Qazaq halqynyŋ asyl armany qaşanda täuelsızdık boldy. Sebebı «qazaq» atauy äuel bastan baǧynyştylyqqa moiynūsynbaityn erkın qauymdarǧa, halyqtarǧa qatysty qoldanylady. Qazaq ideiasy Täuelsızdıktıŋ simvoly retınde myŋdaǧan jyldar boiy Euraziia halyqtaryna qyzmet jasap keldı.
Erlık däuırınıŋ basty ideology Būqar jyraudyŋ Bögenbai ölımın Abylaiǧa estırte aitqan tolǧauynda «qazaqtyŋ qamal qorǧany», «qazaq degen halqynan, batyr şyqqan daŋqynan», «qazaqtyŋ abyroi ary üşın, sarp qylǧan bar küşın» dep aituly, erdı joqtauy Qazaq ideiasynyŋ eŋ biıkke şyqqan nūsqasy. Qazaq ideiasynyŋ quatymen HIH ǧasyrdyŋ ortasynda qazaq azamattary Kene hannyŋ soŋynan erıp, memlekettı qaita jaŋǧyrtamyz dep kürestı. Būl ruhty V.V.Radlov HIH ǧasyrdyŋ 70-şy jyldary: «Osobenno vozvyşaet ih chuvstvo sobstvennogo dostoinstva i voinstvennyi, ia by daje skazal rysarskii duh, do sih por prisuşii vsem kazahskim plemenam» dep sipattaidy.
Qazaq halqynyŋ täuelsızdık ideiasy soŋǧy jüz elu jylda bırneşe metamorfozany bastan ötkerdı. H1H ǧasyrdyŋ ekınşı jartysynda otarlyq baǧynyştylyqqa tüsken qazaq ruhy jaŋa qūndylyqtardy ızdedı, ökınışke qarai, ol qūndylyqtardyŋ barlyǧy qazaq ideiasynan tabyla bermedı. Abaidyŋ qazaqty synauyn da osy tūrǧyda tüsınu kerek, soǧan qaramastan HH ǧasyrdyŋ basyndaǧy qazaq kemeŋgerlerı qaitadan «Qazaq» gazetı arqyly Qazaq ideiasyna jügınedı, būl tendensiia Jūban Moldaǧalievtıŋ «Men – qazaqpyn» dep keŋestık otarlyq jüienıŋ öktemdıgıne berılmei eŋsesın kötergen poemasyna deiın jalǧasyp keldı.
Qazır Qazaqstanda memlekettılıktı būdan ärı nyǧaitu jäne etnosaralyq integrasiia prosesın küşeitu üşın jaŋa ideologiia qajet ekenı künnen künge aiqyndala tüsude. Elbasynyŋ byltyrǧy «Ruhani jaŋǧyru: bolaşaqqa baǧdar» jäne biyl jaryq körgen «Ūly dalanyŋ jetı qyry» atty maqalalary osy qajettılıktıŋ ornyn toltyrudy közdeidı. Qazaqstandy qonystanǧan, osy jerden bala-şaǧasyna näpaqa tauyp otyrǧan, keleşekte qazaqpen bır bolamyz degen etnikalyq toptardyŋ bärı täuelsızdık ideiasynyŋ maŋyna toptasuy kerek. Täuelsızdık – tamyry tek tereŋge ketken halyqtardyŋ enşısı. Osyǧan bailanysty Elbasy täuelsızdıktıŋ negızgı simvoldaryn tarihpen bailanystyryp otyr. Ūly dala tarihynyŋ qūndylyqtary – etnostardy jıkke böletın ideia emes, kerısınşe, azamattyq qoǧamnyŋ ömır salttaryn därıpteuge, erkın azamattardy qalyptastyruǧa mümkındık beretın ideologiialyq ırgetas.
Qazaq ideiasynda toptyq jäne tūlǧalyq qūndylyqtardyŋ boluy halyqtyŋ ışkı qarym-qatynastaryn retteuge, kerek bolsa, syrttan bolǧan özgerısterge beiımdeuge qajettı alǧy şart. Kezınde Reseidıŋ özınde «kazak» atanu ülken märtebe boldy, ol «memleket qorǧauşysy» dep marapattaldy, sanaqtarda jeke halyq retınde jürdı. Bız Keŋes odaǧy kezeŋınde küşpen engen qūldyq kompleksten qalaida aryluymyz kerek. Men Elbasy ūsynǧan «jetı qyrdy» qazaq ideiasy der edım, sebebı ol qazaqty tömenşıkteuge üiretken qamyttan qūtyluǧa, iaǧni, naqty dekolonizasiia prosesın ıske asyruǧa mümkındık beredı. Bolaşaqty ruhy küştı, myqty ideialary bar elder ǧana jasaidy.
Jambyl ARTYQBAEV,
tarih ǧylymdarynyŋ
doktory, professor
