Stereotiptık oilau – būl adam sanasyna küştep, belgılı bır adamdardyŋ yqpalymen engızılgen tūjyrymnyŋ körınısı. Aitylǧan jait adamnan adamdarǧa jetıp, milarynyŋ ışkı tüisıgınde qalyp, onyŋ ekpınımen köptıŋ kökeiınde jüielene bastaidy. Aqyrynda qūrsaumen nyǧyzdalǧan oiymyz tūmşalanyp, oqiǧaǧa basqa közben qaratpastan keŋırek oilauǧa erınetın bolamyz.
Soŋǧy otyz jylda paida bolǧan qyŋyr «stereotip» qoǧamdy nadandyqqa bastap bara jatqanyn aituymyz kerek. Ol kerjaq pıkır «Qazır gazettı kım oqidy?», «Gazettıŋ keregı ne?», «Qazaq gazetterın oqudyŋ qajetı joq» degendei köbımızge tanys. Jamany, ömırınde bır gazettıŋ betın aşyp körmegender osy sözdı estıgen jerde qūlşyna qostai tüsetın boldy.
İgı şaruanyŋ bır pūşpaǧyn ilep jürgen soŋ, būl oilardyŋ qalai şyqqanyn, nege şyqqanyn, kımder qalyptastyrǧanyn taǧy basqadai obektivtı jäne subektivtı sebepterı bızderge jaqsy mälım. Äsırese soŋǧy kezderı elımızdıŋ barşa ūstazdar qauymynyŋ «küştep» jazdyrady degen jeleuı qūzyrly ministrlıkter tarapynan qoldau tauyp, bılım beru salasynda jürgenderdıŋ denı gazet-jurnal jazdyryp oqudan sanaly türde bas tartqany belgılı. Solai-aq bolsyn. Mümkın bır otbasynda üş mūǧalım bolsa, kün saiyn bır gazettıŋ üş danasy kelıp onysy oqyǧanynan artylyp, artyǧyn otqa jaqqannan da bolar. Alaida osy qauıptı pıkır, köptegenderdıŋ qolaiyna kelıp, ızdenu, oqu, üirenu, ılımın arttyru, ortaq mäselelerdıŋ ainalasynda toptasu siiaqty adamdardyŋ kökırek közın aşatyn joldardy bıtei bastaǧandai.
Kısımsıngenderdıŋ «keregın äleumettık jelılerden oqyp alamyz, saittan qaraimyz» degen pıkırlerı de gazet pen oqyrmandardyŋ arasyn suytty.
Ötken ǧasyrdyŋ basynda aitylǧan «Gazet – halyqtyŋ közı, qūlaǧy häm tılı. Adamǧa köz, qūlaq, tıl qandai kerek bolsa, halyqqa gazet sondai kerek. Gazetı joq jūrt basqa gazetı bar jūrttardyŋ qasynda qūlaǧy joq kereŋ, tılı joq mylqau, közı joq soqyr sekıldı» degen Ahmet Baitūrsynūlynyŋ sözı ülken janaşyrlyqpen aitylǧanyn paiymdau qiyn emes.
Qarap otyrsaŋyz, Alaş ardaqtylary zamana talabyna qarai halyqty oiatyp, tek qairatkerlıkpen emes, aǧartuşylyq qyzmetke de orasan zor küş jūmsady. Sondyqtan da olar ūstaz, saiasatker, jazuşy ärı aqyn, ärı jornalşy ärı şejıreşı, ärı tarihşy degendei bar mındettı qatar alyp jürdı. Ondaǧy maqsat aǧartuşylyqty alǧa şyǧarǧandyǧy edı. Jyldar öte kele saiasatpen – saiasatşy, ädebietpen – jazuşy ainalysyp, aqyny özınıŋ öleŋın jazatyn boldy. Ūstazdar bala oqytyp, jornalşy gazetın şyǧaryp degendei asyl mūrattarynyŋ şeŋberın belgıledı. Alaida halyqqa qyzmettıŋ qaq ortasynda jürgen, joǧaryda aitylǧan salalardyŋ toqailasatyn tūsy gazetımız «halyqtyŋ közı, qūlaǧy häm tılı» bolyp qala berdı, qala bermek. Ūlt ūstazy belgılegen mındettı eşkımnıŋ özgertuıne qaqysy joq.
Gazet ısınıŋ de basqadai būqaralyq aqparat qūraldaryndai özındık damu joly bar. Kezeŋnıŋ kelbetın beretın bolǧandyqtan sözı de, pıkırı de özgerıp otyrady. Bıraq özgermeitın bır närse bar. Ol – adaldyq. Iаǧni, qalamǧa – adaldyq, qyzmetke – adaldyq, oqyrmanǧa – adaldyq.
Adamnyŋ talǧamy ärtürlı boluymen qatar bırtūtas halyqtyŋ jüregın qozǧaityn, ūlt bolyp ūiystyratyn dünieler bar. Ol – ruhaniiat, ol – tarih, ol – barşa adamzatqa tän ortaq qūndylyqtar. Būl özı bır mäuelı baq sekıldı. Qalaǧanyŋdy terıp jeuge bolady. Gazettıŋ mäuelı baqqa qandai qatysy bar deisız be? Gazet betterınde tek aqparat aǧynymen qatar, sol baqtyŋ jemısın, bügıngı kündegı körınısın ūsynamyz. Halyqqa qat närsenı tauyp jazyp, oqyrmannyŋ közın aşyp, namysyn qairaityn maqalalar sol baudyŋ bır jemısındei keide tättı keide aşy şyǧady.
Jasyratyny joq, soŋǧy kezdegı sözdıŋ kiesın tüsınbeitınder qolyna qalam alyp, asqan belsendılıkpen äleumettık jelını bilep alyp. Būryn-soŋdy ortaǧa qarap aitylmaityn, köpke taŋylmaityn tatymsyz närselermen dünienı toltyryp jıberıp eldıŋ nazaryn özıne audardy. Tūşynbaityn närselermen auyzdanǧandar tättısın qaidan aiyrsyn? Aqyrynda bır biıkke qarap boi tıktemegen soŋ qoǧamnyŋ mädeni deŋgeiı de, adamnyŋ öresı de osylai qūldyrap kettı.
O bastan gazettı joqqa şyǧaruşy ūstazdar qauymy ekenın basynda aittyq. Jalaqymyz jetpeidı dep ärı ketkende toiǧa kietın köilektıŋ jarty baǧasyna jetpeitın gazettıŋ qūnyn auyrlap, gazet oqudan bas tartty. Būryndary jazdyru nauqanyna aralasatyn jergılıktı atqaru organdary da köptıŋ yŋǧaiyna qarap tartynyp qaldy. Sonyŋ nätijesınde oquşymen ortaq tıl tabysa almaityn mūǧalımderdıŋ köbeigenın kördık. Sol mūǧalımder bır ūjymda jūmys ıstei bılu jolynan jaŋyldy. Onyŋ dälelın aspannan alyp otyrǧanym joq. Jelı jetkızıp otyr. Aqyrynda «anau jaqpaidy mynau jaqpaidy, qaǧaz toltyrmaimyz, ainalamyzdy tazalamaimyz» taǧysyn taǧy eşteŋe jaqpaityn ūstazdar keipı ūlyq beinesınen ajyrap köşenıŋ «kökbetterıne» ainalyp keledı. Būl – bügıngı ūstazdarǧa ılıngen «stereotip». Osylaişa qandai da bolsyn tyǧyryqtan bılıktılıgımen jol tauyp, özı mındetıne adaldyǧy ädırem qaldy. Nege mūǧalımder qauymyna tiısıp otyrmyn. Mūǧalımdık missiia öte auyr. Onyŋ bar jaqsylyǧy, jamandyǧymen qosa, tek adamnyŋ baǧy men sory bolyp qana qoimai, barşa qoǧamnyŋ aldynan şyǧady. Şäkırttı qoǧamnan bölıp tärbieleuge bolmaidy. Endeşe, jelılerdegı jel söz emes, gazet betterındegı qoǧamǧa ortaq dünielerdı taldamai, bolyp jatqan özgerısterdıŋ jaqsy men jamanyn taŋdai almai, jaqsyǧa qarap boi tüzemese, onda aǧartuşylyq qyzmetınen ne qaiyr?
Būl – gazetşınıŋ sözı. Endıgı jerde qalyptasyp kele jatqan şeŋgeldıŋ şeŋberınen şyqpasaq, dert ūlttyŋ jüregın de jaralaidy. Osy ıstıŋ jandanuyna atsalysyp, mädeniettıŋ damuyna qarai bırlese küş salmasaq, Abaidyŋ «qairan sözım qor boldy…» degennen basqa amal qalmaidy.
