Täuelsızdıktıŋ 25 jyldyǧy deklarasiiasy
Keşe QR Parlamentı Mäjılısınıŋ Spikerı Nūrlan Nyǧmatulinnıŋ töraǧalyǧymen Parlament Palatalarynyŋ bırlesken otyrysy öttı. Kün tärtıbınde qos Palata töraǧalarynyŋ atyna bır top deputattardan joldanǧan Qazaqstan Respublikasy Täuelsızdıgınıŋ jiyrma bes jyldyǧy Deklarasiiasyn qabyldau turaly ündeuıne bailanysty bır ǧana mäsele qaraldy. Maŋyzdy qūjat ekı Palata deputattarynyŋ şynaiy qoldauyna ie bolyp, Deklarasiiany qabyldau turaly arnaiy Qauly qabyldandy.
Būl maŋyzdy qūjatta Qazaqstan Prezidentınıŋ basşylyǧymen 25 jyl ışınde jetken jetıstıkterdıŋ jarqyn körınısı jan-jaqty baiandala kelıp, elordada «Täuelsız Qazaqstan» monumentın tūrǧyzu, El Konstitusiiasynda Tūŋǧyş Prezident – Elbasy Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaevtyŋ bızdıŋ memleketımızdı qūrudaǧy bıregei ülesın atap ötu, Elbasynyŋ esımın elordanyŋ atauynda jäne elımızdıŋ basqa da maŋyzdy nysandarynda körsetu turaly ūsynystar aitylǧan.
* * *
Qazaqstan Respublikasynyŋ Parlamentı Qazaqstan Täuelsızdıgın halqymyzdyŋ asa zor qūndylyǧy retınde baǧalai otyryp, Täuelsız Qazaqstandy qūru jäne qalyptastyruda eren eŋbek sıŋırgen Qazaqstan Respublikasynyŋ Tūŋǧyş Prezidentı – Elbasy Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaevtyŋ strategiialyq baǧytyna berık ūstanymyn tanyta otyryp, «Qazaqstan-2050» Strategiiasynyŋ basty maqsatyna jetudı bolaşaq ūrpaq aldyndaǧy özınıŋ tarihi paryzy jäne jauapkerşılıgı dep sezıne otyryp, «Mäŋgılık El» qasterlı mekenınde jarqyn keleşegımızdı jasauǧa ūmtyla otyryp, Qazaqstan Respublikasy Täuelsızdıgınıŋ jiyrma bes jyldyǧy Deklarasiiasyn qabyldaidy.
* * *
Täuelsızdıktıŋ 25 jyldyq mereitoiy – öz tarihynda tūŋǧyş ret zamanaui memleket qūrǧan Qazaqstan halqynyŋ auqymdy tarihi jetıstıkterınıŋ jarqyn körınısı. Qazaqstan üşın Täuelsızdıktıŋ jiyrma bes jyly ılgerıleu men ornyqty damudyŋ kezeŋı boldy. Täuelsız Qazaqstan özınıŋ jaŋa tarihymen tabysty memleket jäne bükıl Ortalyq Aziia öŋırınıŋ köşbasşysy atanuǧa qūqyǧy bar ekendıgın däleldedı. Öz Täuelsızdıgınıŋ 25 jylynda Qazaqstan ekonomikasy qarqyndy damyǧan, tabysqa jetudıŋ bıregei täjıribesı bar saiasi tūraqty memleket retınde qalyptasty. Bızdıŋ elımızde ekonomikalyq, saiasi jäne äleumettık salalarda asa ırı özgerıster jüzege asty. Täuelsız Qazaqstannyŋ barlyq jetıstıkterı men jeŋısterı Qazaqstan Respublikasynyŋ Tūŋǧyş Prezidentı – Elbasy Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaevtyŋ tegeurındı
jäne dana basşylyǧymen ärbır qazaqstandyqtyŋ tabandy da tynymsyz eŋbegınıŋ arqasynda mümkın boldy.
Prezident N.Ä.Nazarbaevtyŋ saiasi erık-jıgerı jäne strategiialyq köregendıgı damudyŋ qazaqstandyq ülgısınıŋ tabysty boluyn aiqyndap, Qazaqstannyŋ ornyqty ösıp-örkendeu jolyna şyǧuyna mümkındık tudyrdy. Elımız «Qazaqstan-2050» Strategiiasyn däiektı türde jüzege asyra otyryp, älemnıŋ ozyq 30 elınıŋ qataryna qosyluǧa qaryşty qadam basuda. Memleket basşysynyŋ baiypty jäne jemıstı halyqaralyq bastamalarymen elımız biık halyqaralyq bedelge ie bolyp, ǧalamdyq iadrolyq qarusyzdanu qozǧalysynyŋ tanymal köşbasşysyna ainaldy.
* * *
1991 jyly 16 jeltoqsanda Parlament «Qazaqstan Respublikasynyŋ memlekettık täuelsızdıgı turaly» Konstitusiialyq zaŋdy qabyldady. Täuelsız Qazaqstannyŋ būl tūŋǧyş qūjaty halqymyzdyŋ quatty jäne pärmendı memleket qūru armanynyŋ jüzege asuyn aiǧaqtady. Zaŋ Qazaqstan egemendıgınıŋ onyŋ ūlan-ǧaiyr aumaǧynda jäne älemnıŋ saiasi kartasynda myzǧymastyǧyn mäŋgılıkke bekıtıp berdı. Elımızdıŋ basty qūjaty – Qazaqstan Respublikasy Konstitusiiasyn 1995 jylǧy 30 tamyzdaǧy referendumda bükıl Qazaqstan halqy bırauyzdan qabyldady. Konstitusiia egemendıktıŋ saiasi jäne qūqyqtyq negızderın bekıtıp, adamnyŋ ömırın, qūqyqtary men bostandyǧyn, tegıne, äleumettık jaǧdaiyna, näsılıne, ūltyna, tılıne, dınge qatystylyǧyna qaramastan, adam men azamat qūqyqtarynyŋ teŋdıgın memlekettıŋ joǧary qūndylyqtary dep jariialady. Täuelsız Qazaqstannyŋ Konstitusiiasy memleket pen qoǧamnyŋ tūraqtylyǧy men örkendeuınıŋ myzǧymas negızıne ainaldy.
Qazaqstanda tiımdı demokratiialyq instituttar – prezidenttık instituty, Parlament, sot jüiesı jäne belsendı azamattyq qoǧam qalyptasty. Elımızde jahandyq syn-qaterlerge tötep beruge jäne bükıl qoǧamnyŋ müddelerınıŋ jüzege asuyn qamtamasyz etuge qabılettı memlekettık qūrylymnyŋ tiımdı jüiesın qūruǧa mümkındık bergen tarihi maŋyzdy ekonomikalyq jäne saiasi reformalar jürgızıldı. Täuelsızdıktıŋ alǧaşqy künderınen bastap elımızdıŋ saiasaty ūzaq merzımge negızdeldı, qazaqstandyqtardyŋ äl-auqaty, ömırdıŋ joǧary sapasyna jüielı de maqsatty ūmtylysy onyŋ basty ūstanymdary boldy jäne solai bolyp qala beredı. Qazaqstan älemnıŋ bäsekege eŋ qabılettı 50 elınıŋ qataryna endı. Älemnıŋ eŋ damyǧan 30 elınıŋ qataryna kırudı maqsat etıp qoiǧan «Qazaqstan-2050» Strategiiasy jaŋa sipattaǧy strategiialyq qūjat bolyp tabylady. Memleket basşysynyŋ «100 naqty qadam: barşaǧa arnalǧan qazırgı zamanǧy memleket» Ūlt jospary älemdık qarjy jüiesındegı asa jaǧymsyz qūbylystarǧa qaramastan, elımızde öndırıs pen innovasiiany, äleumettık salany damytuǧa jäne jūmys oryndaryn aşuǧa mümkındık beredı. Qazaqstan iadrolyq qauıpsızdık reitingınde eŋ qauıpsız elderdıŋ qataryna kıredı. Prezident N.Ä.Nazarbaev Qazaqstandy elımızdıŋ ūlttyq müddelerıne nūqsan keltırmesten iadrolyq qarusyz memleketke ainaldyru jönındegı tarihi maŋyzdy mındettı şeşe bıldı. 1991 jylǧy 29 tamyzda Elbasy Semei iadrolyq poligonyn japty. Qazaqstan Prezidentı öz elınıŋ ǧana emes, sondai-aq bükıl adamzattyŋ taǧdyry üşın özıne jauapkerşılık ala otyryp, älemdık deŋgeidegı saiasatker retınde tanyldy. Semei poligonynyŋ jabyluymen iadrolyq qarudy taratpaudyŋ jäne qarusyzdanudyŋ jahandyq prosesınıŋ jaŋa kezeŋı bastaldy. Qazaqstannyŋ bastamasy boiynşa BŪŪ 29 tamyzdy Iаdrolyq synaqtarǧa qarsy ıs-qimyldyŋ halyqaralyq künı dep jariialady. Qazaqstan iadrolyq qarudy taratpau rejimın nyǧaitu jönındegı naqty ūsynystaryn alǧa tartyp, Iаdrolyq qarusyz älemnıŋ jalpyǧa ortaq deklarasiiasyn qabyldaudy ūsyndy. Täuelsızdıktıŋ 25 jylynda qazaqstandyq diplomatiia älem elderınıŋ basym bölıgımen senımdı dostyq jäne yntymaqtastyq qarym-qatynastar ornatyp, halyqaralyq ūiymdardyŋ qyzmetıne belsendı türde aralasyp keledı. Bızdıŋ elımız älemdık qoǧamdastyqta ornyn nyq aiqyndap, laiyqty qūrmet pen bedelge ie bolyp otyr. Älemde aumaǧy jönınen toǧyzynşy oryn alatyn Qazaqstan Respublikasynyŋ şekarasyn delimitasiialau men demarkasiialau Prezident N.Ä.Nazarbaevtyŋ tarihi jetıstıkterı bolyp tabylady. Qazaqstan öŋırlık jäne jahandyq prosesterdıŋ belsendı qatysuşysy bola otyryp, halyqaralyq qauıpsızdıktı nyǧaituǧa qomaqty üles qosuda. «Europaǧa jol» memlekettık baǧdarlamasyn jüzege asyru Qazaqstannyŋ Europanyŋ jetekşı memleketterımen ärıptestık pen yntymaqtastyqtyŋ barynşa joǧary deŋgeiıne şyǧuyna jol aşty. Qazaqstan yntymaqtastyqtyŋ euraziialyq köpırıne ainaldy. Bızdıŋ elımız EAEO, ŞYŪ, AÖSŞK sekıldı integrasiialyq jobalardyŋ bastamaşysy jäne ılgerıletuşısı bolyp tabylady. Qazaqstan EQYŪ, İYŪ, EAEO, ŞYŪ, TMD, ŪQŞŪ, AÖSŞK jäne Türkı keŋesı siiaqty ırı halyqaralyq ūiymdarda tabysty töraǧalyq etudıŋ täjıribesıne ie. Täuelsızdıgınıŋ 25 jyldyǧy qarsaŋynda Qazaqstan Ortalyq Aziia elderınıŋ arasynda alǧaşqy bolyp 2017-2018 jyldarǧa BŪŪ Qauıpsızdık Keŋesınıŋ tūraqty emes müşesı bolyp sailandy. Halyqaralyq qoǧamdastyq Qazaqstannyŋ halyqaralyq qatynastardy damytudaǧy ülesın laiyqty baǧalai otyryp, bızdıŋ elımızge EKSPO-2017 halyqaralyq mamandandyrylǧan körmesın ötkızudı senıp tapsyrdy. Täuelsızdık jyldarynda Qazaqstannyŋ Qaruly Küşterı elımızdıŋ senımdı qalqanyna ainaldy. Prezident – Joǧarǧy Bas qolbasşy N.Ä.Nazarbaev Qazaqstan Respublikasynyŋ täuelsızdıgın, aumaqtyq tūtastyǧyn, onyŋ şekarasynyŋ myzǧymastyǧyn, halqymyzdyŋ beibıt jäne tynyş ömırın senımdı qorǧauǧa qabılettı Qaruly Küşterdıŋ tübegeilı reformalaudy, äskeri quaty men äleuetın arttyrudy qamtamasyz ettı. Täuelsızdıktıŋ 25 jylynda Qazaqstanda joǧary ekonomikalyq körsetkışterge qol jetkızıldı. Memleket basşysy N.Ä. Nazarbaev Qazaqstan halqyn däiektı türde eŋ joǧary älemdık körsetkışterge jetuge baǧyttap keledı. «Qazaqstan-2050» Strategiiasy, «Nūrly jol» jaŋa ekonomikalyq saiasaty, «100 naqty qadam» Ūlt jospary – älemnıŋ eŋ damyǧan memleketterınıŋ qataryna kıruge qabılettı Qazaqstannyŋ quatyn nyǧaituǧa baǧyttalǧan josparlar. Bızdıŋ bäsekeles bolatyn bıregei basymdyqtarymyz – Qazaqstannyŋ mol tabiǧi bailyǧy, auyl şaruaşylyq, kommunikasiialyq jäne tranzittık äleuetı elımızdıŋ ekonomikalyq jetıstıkterınıŋ negızıne ainaldy. Bügınde Qazaqstan – jekemenşık instituty ornyqqan, orta tap belsendı damityn, al käsıpkerlık ekonomikalyq örkendeudıŋ qozǧauşy küşı bolyp tabylatyn tūraqty naryqtyq ekonomikasy bar el. Elbasynyŋ strategiialyq köregendıgı arqasynda Qazaqstanda jahandyq qarjylyq-ekonomikalyq daǧdarystarǧa qaramastan, el ekonomikasyn jaŋǧyrtu tabysty jüzege asyrylyp jatyr. Qazaqstan industriialyq quatyn nyǧaitu men innovasiiany damytudy nyq közdep otyr. Auqymdy qūrylymdyq reformalar barysynda mülde jaŋa joǧary tehnologiialy salalar: mūnai-himiia, avtomobil önerkäsıbı, temırjol maşina jasau, IT-tehnologiialar, ǧaryştyq sputnikter öndırısı salalary qūryldy. Elbasynyŋ bastamasy boiynşa är azamattyŋ ömır süru deŋgeiın arttyruǧa baǧyttalǧan «Biznestıŋ jol kartasy-2020», «Agrobiznes-2020», «Jūmyspen qamtu-2020» baǧdarlamalary jüzege asyrylyp jatyr. Täuelsızdıktıŋ mereilı 25 jylynda Qazaqstan Älemdık banktıŋ Doing Business reitingınde 35 oryn aldy. Elımızde jaŋa ekonomikalyq ūmtylysty qamtamasyz etuge mümkındık beretın «Nūrly jol» baǧdarlamasy, «Batys Qytai – Batys Europa» halyqaralyq kölık dälızı, Transkaspii halyqaralyq kölık marşruty sekıldı bırqatar strategiialyq maŋyzdy infraqūrylymdyq jobalar jüzege asyrylyp otyr. Jaŋa elordamyz Astanany qūrudaǧy airyqşa röl elımızdıŋ Tūŋǧyş Prezidentı N.Ä. Nazarbaevqa tiesılı. Astana Qazaqstan Täuelsızdıgınıŋ saltanat qūruyn paş etıp, halqymyzdyŋ maqtanyşyna ainaldy. Astana qūrylysy jaŋa memlekettıŋ, jaŋa qoǧamnyŋ qūrylysy retınde kielı mänge ie boldy. Astana ötkennıŋ barlyq qūndylyqtaryn jinaqtap, bolaşaqtyŋ jarqyn kelbetın elestettı. Bügınde Astana – öz küşıne senımdı, jaŋa Qazaqstannyŋ bükıl älemge äleuetın tanytqan ırı ıskerlık ortalyq. Astana sammitter men basqa da maŋyzdy halyqaralyq kezdesulerdı ötkızetın ırı ortalyqqa ainaldy, elımızdıŋ basqa qalalary üşın damudyŋ ülgısı boldy. Astananyŋ özınde 2017 jyly «Bolaşaqtyŋ energiiasy» innovasiialyq kün tärtıbımen EKSPO-2017 halyqaralyq mamandandyrylǧan körmesı ötetın bolady. Qazaqstan konfessiiaaralyq jäne etnosaralyq tatulyq pen kelısım üstemdık qūrǧan memleket damuynyŋ bükıl älemde tanylǧan jaŋa bıregei modelın qūrdy. Memleket basşysy Qazaqstan halqy bırlıgın nyǧaitudyŋ konstitusiialyq märtebesı bar airyqşa instituty – Qazaqstan halqy Assambleiasyn qūrdy. Älemdık dınderdıŋ, tılderdıŋ, mädenietter men dästürlerdıŋ toǧysyndaǧy tarihi aralasuy Qazaqstanda beibıtşılık pen kelısım äleumettıŋ adamgerşılık jäne ädep normasyna, ortaq mädenietımızdıŋ ajyramas bölıgıne ainalǧan qoǧamnyŋ airyqşa ülgısın qalyptastyrdy. Ol köpetnostyq pen köpkonfessiialylyqty Qazaqstannyŋ strategiialyq resursyna jäne artyqşylyǧyna ainaldyra otyryp, ruhanilyq pen azamattyqtyŋ qūryştai qūimasyn meilınşe bekemdei tüstı. N.Ä.Nazarbaevtyŋ beibıtşılık pen qoǧamdyq kelısım modelı qoǧamnyŋ üilesımdı damuynyŋ älemdık etalonyna ainaldy. «Mäŋgılık El» qūndylyqtary Täuelsızdık jetıstıkterın, Qazaqstan halqynyŋ müddeler ortaqtastyǧy men tarihi taǧdyryn körnekı beinelep berdı. «Mäŋgılık Eldıŋ» jetı qūndylyǧy qazaqstandyqtardyŋ Täuelsızdıktı nyǧaituǧa, erkın de örkendegen elde ömır süruge ūmtylysyn – ortaq maqsatyn, ortaq müddelerı men ortaq bolaşaǧyn bırıktırdı. Qazaqstan halqy qabyldaǧan «Mäŋgılık El» Patriottyq aktısı quatty jūmyldyruşy bastauǧa, qoǧamdyq kelısımdı nyǧaitudyŋ özegıne, bükıl qoǧamnyŋ müddelerı men ūmtylysyn bırtūtas tūrǧyda bekemdeu qūralyna ainaldy. Basty baǧdary Jalpyǧa ortaq eŋbek qoǧamy qūndylyqtary bolyp tabylatyn äleumettık tūraqtylyq qoǧamy qūryldy. Qazaqstan täuelsızdıgın alǧan sätten bastap Prezident N.Ä.Nazarbaev halyq aldyna äleumettık baǧdarly naryqtyq ekonomikasy bar quatty egemen memleket qūru mındetın qoidy. Äleumettık jaŋǧyrtu äleumettık progrestıŋ ekonomikalyq erkındıkterı men idealdaryn üilestıkpen örıstetıp, qoǧam men ärbır adamnyŋ äl-auqatynyŋ artuy üşın jaǧdai jasady, qarqyndy damityn eŋbek naryǧyn qūruǧa mümkındık berdı. 25 jylda bala tuu deŋgeiı 60 paiyzǧa östı. Qazaqstan analar üşın qolaily elder reitingınde jyl saiyn joǧary köterılıp keledı. Bız qazaqstandyqtardyŋ ömır süru jasyn ūzartuǧa qol jetkızdık. Eŋbek adamynyŋ müddelerı – bızdıŋ memleketımızdıŋ basty nazarynda. Memleket qazaqstandyqtardyŋ oquy men käsıbi daǧdylaryn ünemı jetıldırıp otyruy üşın jaǧdai jasaidy, erkın eŋbekke jäne laiyqty eŋbekaqy aluǧa müddelı ärbır azamattyŋ konstitusiialyq qūqyqtaryn qamtamasyz etu üşın öndırıster, infraqūrylymdar jäne basqa da nysandar qūrylysyn jürgızedı. Bılım beru salasyn keşendı reformalau Qazaqstannyŋ älemdık bılım beru keŋıstıgınde laiyqty oryn aluyna jaǧdai jasady. Otandyq bılım beru jüiesı men ǧylymdy jetıldıru memlekettık saiasattyŋ strategiialyq basymdyqtarynyŋ bırı jäne eldı äleumettık-ekonomikalyq jaŋǧyrtudyŋ şeşuşı tetıgı bolyp tabylady. Qazaqstan eresek adamdardyŋ sauattylyǧy deŋgeiı boiynşa Adam damuy indeksı älemdık tızımnıŋ alǧaşqy üşten bırıne kıredı. Qazaqstan ziiatker ūltty qalyptastyru üşın däiektı türde jaǧdai jasai otyryp, adam damuynyŋ deŋgeiı joǧary elder tobynan nyq oryn aldy. Prezident bastamasynyŋ arqasynda elde erekşe sipatty «Bolaşaq» baǧdarlamasy ūdaiy jüzege asyryluda, «Nazarbaev Universitetı», ziiatkerlık mektepterdıŋ keŋ taraǧan jelısı qūryldy. Elımızdıŋ köptegen joǧary oqu oryndarynda universitettık bılım beru deŋgeiı köterılıp keledı. Barlyq öŋırlerde myŋnan astam zamanaui mektepter salyndy. Ūlt densaulyǧy, densaulyq saqtau salasyn damytu jäne salamatty ömır saltyn qalyptastyru ekonomikalyq jäne äleumettık damudyŋ maŋyzdy faktorlaryna ainaldy. Otandyq densaulyq saqtau salasy älemdık standarttar deŋgeiıne köterıldı: zamanaui medisina ortalyqtary, auruhanalar men emhanalar salyndy, elımızdıŋ barlyq öŋırlerınde zertteuler men joǧary tehnologiialy operasiialardyŋ bükıl spektrı jüzege asyryluda. Qazaqstan euraziialyq keŋıstıkte medisinalyq turizmnıŋ ortalyǧyna ainalyp keledı. Halyq densaulyǧy körsetkışterınde BŪŪ Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymy moiyndaǧan aitarlyqtai oŋ özgerısterge qol jetkızıldı. Qarjy resurstarymen jäne joǧary şyǧarmaşylyq qaitarymmen nyǧaityla tüsken mädeniet salasy quatty damu serpınıne ie boldy. Prezident N.Ä.Nazarbaevtyŋ bastamasy boiynşa ıske asyrylǧan «Mädeni mūra» baǧdarlamasy otandyq mädeniettı saqtau men damytu jönındegı keŋ auqymdy jūmystardyŋ bastamasy bolyp tabyldy. Qoja Ahmet Iаssaui kesenesı, «Taŋbaly» arheologiialyq keşenı siiaqty bıregei otandyq eskertkışterdıŋ, sondai-aq «Saryarqa – Soltüstık Qazaqstannyŋ dalalary men kölderı» tabiǧi mūra nysandarynyŋ IýNESKO-nyŋ Bükılälemdık mädeni mūralary tızımıne enuı älemdık maŋyzy bar oqiǧa bolyp tabylady. Täuelsızdık jyldarynda sport pen salamatty ömır salty salasynda tamaşa nätijelerge qol jetkızıldı. Sportşylarymyzdyŋ asa ırı halyqaralyq jarystardaǧy tabystary quatty jäne bırlıkşıl sportşy ūlt ömır süretın Qazaqstannyŋ jaŋa beinesın jasady. Bügınde Qazaqstan sporty eŋ jaqsy damyǧan älemdegı 30 eldıŋ qataryna kıredı.
* * *
Täuelsızdıktıŋ Ūly Joly mäŋgı boluy tiıs! Elordada «Täuelsız Qazaqstan» monumentın tūrǧyzu qajet. El Konstitusiiasynda Tūŋǧyş Prezident – Elbasy Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaevtyŋ bızdıŋ memleketımızdı qūrudaǧy bıregei ülesın atap ötudı, Elbasynyŋ esımın elordanyŋ atauynda jäne elımızdıŋ basqa da maŋyzdy nysandarynda körsetudı ūsynamyz. Bızdıŋ tūtas maqsatymyz – Elbasy töŋıregıne toptasyp, eŋ qymbat qazynamyz – täuelsız Qazaqstandy közımızdıŋ qaraşyǧyndai saqtap jäne ūrpaqtarymyzǧa amanattap, «Mäŋgılık El» qūndylyqtaryn qasterleu. Täuelsızdık bızdıŋ eŋ basty ūiystyruşy qūndylyǧymyz bolǧan, qazır de solai jäne bola da bermek.
QR Parlamentı Mäjılısı
23 qaraşa, 2016 jyl