Türkıstan törınde ötken qūryltai

Türkıstan qalasynda ötken Ūlttyq qūryltaidyŋ ekınşı otyrysy «Ädılettı Qazaqstan – Adal azamat» taqyrybyna arnaldy. Jiynnyŋ alǧaşqy künı elımızdıŋ ärbır aimaǧynan arnaiy kelgen delegattar ūlt keleşegı üşın özektı mäselelerdı talqylady. Al ekınşı küngı negızgı jiynda Qasym-Jomart Toqaev jinalǧan qauym aldynda söz söilep, el damuynyŋ baǧyt-baǧdaryn aiqyndaityn oi-tolǧamdary men ūsynystaryn ortaǧa saldy.

Memleket basşysy Ūlytau törındegı alǧaşqy qūryltaidan berı ötken bır jylda elımızde konstitusiialyq reforma jasalǧanyn, būl özgerıster  memlekettıgımızdıŋ tūǧyryn bekıte tüskenın, ūzaq merzımge arnalǧan demokratiialyq baǧdarymyzdy aiqyndap bergenın atap öttı.

Jiyndy Memlekettık keŋesşı, Ūlttyq qūryltai töraǧasynyŋ orynbasary Erlan Qarin aşyp, jürgızıp otyrdy. Qūryltai müşelerı atynan Qoldanbaly ekonomika zertteulerı ortalyǧynyŋ ǧylymi jetekşısı, belgılı qoǧam qairatkerı Jaqsybek Qūlekeev, Qazaqstannyŋ Eŋbek Erı Vadim Basin, «Qazaqstan zaŋgerler odaǧy» respublikalyq qoǧamdyq bırlestıgınıŋ töraǧasy Serık Aqylbai, Parlament Mäjılısınıŋ deputaty Jūldyz Süleimenova, T.Jürgenov atyndaǧy Qazaq ūlttyq öner akademiiasynyŋ rektory, belgılı öner qairatkerı Azamat Satybaldy söz söiledı.

Qūrmettı qauym!

Söz basynda bırden atap öteiın, menıŋşe, Ūlttyq qūryltai būl – arqany keŋge salyp otyratyn jiyn emes. Sän-saltanatpen ötkızetın toi da emes. Babalarymyz maŋyzdy şeşım qabyldar kezde nemese elge qater töngen syn saǧatta qūryltai şaqyrǧan.

Bügıngı qūryltaidyŋ otyrysy elımızdegı qaiǧyly oqiǧadan keiın ötıp jatyr. Abai oblysynda alapat ört şyǧyp, azamattarymyz qaza tapty. Taǧy da qaitalap aitqym keledı: bız mūndai oqiǧadan sabaq aluymyz kerek, naqty şeşımder qabyldauymyz qajet. El basyna tüsken qiyndyqtar, eŋ aldymen, bızdıŋ bereke-bırlıgımızdı synǧa salady. Osyndai kürdelı sätter, eŋ bastysy – şynaiy janaşyrlyq jäne tereŋ jauapkerşılık tanytu qajet ekenın aiqyn körsetedı. Mūny özderıŋız öte jaqsy tüsınıp otyrsyzdar.

Ūlttyq qūryltai – halqymyzdy ortaq maqsatqa ūiystyratyn bıregei qūrylym. Men byltyr nauryzdaǧy Joldauymda osy qūryltaidy şaqyru turaly bastama köterdım. Būl qadam qoǧamdyq dialogty nyǧaita tüsu üşın jasaldy. Sondai-aq mūnda ūlttyŋ bolaşaǧyna yqpal etetın eldık mäseleler talqylanady.

Bız qūryltaidyŋ alǧaşqy otyrysyn osydan däl bır jyl būryn ūlt ūiasy – Ūlytauda ötkızdık. Köptegen maŋyzdy ıster memlekettıgımızdıŋ negızı qalanǧan qasterlı ölkeden bastau aldy. Osy igı ürdıs biyl da jalǧasyn tabuda.

Bügıngı basqosu bükıl türkı halyqtary üşın kielı şaharda ötıp jatyr. Halqymyz ädette Türkıstandy qazaqtyŋ ruhani astanasy deidı. Degenmen qalanyŋ män-maŋyzy būdan äldeqaida joǧary.

Kielı şahar elımızdıŋ tarihynda airyqşa röl atqarǧan. Köne zamannan berı Ūly Jıbek jolynyŋ boiyndaǧy ırı qala bolǧan. Bauyrlas halyqtardyŋ bärıne ılım-bılım taratqan ruhaniiat oşaǧy sanalǧan. Sondai-aq qazaqtyŋ tarihynda öşpes ız qaldyrǧan köptegen tūlǧalarymyz osy jerden mäŋgılık mekenın tapqan.

Şejırelı şahardyŋ qabyrǧasyna qazaqtyŋ jylnamasy tügel jazylǧan deuge bolady. Şyn mänınde, kielı Türkıstan – ūly dala örkenietınıŋ myzǧymas temırqazyǧy. Türkıstan ǧasyrlar boiy qazaq halqynyŋ maŋyzdy saiasi ortalyǧy bolyp keldı. Qazaq memleketınıŋ bas qalasy retınde tarihqa altyn ärıppen jazyldy. Köptegen handarymyz osy jerge ordasyn tıgıp, ūlan-ǧaiyr dalaǧa bilıgın jürgızgen. Qara qyldy qaq jarǧan bilerımız türlı dau-şarǧa törelık aitqan. El-jūrtyn bereke-bırlıkke şaqyrǧan. Mūnyŋ bärı elımızdıŋ erte zamannan berı bır ortalyqtan basqarylǧan bırtūtas memleket bolǧanyn körsetedı. Sondai-aq qazaq memlekettılıgınıŋ tamyry tym tereŋde jatqanyn bıldıredı.

Ūly Dala törınde Joşy han äuletı Kenesary hanǧa deiın 6 ǧasyrdan astam uaqyt el basqardy. Tıptı, älem tarihynda mūndai mysaldar köp emes.

Bız qazır babalarymyz keŋes qūrǧan äigılı Kültöbenıŋ ırgesınde otyrmyz. Äbış Kekılbaev «Qazaq ruhynyŋ qaǧbasy» dep ataǧan Ordabasy osy jerge tiıp tūr. Osynau äigılı töbelerde halqymyzdyŋ igı jaqsylary san ret bas qosqan. Ūlt taǧdyry synǧa tüsken sätterde bärı aqyldasyp, eldıŋ bolaşaǧyn aiqyndaǧan. Qalyŋ jūrt saliqaly sözge toqtap, el bastaǧan erlerıne köş tızgının ūstatqan. Bır el, bır halyq bolyp, syrtqy qaterge qarsy tūrǧan. Qazaqtyŋ bırlıgı men tūtastyǧynyŋ ordasy bolǧan kielı Türkıstan bolaşaqta da osy märtebelı missiiasyn atqara beredı. Sondyqtan osy aimaqty basqaryp otyrǧan basşylarǧa zor jauapkerşılık jükteledı. Qanşa däuır ötse de, ūrpaqtar sabaqtastyǧy üzılmeidı.

Biylǧy qūryltaidyŋ sipaty – özgeşe, mazmūny da – auqymdy. Keşeden berı bırneşe taqyryp boiynşa jan-jaqty, qyzu talqylau boldy. Qūryltaiǧa qatysuşylar Ükımet müşelerımen pıkır almasty, oilaryn ortaǧa saldy. Tyŋ bastamalar köterdı. Prezident Äkımşılıgı sonyŋ bärın mūqiiat zerdeleidı. Ortaq bır tūjyrymdy äzırleidı. Salmaqty ūsynystar aldaǧy jūmys kezınde mındettı türde eskerıledı.

Pıkırtalasqa belsene qatysqan barşa azamattarǧa rizaşylyǧymdy bıldıremın.

Ardaqty aǧaiyn!

Bırınşı qūryltai jalpyūlttyq referendumnan keiın şaqyryldy. Sodan berı, mıne, bır jyl öttı. Būl Ädılettı Qazaqstandy qūru jolynda airyqşa maŋyzy bar tarihi kezeŋ boldy. Bız Ata zaŋymyzǧa ädıldık ruhyn sıŋıre otyryp, konstitusiialyq reforma jasadyq. Būl özgerıster  memlekettıgımızdıŋ tūǧyryn bekıte tüstı. Sonymen qatar elımızdıŋ ūzaq merzımge arnalǧan demokratiialyq baǧdaryn aiqyndap berdı.

Bilıktıŋ basty instituttary qysqa merzım ışınde mülde basqaşa sipatqa ie boldy. Şeşım qabyldau üderısıne azamattardyŋ qatysu mümkındıgı edäuır keŋeidı. Adam qūqyqtary men bostandyqtaryn qorǧau jüiesı nyǧaidy. Osynyŋ bärı elımızdıŋ saiasi qūrylymyn ornyqty jäne tiımdı etıp qaita qūruǧa septıgın tigızdı. Barynşa ädıl, aşyq ärı bäsekege laiyq jüie qalyptasty.

Keibır adamdar reformalardyŋ tabysty bolaryna kümänmen qaraǧan edı. Bıraq bızdıŋ baǧdarymyz özgergen joq. Auqymdy saiasi jaŋǧyru josparyn ret-retımen jüzege asyrdyq. Bärımız bır el bolyp orasan zor jūmys atqardyq.

Qazaqstan osydan 2-3 jyl būrynǧy, tıptı, bır jyl būrynǧy qalpynan aitarlyqtai özgerdı. Bız az uaqytta zor serpılıs jasadyq. Būǧan yntymaq-bırlıktıŋ jäne syndarly qoǧamdyq dialogtyŋ arqasynda qol jetkızdık. Qazaqstan – osy geosaiasi aimaqta saiasi jüiesın qysqa merzım ışınde tübegeilı özgertken bırden-bır memleket. Tyŋ özgerısterdıŋ arqasynda saiasi reformalardyŋ Qazaqstanǧa ǧana tän erekşe ülgısı qalyptasty. Keleşekte de onyŋ män-maŋyzy arta bermek. Alaida qolda bar jetıstıkke toqmeiılsıp otyruǧa bolmaidy. Alda ūzaq jol, auqymdy jūmys bar. Jalpy, Ädılettı Qazaqstandy qūru ministrler men äkımderdıŋ ǧana mındetı emes. Oǧan bükıl qoǧam bolyp jūmyluymyz kerek.

Al tüpkı maqsatymyzǧa jetu üşın saiasi-ekonomikalyq reforma jasau jetkılıksız. Eŋ bastysy, är azamattyŋ sana-sezımı jaŋǧyruy qajet. Halqymyzdyŋ dünietanymy jäne ömırlık ūstanymdary özgeruge tiıs. Äitpese, basqa reformanyŋ bärı beker. Bır sözben aitsaq, piǧyl özgermese, eşteŋe de özgermeidı.

Bız qazır halyqaralyq ahualdyŋ būryn-soŋdy bolmaǧan deŋgeide şie­lenıskenıne kuä bolyp otyrmyz. Keibır ırı elder özıne qajettı kün tärtıbın basqalarǧa taŋuǧa, olardy öz talabyna ikemdeuge tyrysuda. Bır-bırıne müldem qaişy keletın türlı ideialar men ūstanymdar qaqtyǧysy beleŋ aldy. Būl qaqtyǧys geosaiasatta nemese ekonomikada ǧana bolyp jatqan joq. Tıptı, mädeniet pen ruhaniiatty, qūndylyqtar jüiesın, basqaşa aitqanda, ideologiia salasyn da şarpuda. Mūnyŋ bärı tūtas memleketterdıŋ jäne halyqtardyŋ qauıpsızdıgıne zor kesırın tigızuı mümkın. Halyqaralyq ahualdyŋ betalysy köŋıl könşıtpeidı. Sondyqtan Qazaqstan Respublikasy būryn-soŋdy bolmaǧan deŋgeide bırtūtas boluy kerek.

Bızdıŋ älemdegı ornymyz, eŋ aldymen, ūltymyzdyŋ sapasyna bailanysty bolmaq. Quatty el bolamyz desek, bırlese otyryp, bırqatar maŋyzdy saualǧa jauap beruge tiıspız.

Bız bolaşaǧy qandai memleket qūryp jatyrmyz? Ūltymyz nenı armandaidy? Qazaqstan azamaty qandai boluy kerek? Elımızdıŋ basty tıregı ne? Missiiasy qandai? Men bügın osyǧan qatysty oi-pıkırımdı ortaǧa salǧym keledı.

Bız qolǧa alǧan saiasi-ekonomikalyq reformalardy qoǧamdaǧy tereŋ äleu­mettık-mädeni özgerıstermen qatar ıske asyruymyz kerek. Būl – maŋyzdy mındet. Bız alǧa üzdıksız qadam basuymyz kerek. Eldı damytuǧa kedergı keltıretın närsenıŋ bärınen arylyp, qūndylyqtarymyzdy nyǧaita tüsuımız qajet. Sonda ǧana ūlttyŋ jaŋa sapasyn qalyptastyramyz, san ǧasyrlyq memlekettılıgımızdıŋ tūǧyryn bekemdeimız. Olai bolmasa, damu köşınıŋ soŋynda qalyp, aqyrynda qūrdymǧa ketemız.

Jalpy, qandai da bır qūndylyqty jarlyqpen nemese zaŋmen ornyqtyru mümkın emes. Men mūny öte jaqsy tüsınemın. Kez kelgen tūjyrymdama nemese doktrina qarapaiym ärı tüsınıktı boluy kerek. Äitpese, bärı jasandy bolyp şyǧady. Ondai ideiany halyq qabyldamaidy.

Ömırşeŋ, keleşegı zor ideologiia­lar memleket pen qoǧamnyŋ ortaq ızdenısınıŋ arqasynda ǧana paida bolady. Bız dästürlı qūndylyqtarymyzdy qazırgı mädeni ürdıstermen üilestıruımız kerek.

Elımızde otanşyl, jasampaz, batyl, daryndy, bılımdı, ozyq ärı eŋbekqor jandar öte köp. Men osyndai azamattardy körgende bolaşaǧymyzdyŋ jarqyn bolaryna zor senımmen qaraimyn. Täuelsız Qazaqstanda ruhy azat, közı aşyq, kökıregı oiau ūrpaq ösıp keledı. Olar ǧylym-bılım, muzyka, kino, sport jäne basqa da salalarda tabysqa jetıp, bükıl älemge tanymal bola bastady. Jastarymyz tuǧan jerdıŋ qaitalanbas erekşelıgın jäne tuǧan eldıŋ bıregei bolmysyn jer jüzıne tanytyp jür. Jas ūrpaq tarih taǧylymyn jäne eldıŋ jarqyn bolaşaqqa ūmtylysyn bır arnaǧa toǧystyryp jatyr. Osylaişa, olar ūlttyŋ ruhyn jaŋǧyrtuda. Osy serpılıstıŋ qarqynyn saqtai otyryp, ony küşeite tüsu – memlekettıŋ mındetı. Būl mındettı abyroimen atqarsaq, qazaqtyŋ renessans däuırı, iaǧni tübegeilı özgerıster zamany keledı.

Bız, aǧa buyn ökılderı, eŋbekqorlyq, ıskerlık siiaqty qūndylyqtardy özımız ülgı körsetu arqyly därıpteuımız kerek. Jastarymyz köp sözge qūmar, jaǧympaz, jalqau, enjar, masyl bolmauǧa tiıs. Olardy osyndai terıs ädetterden qaşyq boluǧa üiretuımız kerek.

Bızdıŋ qoǧam özgerıstı bıreuden madaq estu üşın emes, eŋ aldymen, özı üşın jasauǧa tiıs. Mūny eldıŋ erteŋı, ūrpaqtyŋ bolaşaǧy jarqyn boluy üşın qolǧa aluymyz kerek. Aşyǧyn aitsaq, bız keide öz ömırımızden görı jūrttyŋ pıkırıne köbırek män beremız. Tıptı, būl ädet qanymyzǧa sıŋgen deuge bolady. Ärine, qazaqtyŋ qonaqjailyǧy – jaqsy qasiet. Bıraq üidıŋ ışı-syrtyn qonaq kelgende ǧana retke keltıru dūrys emes. Tazalyq pen ūqyptylyq kündelıktı ömır saltymyzǧa ainaluy qajet.

Qalalar men auyldardyŋ säulettı, saiabaqtar men aulanyŋ taza boluy, eŋ aldymen, basqa bıreuge emes, özımızge kerek. Jūrttyŋ bärı öz üiınıŋ jaily ärı ädemı bolǧanyn qalaidy. Būl – dūrys. Azamattarymyz qoǧamdyq oryndar men qorşaǧan ortaǧa da däl sondai janaşyr közben qarauǧa tiıs. Qazaqstan – bärımızge ortaq, onyŋ qandai bolatyny tek bızge bailanys­ty. Iаǧni, bız ışı de, syrty da bütın el boluymyz kerek.

Jaqynda ırı qalalarymyzda su tapşylyǧy paida boldy, tūrǧyndar narazylyǧyn bıldırıp jatyr. Būl da – oryndy. Osy tüitkıl – äkımderdıŋ jūmysyndaǧy naǧyz olqylyq. Ony tez arada tüzetu kerek. Äkımderdıŋ qolynan kelmese, tiıstı şeşımderdı qabyldaimyn. Negızgı maqsat – tabys­ty bolyp körınu emes, şyn mänınde tabysty memleket bolu. Būl myzǧymas qaǧida boluǧa tiıs.

Elımızde jaŋa qoǧamdyq etika qalyptasuy kerek. Onda eldıŋ bırlıgı jäne tūraqtylyǧy, azamattardyŋ özara tılektestıgı, ädıldık, zaŋ men tärtıp, senım jäne jauapkerşılık siiaqty qūndylyqtar üstemdık qūruy qajet.

Otanşyldyq, adamgerşılık, bılımpazdyq, naǧyz maman bolu, ünemşıldık, eŋbekqorlyq, el men jerge janaşyr­lyq siiaqty asyl qasietter bärınen biık tūruǧa tiıs. Osyndai ızgı qasiettıŋ bärın boiyna sıŋırgen jandy Adal azamat degen bır auyz sözben sipattauǧa bolady.

Şyn mänınde, bız aityp jürgen Ädılettı Qazaqstandy Adal azamattar qūrady. Būl – bır-bırımen öte tyǧyz bailanysty ūǧymdar. Otanǧa, otbasyna adaldyq – parasattylyq pen adamgerşılıktıŋ belgısı. Adal eŋbek etıp, adal tabys tapqan adam jetıstıkke jetedı, qūrmetke ie bolady. Ūly Abai «Adal eŋbekpen mal ızdemek – arly adamnyŋ ısı» degen. Al arly adam ädıletsızdık jasamaidy. Är salada adaldyq basty orynda tūrsa, ädıl qoǧam ornaidy. Jemqorlyqqa jol berılmeidı, el müddesıne sai şeşım qabyldanady. Bır sözben aitsaq, qoǧamdaǧy ızgılıktıŋ bärı adaldyqtan bastau alady. Endeşe, Ädılettı Qazaqstan jäne Adal azamat ūǧymdary el tıregı bolatyn egız qūndylyq retınde ärdaiym qatar tūruǧa tiıs.

Ädılettı Qazaqstandy qūru üşın ärbır otandasymyz adal azamat boluǧa ūmtyluy qajet. Sonymen bırge jas ūrpaqty adal azamat etıp tärbieleuımız kerek. Ūlttyq bıregeilıgımızdı nyǧaityp, elımızdıŋ jaŋa qūndylyqtaryn ornyqtyru üşın jüielı jūmys jasaluǧa tiıs. Endı osy jūmystyŋ naqty baǧyttaryna toqtalaiyn.

BIRINŞI. Memlekettık nyşandardy jetıldıru qajet.

Qazır kez kelgen eldıŋ yqpaldy boluyna ūlttyq brendtıŋ äserı mol. Sondyqtan onyŋ tanymaldyǧyn arttyra tüsu kerek. Ol üşın bıryŋǧai dizain-kodty, ortaq standartty saqtau öte maŋyzdy. Nyşandarymyz bıregei ūlttyq kodymyzdy naqty ärı aiqyn körsetuı kerek.

Men jaqynda Assambleia sessiiasynda elımızdıŋ geraldika belgılerın jetıldıru qajettıgı turaly aittym. Aldymen aimaqtardyŋ jäne qalalardyŋ taŋbasyn bıryŋǧai ülgıge keltıru kerek dep sanaimyn. Qazır olardyŋ köbınıŋ mazmūny jäne pışını ärkelkı. Soǧan bailanysty qoǧamda jiı syn da aitylady. Būl salaǧa mūqiiat taldau jasap, ortaq ūstanymdar äzırleu qajet. Aimaqtyq nyşandardy äzırleu jäne bekıtu tärtıbın barlyq öŋırge bırdei etıp, retke keltırgen jön.

Endı memlekettık nagradalar mäselesıne jeke toqtalǧym keledı. Būl salanyŋ qalyptasqan özındık dästürı bar. Elımızde kündelıktı qajyrly eŋbegımen memleketımızdı örkendetuge jäne azamattardyŋ qauıpsızdıgın qamtamasyz etuge mol üles qosyp jürgen jandar az emes. Olardyŋ qatarynda mūǧalım, därıger, ǧalym, käsıpker, tärtıp saqşysy, äskeri qyzmetşı, qūtqaruşy jäne basqa da mamandyq ielerı bar. Qoǧamǧa ülgı bolatyn osyndai jasampaz ärı otanşyl jandardy memleket ärdaiym qoldauǧa tiıs. Men özım būl mäselege airyqşa män beremın. Sol sebeptı ärbır orden-medaldıŋ tereŋ maǧynaly ärı erekşe boluy, jūrt köŋılınen şyǧatyndai boluy öte maŋyzdy. Sol üşın memlekettık marapattar jüiesın halyqtyŋ janyna jaqyn ärı tüsınıktı etıp jasau qajet.

Juyrda bız memlekettık syilyqtarǧa halqymyzdyŋ bırtuar perzentterınıŋ esımın berdık. Äl-Farabi, Abai, Ahmet Baitūrsynūly atyndaǧy syilyqtar bar. Mūndai ūstanym ūly tūlǧalarymyzdyŋ esımın el jadynda saqtau üşın qajet. Sol arqyly bız olardyŋ ozyq oilary men önegelı ısterın därıpteimız.

Şyn mänınde, ūlttyq ideologiia osyndai maŋyzdy şeşımder arqyly qalyptasady. Bız memlekettık nagradalar jüiesın de osy täsılmen özgertuımız kerek. Köptegen memlekettıŋ orden-medaldaryna körnektı tūlǧalardyŋ esımı berılgen. Mūndai qadamdar otanşyldyq ruhty asqaqtatu üşın qajet. Sondai-aq tarihta öşpes ız qaldyrǧan äigılı adamdardyŋ esımın ūrpaq sanasyna sıŋıru üşın kerek. Memlekettık nagradalar jüiesın jetıldıru kezınde būl täjıribenı baiyppen paidalanǧan jön.

Qoldanystaǧy keibır ordenderdı halqymyzdyŋ bırtuar perzentterınıŋ esımımen atau mäselesın oilastyru qajet. Mysaly, Beibarys Sūltan jäne basqa da tarihi tūlǧalar atyndaǧy ordennıŋ iegerı atanu kım-kımge de zor märtebe bolar edı.

Men būǧan deiın «El bırlıgı» atty jaŋa memlekettık nagrada äzırlep, bekıtudı tapsyrdym. Aldaǧy Respublika künınde būl marapat alǧaş ret tapsyrylady. Kelesı jylǧy Respublika künınde tarihi tūlǧalardyŋ atymen atalǧan ordenderdı tabystaimyz. Jyl soŋyna deiın osy mäselenı mūqiiat saraptap, naqty ūsynys engızu qajet. Prezident Äkımşılıgı būl jūmysty qūzyrly memlekettık organdarmen, ǧalymdarmen jäne sarapşylarmen bırge atqarady.

EKINŞI. Ūltymyzdyŋ tarihi sana-­sezımın jaŋǧyrtu öte maŋyzdy.

Damyǧan memlekettıŋ bärı tolyq zerttelgen töl şejıresın därıpteuge airyqşa män beredı. Būl ıste el tarihynyŋ köp tomdyq jinaǧy basty röl atqarady. Qazaqstan tarihynyŋ jaŋa ǧylymi ūstanymdarǧa sai äzırlengen köp tomdyq jinaǧy älı künge deiın jaryqqa şyqqan joq. Ökınışke qarai, strategiialyq maŋyzy bar osy mäsele täuelsızdık jyldarynda tolyq şeşımın tappady. Sondyqtan men «Täuelsızdık bärınen qymbat» atty maqalamda osyǧan arnaiy toqtaldym. Qazaqstannyŋ akademiialyq ülgıdegı jaŋa tarihyn jazu turaly bastama köterdım. Būl jūmysqa elımızdıŋ jäne şeteldıŋ bır top ǧalymdary jūmyla kırıstı. Ejelgı zamannan bügınge deiıngı aralyqty qamtityn jetı tomdyq jinaqty äzırleu üşın bıraz şarua atqaryldy. Jinalǧan materialǧa endı stilistikalyq jäne ǧylymi redaksiia jasaluy kerek. Sondai-aq jinaqty bıryŋǧai ülgıde bezendırgen jön.

Eŋbekte osyǧan deiın jıberılgen tūjyrymdamalyq qatelıkter men kemşılıkter qaitalanbauy qajet. Oǧan soŋǧy kezde aşylǧan tarihi jaŋalyqtar tügel engızıluı kerek. Qarama-qaişy mälımetter bolmauǧa tiıs. Qazaqstan aumaǧynda ötken tarihi oqiǧalardyŋ älemdık üderıstermen tyǧyz bailanysta sipattaluy maŋyz­dy. Bır sözben aitsaq, jetı tomdyq eŋbekte elımızdıŋ şynaiy şejıresı tolyǧymen jazyluy qajet. Köptomdyqtyŋ tılı – jeŋıl, mätını – kez kelgen jastaǧy oqyrmanǧa tüsınıktı boluy kerek. Būl – asa maŋyzdy mäsele.

Qazaqstan tarihynyŋ köptomdyq jinaǧyn kelesı jyldyŋ ortasyna deiın äzırleudı tapsyramyn. Sodan soŋ ol ǧylymi ortada keŋınen talqylanuy kerek. Būl eŋbek ūlttyŋ tarihi sana-sezımın jaŋǧyrtuǧa, memlekettılıgımızdı nyǧaituǧa zor üles qosary sözsız.

Bız san ǧasyrlyq tarihymyzdy maqtan etemız. Tamyry tereŋ töl şejıremız – halqymyzdyŋ mädeni kodynyŋ özegı. Ony jan-jaqty zerttep, oi elegınen ötkızuge jäne barynşa därıpteuge qajettı jaǧdai jasauymyz kerek. Būl – memlekettıŋ negızgı mındetınıŋ bırı.

Tarihi tanymdy keŋeituge zor üles qosatyn taǧy bır maŋyzdy sala – arheologiia. Almatydaǧy Arheologiia instituty – elımızdıŋ bıregei tarihi mūrasyn jüielı zertteumen ainalysatyn basty ǧylymi mekeme. Ökınışke qarai, onyŋ qazırgı jaǧdaiy müşkıl. Mekemenı jaŋǧyrtyp, onyŋ jūmysyna tyŋ serpın beru üşın institutqa barynşa jaǧdai jasau qajet. Ony tiıstı resurstarmen qamtamasyz etu kerek. İnstitut janynan tarihi jädıgerlerdıŋ arnaiy qoryn jasaqtaǧan jön. Mūndai täjıribe älem elderınde keŋınen taralǧan.

Sondai-aq töl tarihymyzda erekşe orny bar tūlǧalardyŋ bıryŋǧai tızımın äzırleu qajet. Būl tızım elımızdıŋ ışınde jäne şetelde jalpyūlttyq bıregeilıgımızdı aişyqtaityn basty ūstynǧa ainalmaq.

Onomastika salasy tarihi sana-sezımdı jaŋǧyrtudyŋ maŋyzdy ideologiialyq qūraly ekenı belgılı. Keibır adamdardyŋ qalauymen jalǧan ömırbaiany ädeiı qoldan jazylǧan Keŋes däuırınıŋ qairatkerlerı bar. Ondai jasandy tūlǧalardyŋ esımın türlı nysandarǧa berudı doǧaru qajet. Jalpy, onomastika salasyn tärtıpke keltırgen jön. Būl şarua keşendı jäne däiektı türde bır ortalyqtan atqaryluǧa tiıs. Onomastika būl –  ata-babalarymyzǧa bailanysty ia belgılı tūlǧalardyŋ tuysqandarynyŋ ısı emes. Būl – memlekettıŋ şaruasy. Osy saladaǧy barlyq räsımderdı ıs jüzınde retteu maŋyzdy. Onda aimaqtardyŋ erekşelıgımen qatar, jalpyūlttyq basymdyqtar da eskerıluı kerek.

ÜŞINŞI. Bız mädeni mūramyzdy jan-jaqty därıpteuımız qajet.

Elımızdı jaŋǧyrtu üşın «jūmsaq küştıŋ» mümkındıkterın tiımdı paidalanǧan jön. Syrtqy ıster ministrlıgı janyndaǧy «KazAID» halyqaralyq damu agenttıgı osy jūmysqa ūiytqy boluǧa tiıs. Köptegen memlekette mūndai ūiymdar ūlttyq brendtı, tarihty jäne mädeniettı nasihattaidy. Sol arqyly memlekettıŋ jaǧymdy imidjın qalyptastyruǧa yqpal etedı. Syrtqy saiasi bastamalardy jüzege asyruǧa qolaily jaǧdai jasaidy. Käsıpkerlerdıŋ älemdegı bedelın arttyruǧa kömektesedı.

Jaŋa ǧana Mäjılıs deputaty Jūldyz Süleimenova ūlttyq qūndylyqtardy därıpteitın käsıpkerlerdı qoldau qajettıgın atap öttı. Būl da – öte oryndy bastama.

Şyn mänınde, qazaqtyŋ mädenietı san türlı salany qamtidy. Halqymyz­dyŋ ata-babadan miras bolǧan mol mūrasy bar. Ony zaman talabyna sai jaŋǧyrtyp, jer jüzıne nasihattau kerek.

Mysaly, özımız ırgesınde otyrǧan Qoja Ahmet Iаsaui kesenesı bai tarihymyzdyŋ simvoly sanalady. Onyŋ ūlt ruhaniiatyndaǧy orny erekşe ekenın bılesızder. Osy kesenege ūlttyq mädeni-tarihi eskertkış märtebesın beru turaly ūsynys engızılgen. Men mūny qoldaimyn.

Türkıstandy Iаsauisız elestetu mümkın emes. Äigılı ǧūlama tūtas türkı dünie­sınde islam dınınıŋ ornyǧuyna zor üles qosty. Iаsauiden bastau alatyn qazaq jerındegı ruhani sabaqtastyq qazırge deiın üzdıksız jalǧasyp keledı. Biyl Qoja Ahmet Iаsauidıŋ tuǧanyna 930 jyl tolyp otyr. Osy oraida ǧūlamanyŋ eŋbekterın jan-jaqty zerttep, därıpteu maŋyzdy. «Iаsauitanu» ǧylymi ortalyǧyn nemese institutyn qūru mäselesın oilastyruǧa bolady.

Elımızde ruhani qūndylyǧy joǧary özge de dünielerımız jetkılıktı. Onyŋ ışınde adamzattyŋ asyl qazynasy atanuǧa äbden laiyq mūralarymyz bar. Qazır bırneşe nysandy transūlttyq atalymdar boiynşa IýNESKO tızımıne engızu üşın ötınış berıldı. Būl şarua körşı eldermen bırlesıp atqarylyp jatyr.

Jaqynda IýNESKO-nyŋ bas direktory Odre Azule hanym menıŋ şaqyruymmen Qazaqstanda boldy. Ol Türkıstanǧa ädeiı at basyn būrdy. Būl – bedeldı halyqaralyq ūiym basşysynyŋ soŋǧy 10 jylda elımızge jasaǧan alǧaşqy sapary. Men Azule hanymmen arnaiy kezdestım. Ol maǧan Burabai, Marqaköl qoryqtary jäne «Orteke» önerı IýNESKO tızımıne engızılgenın rastaityn qūjatty tabystady. Mūnyŋ bärı Qazaqstannyŋ tabiǧi jäne mädeni mūrasyn älemge tanytuǧa septıgın tigızerı sözsız. Bıregei salt-dästürımızdı materialdyq emes mūralar tızımıne qosuǧa qatysty jūmysty jalǧastyru qajet.

Elımızde ūlttyq kodymyzben barynşa üilesım tapqan türlı mädenietter toǧysqan. Bız töl tarihymyzǧa köptegen halyqtardyŋ körnektı tūlǧalarynyŋ esımı jazylǧanyn maqtan tūtamyz. Mysaly, Qazaqstanda Aleksandr Puşkin, Taras Şevchenko, Fedor Dostoevskii, Mihail Şolohov syndy älemge äigılı aqyn-jazuşylardyŋ mūrajailary bar. San qyrly ūlttyq mädenietımızdı aişyqtaityn osyndai mol mūrany saqtap, zerdeleu qajet.

Qazaqtyŋ taǧy bır erekşelıgı – köne däuırden berı kele jatqan ömır salty. Özge elder bızdı köşpendılerdıŋ ūrpaǧy retınde bıledı. Būl da – halqymyzdyŋ basty brendınıŋ bırı. Kelesı jyly menıŋ şaqyruymmen Qazaqstanda V Düniejüzılık köşpendıler oiyndary ötedı. Būl qadam ūlttyq sportty damyta tüsuge zor mümkındık beredı. Sondyqtan bairaqty bäsekenı joǧary deŋgeide ötkızuımız kerek.

TÖRTINŞI. Öskeleŋ ūrpaqtyŋ tärbiesı – öte maŋyzdy mäsele.

Bız ūlttyq bıregeilıgımızdı nyǧaituymyz qajet. Jalpy, dünie jüzındegı är ūlt – bıregei. Mūny dūrys tüsınuımız kerek. Ūltymyzdyŋ bıregeilıgı būl – onyŋ tabysty boluy degen söz. Tabysqa jetu üşın josparymyz qol jetpes qiialǧa ne bolmasa jalaŋ sözge emes, naqty ıske negızdeluı kerek. Sonda ǧana onyŋ bärı jūrtqa tüsınıktı, anyq bolady. Iаǧni, «Qaitsek tabysty elge ainalamyz?» degen sūraqtyŋ jauaby aiqyn boluǧa tiıs.

Adal azamatqa tän qasietter ärbır jastyŋ boiynan tabyluy kerek. Ūlttyŋ jaŋa bolmysy bılım, ǧylym jäne mädeniet salasyn damytu arqyly qalyptasady. Osy üş baǧytty ruhani damu salasyndaǧy jūmystyŋ myzǧymas üştaǧany deuge bolady.

Bız ūrpaq tärbiesıne basa män berıp, jastardy jaqsylyqqa jeteleuımız kerek. Bügıngı internet däuırınde būl oŋai şarua emes. Aşyǧyn aitsaq, qazır jas ūrpaq äleumettık jelı arqyly tärbie alyp jatyr. Balany dūrys baǧytqa būryp, jol körsetıp otyrmasaq, būl – öte qauıptı ürdıs. Ǧalamtor arqyly jat dıni aǧymdardyŋ qūryǧyna tüsken jastar da bar. Ūrpaqtyŋ boiynda jaman ädet bolsa, būl – eŋ aldymen, ülkenderdıŋ kınäsı.

Bız jastardy jahandanudyŋ qaterlı yqpalynan barynşa saqtauǧa mındettımız. Ūrpaq tärbiesıne yqpal etetın şaralarǧa basa män beruımız kerek. Būl salada kemşılıkter köp ekenı jasyryn emes. Mekteptegı tärbie jūmysy aqsap tūr. Soŋǧy kezde oquşylardyŋ bır-bırıne qysym, zorlyq-zombylyq, älımjettık körsetuı jiı bolyp kettı. Ony, tıptı, beinetaspaǧa tüsırıp, äleumettık jelıge salu «sänge» ainaldy. Keide balalardyŋ qatygezdıgı jan türşıktıredı.

Otbasyndaǧy zorlyq-zombylyq qoǧamdaǧy taǧy bır keleŋsız jäne özektı mäsele bolyp tūr. Mūndai zaŋsyz äreket jasaǧandar mındettı türde zaŋ aiasynda tiıstı jazasyn aluy kerek. Elımızdıŋ bolaşaǧy otbasynda qalyptasady. Al otbasy baqytty bolsa, elımızdıŋ keleşegı de jarqyn bolady.

Şyǧystyŋ ūly ǧūlamasy äl-Farabi tärbiesız berılgen bılım – adamzattyŋ qas jauy ekenın aitqan. Bala tärbiesı – eŋ aldymen, ata-ananyŋ mındetı. Alaida keide ata-analar dūrys tärbie berudıŋ ornyna özderı jaǧymsyz ülgı körsetedı. Balalardyŋ tärtıbıne beitarap, selqos qaraidy, tıptı, jauapkerşılıktıŋ bärın mektepke, mūǧalımderge jükteidı.

Memlekettıŋ eŋ basty bailyǧy – adam, iaǧni azamattar. Būl – anyq närse. Desek te, ata-analar balany, eŋ aldymen, memleket, Ükımet ne qoǧam üşın emes, özı üşın düniege äkeledı. Ärbır ata-ana sanaly ūrpaq ösıruge basa män beruge tiıs.

Sol siiaqty mektep te – bılımnıŋ ǧana emes, tälım-tärbienıŋ ordasy. Balanyŋ boiyna bılımmen qatar adamgerşılık qūndylyqtardy sıŋıru – ūstazdyŋ mındetı. Osyǧan orai balabaqşadaǧy jäne mekteptegı tärbie ısıne bärımız qoǧam bolyp män beruımız kerek, sondai-aq belsene atsalysuymyz qajet.

Balalar arasynda jalpyadamzattyq jäne ūlttyq qūndylyqtardy därıptegen abzal. Oquşylar mektep bıtırgende, eŋ aldymen, adal azamat bolyp şyǧuy kerek. Otanşyldyq jäne memleketşıldık qasiet är balanyŋ boiynan tabyluy qajet. Balalar men jasöspırımderdı tärbieleitın patriottyq ūiymdardyŋ jūmysyn jandandyrǧan jön.

Otanǧa degen süiıspenşılık būl – ülken jiyndarda ūran tastau nemese tek än şyrqau emes. Otanşyldyq būl – şynaiy patriottyq sezım. Tūratyn üiıŋdı, aulaŋdy, qalaŋdy taza ūstau, qoǧamdyq oryndardy büldırmeu, ūqypty bolu, iaǧni är jerge qoqys laqtyrmau, tükırmeu degen söz. Ökınışke qarai, qazırgı taŋda elordamyzdyŋ özınde azamattarymyz qorşaǧan ortaǧa beiqam qarap, äsırese, jaz kezınde saiabaqtardy qoqysqa toltyryp ketıp jatady. Mūny jasap jatqan böten bıreu emes, öz azamattarymyz. Astanaǧa kelgen şeteldıkter, köptegen qonaqtar sonyŋ bärın köredı, taŋǧalady. Ärine, būl – ūiat närse. Öitkenı öz Otanyn şyn süietın adam onyŋ tabiǧatyn qorǧaidy, är gülıne, är aǧaşyna janaşyrlyqpen qaraidy, bır sözben aitqanda, naǧyz patriot ekenın naqty ıs-äreketımen körsetedı.

Men erıktıler turaly ünemı aityp jürmın. Sebebı erıktıler – eŋ aldymen, patriot jandar. Olar elımızdıŋ damuyna, onyŋ kelbetın jaqsartuǧa zor üles qosyp jatyr. Bız bükıl qoǧam bolyp erıktılerdı qoldauymyz kerek, olardyŋ eŋbegın baǧalap, marapattap otyru qajet.

Sonymen bırge balalarǧa ekologiia­lyq tärbie beru maŋyzdy. Olardy tabiǧatqa janaşyrlyqpen qarauǧa üiretken jön. Mädeni mūralarymyzdy tanyp-bıluge, qorǧauǧa daǧdylandyru kerek.

Oquşylar teatrǧa, mūrajaiǧa jäne tarihi oryndarǧa jiı baryp, ruhani jaǧynan damuy qajet. Mūndai şarua bükıl elımız boiynşa tūraqty türde jürgızıluge tiıs. Oqu-aǧartu ministrlıgı men Mädeniet jäne sport ministrlıgı osy mäselemen bırlesıp şūǧyldanuy kerek.

Men ūrpaqty eŋbekqorlyqqa, biznes jürgızu şeberlıgıne baulu mäselesı jönınde ünemı aityp jürmın. Mäselen, keibır körşı elderdıŋ jastary şetelderge baryp, belsendı türde käsıppen ainalysady, düken aşady, ūlttyq taǧamdaryn därıpteidı, qysqasy, näpaqasyn tabady. Osyndai äreketterden bızdıŋ jastarymyz da ülgı alsa, jaman bolmaidy. Ärine, būl – elden ketıp, eŋbek et degen söz emes, būl – eŋ bastysy, eŋbektıŋ jaqsy-jamany joq degen söz. Är mäselenı äbden saiasilandyryp, bos söz qumai, qol qusyryp qarap otyra bermei, naqty jūmyspen, qarajat äkeletın zaŋdy ıspen şūǧyldanu kerek degen söz.

Men byltyrǧy Qūryltaida ūrpaqty eŋbekke bauluǧa qatysty bırqatar tapsyrma berdım. Sonyŋ negızınde mektepterge eŋbek sabaǧy qaitaryldy. Osy baǧyttaǧy jūmysty odan ärı jalǧastyruymyz kerek. Sondai-aq bız el bolyp qarapaiym eŋbek adamyn qadırlei bıluımız qajet. Qajetsız mamandyq bolmaidy, bılıksız maman bolady. Erınbei eŋbek etken jan öz ısınıŋ maitalmany atanady. Al käsıbın tolyq meŋgergen adam qaşanda sūranysqa ie bolady.

Bız eŋbek adamynyŋ märtebesın köteruge basa män beremız. Elımızde türlı salanyŋ käsıbi merekesı bar. Köbınese mūndai meiramdar nazardan tys qalyp jatady. Menıŋ oiymşa, «Eŋbek künıne» orai eŋ üzdık mamandardy memlekettık deŋgeide ūlyqtaǧan jön.

Būl qadam qoǧamda eŋbek kultın ornyqtyruǧa jol aşady. Şyn mänınde, qandai jūmys ıstep jürgenıŋ emes, ony qalai ıstep jürgenıŋ äldeqaida maŋyzdy. Ministr nemese äkım bolsyn, qūrylysşy, därıger, mūǧalım bolsyn, eŋ bastysy, ärkım öz mındetın adal atqaruy kerek. Nanyn adal eŋbekpen tabuy qajet. Qazaqstannyŋ Eŋbek Erı Vadim Basin eŋbek adamyn nasihattau turaly jaqsy oi aitty.

Naǧyz eŋbek adamy degenımız kım? Būl, eŋ aldymen, özıne jüktelgen mındettı oryndau üşın baryn salyp eŋbek etetın bılıktı maman. Naǧyz eŋbek adamy būl – ıstıŋ adamy, iaǧni är ısıne, är qadamyna jauapkerşılıkpen qaraityn adal azamat. Al jauapsyzdyqtyŋ saldary nege aparyp soqtyratyny keşegı ört kezınde aiqyn körındı. Osyndai keleŋsız jaǧdailar tek orman şaruaşylyǧynda emes, basqa da salada bar.

Ärbır adam jauapsyz qadamnyŋ arty bükıl elge qasıret äkeluı mümkın ekenın tereŋ tüsınuge tiıs. Barlyq salada, barlyq deŋgeide jauapkerşılık bolsa ǧana, ısımız oŋǧa basady. Şyn mänınde, syn saǧatta kımnıŋ kım ekenı anyq körınedı. Elge jany aşityn adam qiyn jaǧdaiǧa tap bolǧan jūrtqa naqty ıspen kömektesuge daiyn bolady.

Ökınışke qarai, qazır qoǧamdy ışınen ırıtetın jaǧymsyz dünieler köbeiıp bara jatyr. Özderın, tıptı, Alpamys batyr siiaqty el qorǧany sanaityn qylmys älemınıŋ serkelerı, iaǧni kriminaldyq top basşylary bar. Köptegen adamdar, äsırese, jastar solarǧa qatty elıkteitın boldy. El ışınde arzan bedel jinap jürgen alaiaqtar az emes. Olardyŋ bärı – halyqtyŋ sanasyn ulaityn sekta ökılderı. Bır qaraǧanda olar elge janaşyr bolyp körınedı. Al, tüptep kelgende, psihologiialyq aila-täsıldermen jūrtty adastyrady. Qoǧamǧa jalǧan qūndylyqtar taratyp, köpşılıktı tura joldan taidyrady.

Mūnyŋ bärın ideologiialyq qoqys nemese müldem qajetı joq aqparat deuge bolady. Bız örkeniettı el retınde halqymyzdyŋ dünietanymyna jat närselerge qarsy tūruǧa tiıspız. Ol üşın, eŋ aldymen, oqu-aǧartu jūmysyn küşeituımız kerek. Jas ūrpaqtyŋ, äsırese, qazırgı qūbylmaly zamanda syni tūrǧydan oilai bıluı maŋyzdy. Balalarymyzdyŋ tanymy keŋ boluyna jaǧdai jasauymyz qajet. Būl turaly belgılı qoǧam qairatkerı Jaqsybek Qūlekeev öte oryndy pıkır aitty.

Mektepte oquşylardyŋ tūlǧa retınde qalyptasuyna yqpal etetın därıster oqytyluǧa tiıs. Jastar aqparatty qoryta bıludı, uaqytyn dūrys paidalanudy, qarjy sauattylyǧyn mektep qabyrǧasynan bıle bastauy qajet.

Öskeleŋ ūrpaqty türlı oiyndarǧa qūmar boludan saqtandyru kerek. Būl mäsele boiynşa Qūryltaidyŋ bırqatar müşesı, sonyŋ ışınde belgılı sportşy İslam Bairamukov jaqsy aitty. Jeŋıl jolmen paida tabu jaqsylyqqa aparmaitynyn ünemı tüsındırıp otyrǧan jön. Adal tabys adal eŋbekpen keledı.

Men taǧy bır närsege basa nazar audarǧym keledı. Būl – naşaqorlyq. Būl – ūlt saulyǧyna zor qauıp töndıretın kesel. Esırtkı jastardyŋ janyn da, tänın de ulap jatyr. Bız esırtkını qoldanudyŋ, daiyndaudyŋ jäne taratudyŋ jolyn kesıp, tamyryna balta şabuǧa tiıspız. Äitpese, bükıl elımızdıŋ bolaşaǧy būlyŋǧyr bolady. Būl mäsele menı qatty alaŋdatady. Himiialyq esırtkıler naryqta keŋ auqymda satyluda. Kriminaldyq toptar jastardy osyndai zaŋsyz äreketterge tartyp jatyr.

Ūlt saulyǧyna ziianyn tigızetın taǧy bır kesel – veip jäne türlı elektrondy temekıler. Ökınışke qarai, ony tartu jasöspırımder arasynda sänge ainalyp barady. Sebebı elektrondy temekı bärıne qoljetımdı, onyŋ ziiansyzdyǧy turaly türlı jarnamalar da köbeiıp kettı. Is jüzınde, jastarymyz özıne zor qauıp töndırude. Sebebı būl – şyn mänınde, ziiandy närse. Veip pen esırtkınıŋ arasy bır-aq qadam. Osy qauıptı ürdıspen küresu üşın jüielı jäne şūǧyl şaralar qabyldau qajet. Tyiym salumen ǧana mäselenı şeşu mümkın emes. Polisiia öz jūmysyn belsendı jäne tiımdı jürgızuı kerek. Men būǧan erekşe män beremın.

Elımızde 2016 jyldan berı esırtkımen küres jūmystaryn retteitın arnauly qūjat bolǧan joq. Sondyqtan byltyrǧy Joldauymda keşendı jospar äzırleudı tapsyrdym. Ükımet taiau künderı osy mäsele boiynşa arnaiy jospardy qabyldaidy. Būl – öte maŋyzdy qūjat. Osy qūjattyŋ aiasynda jan-jaqty jūmys atqarylady.

Bılıktı zaŋger Serık Aqylbai atap ötken qūqyqtyq sanany qalyptas­tyru mäselesı de öte özektı. Jastardyŋ qūqyqtyq sauatyn arttyru asa maŋyzdy. Sonda ärkım özınıŋ qūqyǧyn qorǧai bıledı jäne özgenıŋ qūqyǧyn taptamaidy. Zaŋ men tärtıp üstemdık qūrǧan memlekettıŋ tūǧyry qaşanda myqty bolady.

BESINŞI. Aqparat saiasatynyŋ tiımdılıgın arttyru, kreativtı indus­triiany damytu.

Mass-media – elımızdı jaŋǧyrtu ısıne erekşe yqpal etetın sala. Sondai-aq bilık pen qoǧam arasyndaǧy pärmendı bailanys qūraly. Aqparat qūraldarynda türlı közqarastar toǧysady. Ony qoǧam tynysynyŋ barometrı deuge bolady. Osy saladaǧy özektı mäselelerdı şeşu üşın aqparat saia­satyn tübegeilı qaita qarau qajet.

Kreativtı industriiany jaŋa deŋgeige köteruımız kerek. Qazır media salasy, kino jäne serial, multfilm, sport jäne muzyka şoulary, kompiuter oiyndary men kıtaptar – bärı bırıgıp, bırtūtas jüiege ainaldy. Būl jüie ozyq qūndylyqtar men qasietterdı qalyptastyruǧa yqpal etedı. Bızdıŋ būl saladaǧy äleuetımız orasan zor. Ony tolyqqandy jüzege asyru üşın naqty şaralar qabyldau qajet.

Kelesı mäsele. İdeologiia jūmysyndaǧy basty baǧyttyŋ bırı – kıtap basyp şyǧaru ısı. Qazaqstan naryǧynda şetel önımderı basym ekenı jasyryn emes. Ädebi kıtaptardyŋ 90 paiyzǧa juyǧy syrttan keledı. Būl ürdıstıŋ saldary qandai bolatyny aitpasa da tüsınıktı. Ūlttyq müddege sai keletın kıtaptardy köptep basyp şyǧaru öte maŋyzdy. Smartfon balanyŋ qolyndaǧy kıtaptyŋ ornyn baspauy qajet.

Qazır elımızdegı mektep kıtaphanalarynda 130 millionnan astam kıtap bar. Bıraq ondaǧy körkem ädebiettıŋ ülesı mardymsyz. Şyn mänınde, kıtap oqityn el ziialy ūltqa ainalady. Bız jas ūrpaqtyŋ kıtapqa qūştarlyǧyn oiatuymyz kerek. Būl qiyn mäsele ekenın tüsınemın. Äsırese, olardyŋ bar nazary äleumettık jelıde bolǧan kezde, tıptı, qiyn. Bıraq būl mäselemen ainalysu kerek. Basqa jol joq. Sondyqtan «Balalar kıtaphanasy» atty jaŋa baǧdarlamany qolǧa aludy tapsyramyn. Qazaq ädebietınıŋ türlı kezeŋderın jäne janrlaryn qamtityn arnaiy tızım jasaluǧa tiıs. Sol tızımdegı kıtaptar barlyq balaǧa qoljetımdı boluy kerek.

Martin Liuter King siiaqty menıŋ de kökeiımde jürgen bır arman bar, būl – täulık boiy jūmys ısteitın Prezident kıtaphanasyn aşu. Men mūndai kıtaphanany Ankarada kördım. Onyŋ oqyrmandary älemnıŋ är tükpırınde basylyp şyqqan körkem şyǧarmalardy, arnauly ädebiettı oqi alady. Mūndai kıtaphanany elımızde de saluǧa bolady dep oilaimyn.

Jaqynda Mäjılıs deputaty Erlan Sairov qazaq mädenietın Tik-Tok platformasynda nasihattau joldary qarastyrylyp jatqanyn aitty. Men mūny qoldaimyn. Jastar jiı paidalanatyn äleumettık jelılerde ūlttyq qūndylyqtarymyzdy därıpteu – dūrys qadam.

Qazır batys elderınde «anti-infliuenser» degen qozǧalys bırte-bırte qalyptasyp jatyr. Būl qozǧalys internet basylymdar arqyly azamattarǧa, jastarǧa taraityn barlyq aqparatqa, derekterge, äsırese, jalǧan maǧlūmattarǧa, iaǧni, fake news-qa zor kümänmen qaraidy, iaǧni adamdardyŋ sanasyn jaulap jatqan, tıptı, olarǧa imandai senuge bolatyn ideologiia sekıldı qūbylystardy joqqa şyǧarady. Bızdıŋ elımızde de jalǧan aqparat taratatyn basylym-symaqtar bar. Būl – qūpiia emes. Olardyŋ artynda naqty qaltaly adamdar, tıptı, yqpaldy elder bar. Al jaŋa qozǧalystyŋ negızgı maqsaty – dästürlı qūndylyqtardy därıpteu, eŋ aldymen, būl ädebiettegı, sondai-aq aqparat salasyndaǧy dästürdı saqtau. Sondyqtan bız de älemde bolyp jatqan osy jaŋa ürdıske nazar audarǧanymyz jön. Būl ürdıster bügınde türlı aqparatpen ideologiialyq tūrǧydan ulanyp jatqan qoǧamdy sauyqtyratyn küşke ainaluy äbden mümkın. Jalpy, osyndai maŋyzdy ısterge, sonyŋ ışınde kıtap şyǧaru ısıne Qazaqstan Jazuşylar odaǧy belsene atsalysuy kerek. Bır ai būryn ūiymnyŋ kezektı qūryltaiy öttı, jaŋa töraǧa sailandy. Būl – körnektı qalamger Mereke Qūlkenov. Jaqynda men onymen kezdestım, qazaq ädebietınıŋ bolaşaǧy, damuy turaly äŋgıme boldy.

Jalpy, men Memleket basşysy jäne azamat retınde qazaq ädebietın ärdaiym qoldaimyn. Tuyndylar oqyr­mandarǧa qoljetımdı boluy kerek dep oilaimyn. Al jazuşylarymyzdyŋ şyǧarmalary halyq arasynda, äsırese, jastar arasynda sūranysqa ie boluy kerek. Mūnyŋ bärı – memlekettıŋ ǧana emes, jazuşylarymyzdyŋ da mındetı. Oqyrman qauym qalamgerlerden halyqqa ruhani azyq bolatyn tyŋ dünieler kütedı. Jazuşylar odaǧy osy jūmysqa ūiytqy bolady dep senemın. Osyǧan bailanysty, men Mereke Qūlkenovtıŋ «Qazaqstannyŋ Halyq jazuşysy» ataǧyn qaitaru turaly ūsynysyn qoldaimyn. Būl ataq atyna – zaty sai, laiyqty, tuyndylary arqyly halyq süigen jazuşylarǧa ǧana berıluı kerek dep sanaimyn.

Qazırgı zamanda el bolamyz desek, ekrandy da tüzeuımız kerek. Sebebı kino qoǧamnyŋ sana-sezımıne erekşe yqpal etedı. Elımızde kino öndırısı jaqsy damyǧan dep aitu qiyn. Jaŋa ǧana belgılı öner qairatkerı Azamat Satybaldy kino salasyn damytu turaly tūşymdy oi aitty. Men qoldaimyn. Rasynda, bügınde kino salasynda dau-damai köbeiıp kettı. Bırneşe keleŋsız mysaldar bar. Qazır kinoteatr ielerı otandyq filmderdı ekrannan körsetu üşın qomaqty qarjy talap etedı. Biletten tüsken qarjynyŋ edäuır bölıgı taǧy da kinoteatrlardyŋ jäne jeke kompaniialardyŋ qaltasyna ketedı. Būǧan qosa, kinogerler filmdı naqty qanşa adam körgenın anyqtai almaidy. Qysqasy, kinoǧa bükıl bılımın, küş-qairaty men uaqytyn sarp etken mamandarǧa tabystyŋ az ǧana bölıgı tiedı.

Kino mamandary paida tabu üşın öte arzan filmder tüsıruge mäjbür. Sondyqtan qūny arzan, mazmūny arzan filmder paida boluda. Otandyq kinonyŋ damuyna jaŋaşa közqaras, tyŋ serpın kerek. Mysaly, kinoǧa barǧan körermen sanyn esepteitın sifrlyq jüie engızuge bolady. Mädeniet jäne sport ministrlıgıne juyq arada osy jüienı daiyndap, qoldanysqa engızudı tapsyramyn.

Jalpy, kinoindustriiany ekonomikanyŋ jeke tarmaǧy retınde qarastyryp, mäselelerdı naqty şeşken jön. Äsırese, kinogerler men kinoteatr­lardyŋ arasyndaǧy qarym-qatynasta ekı jaqtyŋ da müddesın teŋdei eskeru qajet. Sonda jaŋa keiıpker, tarihi qaharman, maŋyzdy oqiǧalar jaily filmderdı tek «Qazaqfilm» emes, jeke kompaniialar da tüsıredı. Öskeleŋ ūrpaq şeteldıŋ keiıpkerıne emes, öz batyrlarymyzǧa qarap boi tüzeitın bolady.

Kezınde şyqqan «Qyz Jıbek», «Otyrardyŋ küireuı», «Atamannyŋ aqyry» siiaqty klassikalyq filmder tüsırıluı kerek dep sanaimyn. Sol kezde şyǧarmaşylyq erkındık, mol qarajat jäne kompiuterlık grafika da bolǧan joq. Degenmen filmder tüsırıldı, älı künge deiın halyqtyŋ jüregınen oiyp tūryp oryn alady.

Şynyn aituymyz kerek, soŋǧy kezde tüsırılgen tarihi filmderdıŋ olqylyqtary köp. Sol üşın mamandarmen aqyldasyp, jalpy kino salasyn reformalau kerek.

ALTYNŞY. Memlekettık saiasatta taldau, saraptama jasau qyzmetı sapaly jürgızıluge tiıs.

Qoǧam tynysy ärdaiym nazarda boluy öte maŋyzdy. Şeşım qabyldaǧanda jūrttyŋ ūsynys-tılekterın, pıkırın eskeru qajet. Barlyq qūzyrly organdar osyndai täsılmen jūmys ısteuge mındettı. Men mūny ünemı aityp jürmın. Tüptep kelgende, būl – tūraqtylyq pen tynyştyqtyŋ, ösıp-örkendeudıŋ kepılı. «Halyq ünıne qūlaq asatyn memleket» tūjyrymdamasynyŋ män-maŋyzy, özegı – osynda.

Qazır äleumettık zertteu jürgızu üşın türlı mekemelerge qyruar qarjy bölınedı. Bıraq jūmys jüielı emes, sondyqtan nätijesı kümändı bolyp şyǧady. Būl jūmysty bır jerden ūiymdastyryp, keşendı türde jürgızu kerek.

Jalpy, taldau qyzmetı sapaly jürgızılse, memlekettık basqarudyŋ tiımdılıgı arta tüserı sözsız. Memleketke keşendı türde jürgızılgen zertteuler men ūsynymdar öte qajet. Būl maŋyz­dy äleumettık mäselelerdı şeşıp, eldıŋ jan-jaqty damuyn qamtamasyz etu üşın airyqşa maŋyzdy. Alaida qūzyrly organdardyŋ otandyq «aqyl-oi ortalyqtarymen» jäne konsalting kompaniialarymen qarym-qatynasynyŋ tiımdılıgı tömen. Olardyŋ qyzmetıne qajet bolǧanda ǧana jügınedı.

Memlekettık «aqyl-oi ortalyqtarynyŋ» da qyzmetı köŋıl könşıtpeidı. Olar naqty bır mäselemen tiianaqty ainalyspaidy. Köbınese bır-bırınıŋ jūmysyn qaitalaidy.

Bızge saraptau-taldau qyzmetın tiımdı jürgızetın myqty ortalyqtar jelısı qajet. Būl qūrylymdar sapaly ärı sūranysqa ie intellektualdy önım ūsynuǧa tiıs. Elımız ideologiialyq derbestıgın saqtau üşın mūnyŋ airyqşa män-maŋyzy bar. Saraptama ortalyqtary elımız egemendık kezeŋınde jürıp ötken joldyŋ är baǧytyn zertteuge tiıs. Kemşılıkterdıŋ sebep-saldaryn anyqtau qajet. Ükımet jaŋa jospar jasaǧanda osy faktorlar eskerıluı kerek. Ǧylym men zertteuge negızdelgen saiasat tabysty bolady.

JETINŞI. Elımız üşın strategiialyq maŋyzy bar taǧy bır mäsele – şekaralas aimaqtardy damytu.

Jer – basty bailyǧymyz. Tuyŋdy tıger toqymdai jerıŋ bolmasa, öz memleketıŋ de bolmaidy. Babalarymyz bızge ūlan-ǧaiyr aumaqty miras ettı. Ony şaşau şyǧarmai saqtap, körkeitu – bızdıŋ qasiettı boryşymyz. Osy oraida «Jerımız şeteldıkterge satylyp jatyr» degen söz ara-tūra aitylyp jatady. Būl – jalǧan aqparat. Elımızde jerge qatysty tübegeilı şeşım äldeqaşan qabyldanǧan. Ol şeşım zaŋmen bırjola bekıtılgen. Türlı daqpyrtqa senıp, jūrtty dürlıktıretın jalǧan aqparat taratudy doǧaru kerek. Bız babalar amanatyna ärdaiym adal bolamyz. Şeteldıkterge qazaqtyŋ bır qarys jerın de, bır uys topyraǧyn da bermeimız. Ony közdıŋ qaraşyǧyndai saqtaimyz.

Şekara maŋyndaǧy eldı mekenderdıŋ ahualy jerımızdıŋ tūtastyǧyna jäne elımızdıŋ amandyǧyna tıkelei yqpal etedı. Şyn mänınde, būl – strategiialyq maŋyzy bar mäsele. Ökınışke qarai, şekara şetındegı keibır eldı mekende halyq sany kürt azaiyp kettı. Būǧan bır kezdegı audandardy bırıktıru jönındegı şeşımder de yqpal etkenı sözsız.

Oblystardyŋ ışkı aumaqtyq-­äkımşılık qūrylymynda oilanatyn tūstar bar. Bız byltyr Abai, Ūlytau jäne Jetısu oblystaryn qūrdyq. Būl şeşım aimaqtardyŋ damuyna tyŋ serpın berdı.

«Amanat» partiiasy bırqatar şekaralas audandy qalpyna keltıru turaly bastama kötergenın bılesızder. Ükımet menıŋ tapsyrmammen būl mäselenı pysyqtady. Men soǧan säikes Qaton-Qaraǧai, Marqaköl jäne Maqanşy audandaryn qalpyna keltıru turaly negızgı şeşımdı qabyldadym. Ärine, būǧan arnaiy daiyndyq kerek. Qajettı esep-qisabyn jasap, qarajatymyzǧa, biudjettıŋ mümkındıgıne qarauymyz kerek. Tiıstı jūmystyŋ bärın biyl aiaqtap, aldaǧy ekı jyldyŋ ışınde osy üş audandy qalpyna keltıre bastaimyz. Būl – ūlttyq qauıpsızdıktı qamtamasyz etu tūrǧysynan qarasaq ta, öte maŋyzdy mäsele. Osy mäselenı köpke sozbai, şeşuımız qajet.

Jalpy, audandardy qosu nemese taratu ondaǧy jūrttyŋ kündelıktı ömırıne tıkelei äser etedı. Şeşım qabyldaǧan kezde halyq sany, ekonomikalyq äleuetı, infraqūrylymy tügel eskerıluge tiıs.

Men aimaqtardy, onyŋ ışınde auyldy örkendetu ısıne erekşe män beremın. Byltyr Prezident sailauynan keiın, eŋ aldymen, auyldy damytu mäselesıne arnalǧan Jarlyqqa qol qoidym. Ükımet aldaǧy 5 jylda auyldy damytuǧa airyqşa küş salatyn bolady.

Auyl – qazaqtyŋ altyn besıgı. Elge eŋbegı sıŋgen körnektı tūlǧalardyŋ basym köpşılıgı auyldan şyqqan. Bız elımızdı örkendetemız desek, auyl mektebınıŋ jai-küiın jaqsartudy myqtap qolǧa aluymyz kerek. Būl jūmysty «Auyl – el besıgı» arnaiy jobasynyŋ aiasynda keşendı türde jüzege asyru qajet. Iаǧni, mektep salu, kürdelı jöndeu jürgızu jäne ony jabdyqtau jūmysyn tiıstı deŋgeide atqaru maŋyzdy.

Qoǧamda jiı köterıletın taqyryptyŋ bırı – memlekettık tıl. Osy mäsele boiynşa pıkırımdı taǧy da aitaiyn. Jalpy, elımızde tıl saiasaty baiyppen jürgızılıp jatyr. Türlı etnos ökılderınıŋ öz tılınde söileuıne barlyq jaǧdai jasalǧan. Osy ūstanym özgermeidı. Būl – ışkı tūraqtylyqtyŋ negızgı faktorlarynyŋ bırı.

Men memlekettık tıldı damytuǧa basa män berıp otyrmyn. Qazaq tılın qoldanu aiasy barlyq salada keŋeiıp jatyr. Qazır tılımız damymai jatyr dep alaŋdauǧa eşbır negız joq. Bolaşaqta memlekettık tıldıŋ tūǧyryn nyǧaita tüsu üşın basqa da maŋyzdy şaralar qabyldaimyz.

Memlekettık tıldıŋ jaǧdaiyn aityp, şu köteretın keibır adamdar būl mäselenı saiasi qūral retınde paidalanady. Halyq arasynda dau şyǧarǧysy keledı. Aqyrynda, osyndai keleŋsız, oisyz äreketter memleketımızdıŋ qauıpsızdıgıne ziian keltıredı. Mūny aşyq aitu kerek. Sebebı tıl – bızdıŋ geosaiasi keŋıstıkte «saiasi sebep, saiasi syltauǧa» ainaluda. Al naqty qazırgı ahualǧa qaraityn bolsaq, tıldıŋ jaǧdaiy būrynǧydan äldeqaida jaqsy. Mäsele tılge kelgende, dau-damai, daŋǧaza jasamai, tılımızdı damyta tüsu üşın naqty ıs-äreketke köşuımız kerek. Sonda ǧana bız tabysqa jetemız.

Bügınde qazaq tılı kreativtı industriia­nyŋ tılıne ainaldy. Mysaly, «Avatar» siiaqty älemge belgılı filmder qazaqşa söilep jatyr. Sondai-aq Qazaqstannyŋ atyn bükıl älemge tanytyp jürgen talantty jastarymyz da qazaq tılın dünie jüzıne paş etude, tılımızdı önerımen, eŋbegımen, iaǧni naqty ısımen därıptep jür. Būl – bızdıŋ jastarymyzdyŋ sanaly taŋdauy.

Qazaq tılı – azamattyq bıregeilıgımızdıŋ jäne ruhani bırlıgımızdıŋ nyşany. Bız ony kündelıktı qarym-qatynastyŋ ǧana emes, naǧyz ǧylym men bılımnıŋ tılı etuge tiıspız. Būl mındet jönınde būryn da aityldy, osy maqsatty küşpen, aiqai-şumen emes, aqylmen, parasatpen ıske asyruymyz kerek. Būl – bükıl qoǧamnyŋ ortaq mındetı.

Qazaq tılı barşa Qazaqstan halqyn ūiystyratyn basty qūndylyqtyŋ bırı retınde dami beredı. Būǧan eşqandai kümän bolmauǧa tiıs. Eŋ bastysy, tıl salasyndaǧy bızdıŋ baǧdarymyz – aiqyn, barşaǧa tüsınıktı.

Sondai-aq şeteldegı qandastarymyzben tyǧyz qarym-qatynas ornatyp, ruhani bailanysty nyǧaita beremız. Būl mäsele – menıŋ jeke nazarymda. Jalpy, osy aitylǧan jūmystyŋ bärın ret-retımen jasasaq, közdegen maqsatymyzǧa mındettı türde jetemız.

SEGIZINŞI. Men qoǧamda memlekettık apparattyŋ jūmysyna qatysty bıraz syn-pıkırler bar ekenın bılemın.

Olardyŋ basym köpşılıgı oryndy. Qazırgı taŋda bız memlekettık basqaru jüiesın jaŋǧyrtu üşın naqty şaralar qabyldap jatyrmyz. Negızgı mındet – jergılıktı özın-özı basqarudy küşeitıp, memlekettık qyzmetşılerge köbırek derbestık beru.

Būdan bölek, audan jäne auyl äkımderın sailadyq. Oblystyq mäslihattarǧa sailau aralas jüie arqyly, al audan mäslihattaryna tek bır mandattyq qaǧidat boiynşa ötedı. Aldaǧy jūmys – auqymdy. Bıraz uaqyt qajet ekenı tüsınıktı.

Eŋ bastysy, bız memlekettık apparat ökılderınıŋ sana-sezımın özgertuge basa män beruımız qajet. Olar tuǧan-tuystarynyŋ arasynda ne bolmasa qoǧamda abyroi-bedelge ie boludy emes, eŋ aldymen, halyqqa, elge adal qyzmet etudı maqsat tūtuǧa tiıs. «Adal azamat» degenımız – osy.

Soŋǧy kezderı men bırqatar kadrlyq özgerıster jasadym. Būl rette eşqandai nauqanşyldyqqa, memlekettık qyzmetşılerdı, joǧary lauazymdy tūlǧalardy jappai qyzmetten bosatuǧa jol berılgen joq. Eŋ aldymen, olardyŋ ıskerlık qabıletı men täjıribesı eskerıldı. Sondai-aq jas, bılıktı azamattar bırqatar maŋyzdy ministrlıktıŋ tızgının ūstady. Ärine, olardyŋ täjıribesı, sonyŋ ışınde ömırlık täjıribesı az ekenı sözsız. Bıraq būl – uaqytqa bailanysty mäsele. Bastysy, olardyŋ boiynda elımızdıŋ jarqyn bolaşaǧy üşın adal qyzmet etuge qajettı bılım, erık-jıger bar.

Basşylyq qūramdy jaŋartu jūmysy jalǧasyn tabady. Memleket basşysy retınde aitarym, ministrlerdıŋ, äkımderdıŋ jäne basqa da memlekettık qyzmetşılerdıŋ boiynda negızgı ekı qasiet boluy kerek. Būl – professionalizm, iaǧni naǧyz maman bolu jäne otanşyldyq. Al olardyŋ Prezidenttıŋ jeke basyna adaldyǧy men üşın maŋyzdy emes.

Memleket basşysyn madaqtaudan görı jūmysty adal atqaryp, halyqtyŋ aldynda abyroily bolu äldeqaida maŋyz­dy. Barlyq memlekettık qyz­metşılerge osyny aitqym keledı.

Sondai-aq jasalǧan reformalardan keiın Qazaqstan Prezidentı memlekettık basqaruşy, iaǧni Konstitusiiada körsetılgen 7 jyldyq merzımge halyqpen özara kelısımşartqa otyratyn menedjer retınde qyzmet etedı. Prezident – äulie emes, halyqtan biık tūlǧa emes.

Alaida qoǧamymyz Memleket basşysyna, basşylyq qyzmettegı adamdarǧa qūrmetpen qarauy kerek, iaǧni saiasi tūrǧydan közı aşyq, jauapkerşılıgı joǧary azamattar retınde olarǧa oi-pıkırın, ūsynystaryn aityp otyruy qajet. Osylaişa, elımızde saiasi mädeniettıŋ, örkeniettı qoǧamnyŋ ozyq ülgısı qalyptasady. Bügın ötıp jatqan Ūlttyq qūryltaidyŋ negızgı maqsaty da – osy.

Däl osyndai forumda Qazaqstannyŋ damuyna bailanysty salmaqty, ırgelı ūsynystar aityluy kerek. Bız bırge bolsaq, alynbaityn qamal joq.

* * *

Bügın men ūsynǧan bastamalar – aldaǧy auqymdy jūmystyŋ bır bölıgı ǧana. Jaŋa ideologiialyq tūjyrymdy ornyqtyru üşın memlekettık apparat, sarapşylar, ǧalymdar, tılşıler, azamattyq qoǧam ökılderı – bärı jūmyluy qajet. Prezident Äkımşılıgı jūmys josparyn äzırlep, aitylǧan mäselelerdı tügel qataŋ baqylauǧa alady.

Bız Ädılettı Qazaqstandy qūryp jatyr­myz. Būl – öte jauapty ärı abyroily mındet. Bız otanşyldyǧymyzdy jäne elge janaşyrlyǧymyzdy naqty ıspen körsetuımız kerek. Adal azamat boluǧa ūmtyluymyz qajet. Sonda ärqaisymyz Otanymyzdy örkendetuge üles qosamyz.

Men üşın Ūlttyq qūryltai jūrtşylyqpen kezdesıp, jai ǧana pıkır almasatyn jer emes. Ony elımızdıŋ mädeni-ruhani örleuıne jol aşatyn şamşyraq deuge bolady. Iаǧni, qūryltai alaŋynda qoǧamnyŋ jaŋa etikasyn jäne onyŋ jaŋa damu ülgısın qalyptastyru mäselesı qaralady. Ärine, būl – bır künde bıtetın şarua emes. Ol üşın kün saiyn tynymsyz eŋbek etuımız kerek. Bır sözben aitqanda, memleket pen qoǧam bırge jūmylyp jūmys ısteuı qajet. Būl ūltymyzdyŋ boiyna orasan zor küş-quat darytady, özgerıske degen qūlşynysyn oiatady. Sonda ǧana elımız közdegen maqsatyna jetedı. Osylaişa, aldaǧy onjyldyq elımızdıŋ naǧyz örleu däuırıne ainalmaq. Men būǧan kämıl senemın.

Qadırlı qauym!

Barşaŋyzǧa mälım, qazır Quǧyn-sürgın qūrbandaryn tolyq aqtau jönındegı memlekettık komissiia jūmys ıstep jatyr. Osyǧan bailanysty köptegen arhiv materialdary zerttelude. Būryn halqymyzǧa beimälım bolǧan tyŋ mälımetter jaryqqa şyǧyp jatyr. Jaqynda sol qūjattardyŋ ışınen «avtory Jüsıpbek Aimauytūly» dep körsetılgen şyǧarma tabyldy. Mūny ekı derek közı rastap otyr. Öleŋmen jazylǧan tuyndyny sol kezde tärkılengen Alaş ziialylary eŋbekterınıŋ bır bölıgı deuge negız bar. Onda ūlttyŋ jany eşqaşan ölmeitını jyrlanǧan.

Şyn mänınde, qazaqtyŋ qaisar ruhy eşqaşan synbaǧan. Kerısınşe, ärbır qiyndyq jūrtymyzdyŋ jıgerın janyp, halyqty şyŋdai tüsken. Alaş ruhy Qazaq memleketımen bırge mäŋgı jasaidy. Ūlttyŋ jaŋa sapasyn qalyptastyryp, älemdegı öz ornymyzdy aiqyndaimyz. Qazaq elınıŋ Adal azamattary bolyp, Ädılettı Qazaqstandy bırge qūramyz.

Ardaqty aǧaiyn!

Jiynnyŋ soŋynda eldıŋ ruhyn köteretın taǧy bır jaqsy jaŋalyqty sızdermen bölıskım keledı.

Äigılı Maral işannyŋ Kenesary hanǧa syilaǧan Qūrany tabyldy. Būl – elımızdıŋ ruhani ömırındegı eleulı oqiǧa.

Maral işan barşa qazaqqa tanymal adam bolǧan. Ol – töl tarihymyzda erekşe orny bar Kenesary hannyŋ üzeŋgıles serıgı.

Būl Qūran ekı ǧasyr boiy qoldan qolǧa ötıp, aqyry şetelge şyǧarylǧan eken. Ony janaşyr azamattardyŋ, mesenattardyŋ kömegımen Qazaqstanǧa qaitaryp aldyq. Qūranda Maral işannyŋ jäne Kenesary hannyŋ mörı bar. Jädıgerge jan-jaqty saraptama jasaldy. Otandyq jäne şeteldık ǧalymdar Qūrandy ­mūqiiat zerttedı. Qūrannyŋ, rasynda, Maral işanǧa tiesılı bolǧany jäne Kenesary hanǧa berılgenı anyqtaldy.

Kez kelgen örkeniettı el özınıŋ tarihi mūralaryna zor qūrmetpen qaraidy. Ony qasterlep, mūrajaiǧa nemese basqa da arnaiy oryndarǧa qoiady. Bız de babalardan miras bolǧan ärbır jädıgerdı qadırlep, saqtai bıluımız kerek. Osy Qūrandy jaqynda Qazaqstan mūsylmandarynyŋ Dıni basqarmasyna tabys etemız. Öitkenı būl – bükıl elge ortaq qazyna. Qūndy mūranyŋ barşa halqymyz üşın qasterlı orynda tūrǧany abzal. Sondyqtan Qūrandy qalpyna keltırıp, Qoja Ahmet Iаsaui kesenesıne qoiǧan jön dep sanaimyn.

Kezınde Taiqazannyŋ elge oraluyn jūrt jaqsy yrymǧa balaǧan edı. Köp ūzamai Qazaqstan Täuelsız memleket boldy. Ūlt azattyǧy üşın küresken Kenesarynyŋ qolynda bolǧan Qūran kıtabynyŋ elge keluı de jaqsy yrym dep oilaimyn. Būl oqiǧa Qazaqstannyŋ jaŋa däuırınıŋ berekelı bastauy bolsyn dep tıleiık.

Osymen, Ūlttyq qūryltaidyŋ ekınşı otyrysyn qorytyndylaiyq. Byltyr Ūlytauda, biyl kielı Türkıstanda bas qosyp, eldık mäselelerdı talqyladyq. El tarihynda airyqşa orny bar taǧy bır aimaq – Atyrau oblysy. Ondaǧy äigılı Saraişyq qalasynda ataqty handarymyz ordasyn tıkken. Men Ūlttyq qūryltaidyŋ kelesı otyrysyn osy şejırelı aimaqta ötkızudı ūsynamyn.

Elımızde laiym jaqsylyq köp bolsyn!

Barşaŋyzǧa amandyq tıleimın!