Täuelsız Qazaqstannyŋ tūŋǧyş kölık ministrı Nyǧmetjan Esenǧarin – 80 jasta. Būl esımdı jalpaq jūrtqa tanystyryp jatudyŋ qajetı joq. Keşegı Keŋes Odaǧy atalǧan alyp elde Esenǧarindı bılmeitın temırjolşy kemde-kem boldy. Al qazaqstandyqtar üşın ol – Qazaqstannyŋ tūŋǧyş kölık ministrı ǧana emes, Mäskeude otyryp odaq temırjolyn basqarǧan jalǧyz qazaq. Temırjolşylar üşın bükıl sanaly ǧūmyryn otandyq temırjol kölıgınıŋ kösegesın kögertuge arnaǧan dara tūlǧa.
«Men öz ömırımdı şartty türde ekı kezeŋge bölıp qarastyramyn» degen bolatyn qūrmettı temırjolşy, qoǧam jäne memleket qairatkerı odaqtyq basylymdardyŋ bırıne bergen sūhbatynda. Alǧaşqysy – keŋestık kezeŋdegı qarapaiym elektromehanikten Jol qatynastary ministrınıŋ orynbasaryna deiın ösken otyz jyldyq eŋbek ǧūmyrym da, ekınşısı – el Təuelsızdıgınen keiıngı ər jyly ǧasyr jügın kötergen jyldar…». Esenǧarinnıŋ ömırbaianyna köz salsaq, Reseide tuyp-ösken qazaq balasy temırjol kölıgınıŋ injenerı mamandyǧyn alǧan soŋ būl salada adam aitsa nanǧysyz karera jasaǧanyna köz jetkızemız. Eŋbek jolyn 1964 jyly Selinograd belgı beru-bailanys distansiiasynda master bolyp bastaǧan Esenǧarin öz estelıgınde tyŋ kötergen qaladaǧy qiyn-qystau jyldar, temırjolşylardyŋ erlıkke para-par eŋbegı jaily, bır kezderı Selinograd, Aqmola, Astana atanǧan arqa tösındegı qala özıne öte ystyq ekenın tebırene jazady. Keiın Selinnyi temırjolyn basqarǧan jyldary bügıngı Astananyŋ eskı vokzalyn, Kökşetau, Esıl, Jaltyr, Burabai, Ekıbastūzda jaŋa vokzaldar saldyryp, temırjol qatynasyn damytuǧa yqpal etken eŋbegı orasan zor. İnstitut bıtırgen soŋ ainalasy bes-alty jyldyŋ ışınde Qazaq temırjolynyŋ bas injenerı Q.Köpjasarovtyŋ orynbasary boldy jəne temırjoldyŋ ǧylymi ortalyǧy sanalatyn tehnikalyq bölımdı basqardy. Otyzǧa endı tolǧan jas mamannyŋ būlai köz ılespes jyldamdyqpen joǧary örleuı ol kezde «köz körıp, qūlaq estımegen» jaǧdai bolatyn.
Jemıstı jyldar jalǧasa berdı… Tyŋ temırjolynyŋ bas injenerı, jol bastyǧy, KSRO Jol qatynastary ministrınıŋ orynbasary, Almaty temırjolynyŋ bastyǧy, Təuelsız Qazaqstannyŋ tūŋǧyş kölık ministrı… Qarym-qabıletı men boiyna tua bıtken darynynyŋ, ony dūrys paidalana bılgen eŋbegınıŋ nətijesı Esenǧarindı talai biıkterge kötergenın köremız. Ol zamanda institut bıtırıp öndırıske kelgen jas injener az bolyp pa? Nege Qazaq temırjolynyŋ korifeiı Köpjasarovtyŋ, Odaq temırjolynyŋ bastyǧy Konarevtıŋ közı solardyŋ ışınen böle-jara Esenǧaringe tüsedı? Demek, olar da zerek te zeiındı, talantty jas mamannyŋ boiyndaǧy orasan küş-quatty, zor əleuettı baiqaǧan. «Almas qylyş qap tübınde jatpaitynyn», qaşan da öndırıske tiımdı ozyq oily injenerlık jobalarymen, kez kelgen məselenıŋ oŋtaily şeşımın qabyldai bıletın zerek te ūşqyr oi-örısımen, ötkır de batyl ūsynystarymen daralanyp tūratyn jas mamannyŋ alysqa baratynyn sol kezde talailar-aq boljaǧan eken. Köregenderdıŋ közı tegın adamǧa tüspeptı: Esenǧarin qai qyzmette de bəigenıŋ aldyn bermedı: tasymal quatyn arttyru, bailanys, elektrlendıru, dispetcherlık ortalyqtandyru, salany tehnikalyq jaraqtandyru t.t. barlyq salada əmbebap maman ərıptesterınen oq boiy ozyq jürıp, otandyq temırjol salasynyŋ örkendeuıne ölşeusız üles qosty.
1986 jyly Esenǧarindı attai qalap aldyrǧan Məskeu ony KSRO Jol qatynastary ministrınıŋ orynbasary etıp taǧaiyndaidy. Sol kezdegı ministr Konarevtıŋ qazaqstandyq orynbasaryna közqarasy dūrys bolady, odaq temırjolynda kürdelı qūrylys boiynşa qordalanyp qalǧan talai problemanyŋ tüiının tarqatqan eŋbegın joǧary baǧalap, senım artqany sondai, jūmysty jüielı jürgızuıne kedergı keltırmei, köp erkındık bergen eken. Ərine, on bes respublikanyŋ ökılderı şoǧyrlanǧan elitalyq ortada özın moiyndatu Esenǧaringe tıptı de oŋai bolmaǧan körınedı. Ony Nyǧmetjan Qabataiūly bır estelıgınde aityp ötedı. Alǧaşynda Qazaqstannan kelgen beimälım basşyǧa moiynūsūnǧysy kelmei, məjılısterıne barmai, orynbasarlaryn jıberetın keibır basşylardyŋ köp ūzamai-aq qaisar qazaqtyŋ aitqanyna könuıne tura kelgen. Al bız Esenǧarin – keşegı qyryq qūrau eldıŋ basyn qosqan alyp derjava KSRO kezınde Odaqtyŋ temırjolyn basqarǧan jalǧyz qazaq ekenın maqtanyş etemız.
KSRO-da qaita qūru nauqany şegıne jetıp, alyp derjava ıştei şırıp küireuge bet alǧan seksenınşı jyldardyŋ soŋynda ərı qarai eldegı jaǧdaidyŋ qalai bet alaryn künı būryn boljaǧan Esenǧarin oilana kele elge – Qazaqstanǧa qaitudy jön köredı. Özınıŋ dəl sol kezde Reseiden görı Qazaqstanǧa qajet ekenın sezdı, otyz jyl tırnektep jinaǧan mol qazynasy – telegei-teŋız bılımı men təjıribesın tuǧan halqynyŋ, erteŋgı egemen eldıŋ igılıgıne jūmsaǧandy dūrys kördı. 1989 jyly elge oralyp, sol kezde zeinetkerlıkke ketıp bara jatqan özınıŋ ūstazy Qūdaibergen Köpjasarovtyŋ ornyna Almaty temırjolynyŋ bastyǧy bolyp taǧaiyndalady. Al 1991 jyly egemendıgın alǧan Qazaqstanda qūrylǧan Kölık ministrlıgın basqaruǧa, ərine, Esenǧarinnen artyq kandidatura ızdese de tabylmas edı. Osylai, Nyǧmetjan Qabataiūlynyŋ təuelsız eldıŋ derbes kölıktık jüiesın qūru men qalyptastyru jolyndaǧy ekınşı eŋbek joly bastaldy…
At üstınde jürıp, kölık ministrı, QR Premer-ministrınıŋ orynbasary, Məskeude otyryp, bes eldıŋ basyn qosyp bilık aitqan İntegrasiialyq komitettıŋ töraǧasy syndy biık lauazymdy qyzmetterdı atqarǧan Esenǧarinnıŋ tıkelei basşylyǧymen qanşama memlekettık maŋyzdy məseleler şeşımın tapqanyn täptıştep jatudyŋ jönı joq. Ol el taǧdyry, ūlt taǧdyry tarazy basynda tūrǧan, aumaly-tökpelı qiyn da kürdelı jyldar bolatyn.
Euraziia kındıgınde boi kötergen Təuelsız Qazaqstannyŋ şaŋyraǧyn köterısıp, uyǧyn qadasqandardyŋ alǧy şebınde bolǧan Esenǧarin memlekettık qyzmetten bosaǧan soŋ eldegı tyŋ salany qolǧa alyp, kölıktık biznes salasynda ǧylymi-zertteu, zerdeleu, jaŋa jobalardy öndırıske engızu, keŋes beru, ekonomikalyq paiymdau jūmystaryn jüzege asyrumen ainalysty.
Ekonomika ǧylymy boiynşa doktorlyq qorǧaǧan eŋbegınıŋ nətijesın köretın kez kelıp, endıgı jerde ǧylymi baǧytta jiǧan-tergenın kədege jaratudy qolǧa aldy. Temırjol kölıgın reformalau, naryqtyq qatynastar jaǧdaiynda kölıktık biznestı qalyptasyru men damytu, eldıŋ tranzittık əleuetın tiımdı paidalanu syndy kökeikestı məselelerdı taldap, saraptama jasaǧan tom-tom eŋbekterı, sondai-aq Qazaq temırjolynyŋ ǧasyrlyq tarihyn «tırıltken» tuyndylary jaryq kördı. «Qazaqstannyŋ daŋqty temırjolşylary» degen atpen jaryq körgen ensiklopediialyq eŋbekke otandyq temırjol kölıgınıŋ damuyna ölşeusız üles qosqan 600-ge juyq üş buyn temırjolşylar turaly ocherkter jinaqtalǧan. Būdan bölek, «Bolat joldyŋ daŋqty eŋbekkerlerı» atty seriialy kıtap jyl saiyn josparly türde jaryq körude.
80 jyldyq mereitoiyna orai Nyǧmetjan Esenǧarinnıŋ atyna elımız ben şet elderden qūttyqtau jedelhattary tolassyz kelıp tüsude. Mereitoi iesın Qazaqstannyŋ Tūŋǧyş Prezidentı-Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev, Prezident Qasym-Jomart Toqaev, Ükımet basşysy Asqar Mamin qūttyqtady. Sondai-aq qūttyqtau jedelhattary Temırjol yntymaqtastyǧy ūiymynan, Resei jäne Ukraina syndy körşı el temırjoldarynan da kelgen.
İä, adam balasy eŋ aldymen özı tuyp-ösken topyraqqa qaryzdar, tuǧan elı men halqynyŋ aldyndaǧy azamattyq paryzyn adal öteuı qajet desek, bügın seksen jasqa tolyp otyrǧan tanymal tūlǧa Esenǧarin Nyǧmetjan Qabataiūly – osy qasiettı ūǧym deŋgeiınen körınıp, atanyŋ emes eldıŋ ūly, qazaq degen halyqtyŋ ūly retınde özın moiyndatqan jan.
Meruert ÖMIRZAQOVA, QR Jurnalister odaǧynyŋ müşesı, qūrmettı temırjolşy
