŋyzdylyǧyn tereŋ ūǧyna otyryp, ony közdıŋ qaraşyǧyndai saqtai bılu – ärbır Qazaqstan Respublikasy azamatynyŋ mındetı men paryzy.
