L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınde qoǧam qairatkerı, türkıtanuşy, professor, Qazaqstan Respublikasy Memlekettık syilyǧynyŋ jäne «Kültegın» syilyǧynyŋ laureaty Qoişyǧara Salǧaraūlynyŋ 85 jyldyq mereitoiyna arnalǧan «Dala örkenietı: tarih, mädeniet, taǧylym» atty ǧylymi konferensiia öttı. Alqaly jiynǧa ǧalym şyǧarmaşylyǧyn qadırleitın aqyn-jazuşylar, qoǧam qairatkerlerı jäne qalamdas dostary qatysty.
Aita keteiık, Qoişyǧara Salǧaraūlynyŋ 85 jasqa tolǧan tuǧan künıne orai Memleket basşysy arnauly qūttyqtau hatyn joldap, qabyrǧaly qalamgerge zor densaulyq, şyǧarmaşylyq tabys tılegen bolatyn. Senat töraǧasy Mäulen Äşımbaev pen Mädeniet jäne aqparat ministrı Aida Balaeva da jazuşyny tuǧan künımen qūttyqtap, syi körsetken edı.
Qazaq tarihy men ädebietınde öşpes ız qaldyryp, halqymyzdyŋ sanasyna tarihi azat sanany sıŋıru jolynda eselı eŋbek sıŋırıp kele jatqan Q.Salǧaraūlynyŋ eŋbek joly, aşqan jaŋalyqtary turaly keŋınen tolǧap, kemeldı pıkır, kelıstı oilar aitylǧan konferensiia Memlekettık keŋesşı Erlan Qarinnıŋ qūttyqtau hatymen aşyldy.
«Qoişyǧara Salǧaraūly – ūlt ruhaniiatynyŋ örısın keŋeituge zor eŋbek sıŋırgen qarymdy qalamger, qoǧam qairatkerı. Onyŋ «Altyn tamyr», «Kömbe», «Qazaqtyŋ qily tarihy» syndy jäne basqa da şoqtyǧy biık şyǧarmalary qalyŋ oqyrmannyŋ jüregınen jol tapty, ǧylymi qauymdastyqtyŋ joǧary baǧasyn aldy. Jazuşynyŋ tereŋ tuyndylary üşın memlekettık syilyq ielenuı – osynyŋ aiqyn dälelı. Ǧalym Qytaidyŋ san ǧasyrdy qamtityn arhivterınen tarihymyzǧa qatysty tyŋ derekter jinap, qūndy ǧylymi eŋbekter jazdy. Türkı halyqtarynyŋ şyǧu tegın zerdelep, bauyrlas elderdıŋ yntymaqtastyǧyn nyǧaita tüsuge eleulı üles qosty. Būnyŋ bärı öskeleŋ ūrpaqqa, äsırese, jas ǧalymdar men qalamgerlerge ülgı ekenı sözsız» delıngen Prezidenttıŋ keŋesşısı Bauyrjan Omarov jetkızgen qūttyqtau hatta.
Qazaqstan Respublikasy Parlamentı Mäjılısınıŋ töraǧasy Erlan Qoşanovtyŋ qūttyqtau hatyn deputat Qazybek İsa jetkızdı. Sonymen qatar ol «Aqjol» partiiasynyŋ da qūttyqtauyn jetkızıp, «Alaş» medalın tabystady. «Qazaq gazetterı» JŞS atynan bas direktor Dihan Qamzabekūly qūttyqtap, ǧalymnyŋ ömır joly jaily öz oilarymen bölıstı. Qazaqstan Jazuşylar odaǧynyŋ hatşysy, Astana qalasy filialynyŋ direktory Däuletkerei Käpūly Qazaqstan Jazuşylar odaǧynyŋ basqarma töraǧasy Mereke Äbdeşūlynyŋ qūttyqtau hatyn jetkızıp, aqsaqaldyŋ iyǧyna şapan japty.
Sondai-aq ǧalymǧa Euraziia ūlttyq universitetı ǧylymi keŋesınıŋ şeşımımen ǧylym men bılımnıŋ damuyna qosqan airyqşa ülesı üşın «Kültegın» tösbelgısı tabystalyp, «Euraziia ūlttyq universitetınıŋ Qūrmettı professory» ataǧy berıldı. Osydan keiın ǧalymnyŋ «Adamzat ötken ūzaq jol» kıtabynyŋ tūsauy kesılıp, söz kezegı ǧylymi baiandamaşylarǧa berıldı.
– Belgılı bır taqyrypty tereŋdei zertteuge türlı närse sebep bolady. Būǧan keide adam, keide zaman, keide qoǧam yqpal etedı. Nemese qandai da bır şyǧarmanyŋ äserınen auqymdy ızdenıster bastalyp ketuı mümkın. Köne tarih pen türkıtanudyŋ tamyryna barynşa boilap, eleulı eŋbek etıp kele jatqan Qoişyǧara Salǧaraūlynyŋ eldık şejıremızdı jazuyna da qozǧau salǧan sebepter barşylyq. Aldymen özı bıraz jyl qyzmet ıstegen «Egemen Qazaqstan» («Sosialistık Qazaqstan») gazetınde köp jaitqa qanyqty. Qūrsauly jüienıŋ qyr-syryna üŋıldı. İdeologiialyq öktemdıktıŋ özegınen säulelı saŋylau ızdedı. Tyiym salynǧanyna qaramastan keibır ziialylardyŋ qolynda jürgen ädebietterdı oqydy. Alaş arystarynyŋ eŋbekterımen tanysty. Aǧartuşylyq sana ūǧymyna den qoidy. Töl tarihymyzdy zerdeleuge, ūltymyzdyŋ tegın tanytuǧa ūmtyldy, – dep söz bastady Prezidentınıŋ keŋesşısı, QR ŪǦA akademigı Bauyrjan Jūmahanūly.
«Ǧylymi qūjatqa qattalǧan sıresken salalyq bölınıske kelsek, Qoişekeŋ – tarlan tarihşy da, tegeurındı türkıtanuşy da emes, tek qana äidık ädebiettanuşy, aibyndy abaitanuşy. Ädebiet jäne öner institutynyŋ abaitanu bölımınde qyzmet ıstegen maitalman maman. Söite tūra, tarihqa bardy. Tarihşy bolǧysy kelgennen emes, tarihtyŋ nasihatşysy bolǧysy kelgennen. Tarihtyŋ qaltarys-būltarystaryn tüsındırgısı kelgennen. Tüpnūsqany qarau arqyly tarihi derekterdıŋ dūrys-būrystyǧyn anyqtaudy jön körgennen. Ol – būl maqsatyna jetken ǧalym» dep jalǧastyrdy ol.
L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetı Türkıtanu jäne altaitanu ortalyǧynyŋ direktory, filologiia ǧylymdarynyŋ doktory, professor Qarjaubai Sartqojaūly Qoişyǧara Salǧaraūlynyŋ tyŋǧa türen salǧan tūstaryna toqtaldy.
Qoişyǧara Salǧaraūlynyŋ tarih ǧylymyna äkelgen jaŋa oi-pıkırlerın, ūsynystaryn jıktep, jüielep, mynadai üş tüiınge jinaqtadyq:
– Köşpelıler tarihyn joqqa şyǧaruşy saiasattanǧan ädıstemeden tarihty tazartu;
– Tarihi tüpderekterdı salystyra saraptau;
– Ataularǧa (termin) jasalǧan taldaular, – dedı ol.
Qoişyǧara Salǧaraūly bızge bergen sūhbatynda «Men Qytaidan 10 tom kıtaptyŋ materialyn äkeldım. Sonyŋ beseuı baspadan şyqty. Qalǧan beseuı qoljazba küiınde qaldy» degen bolatyn. Jinalysta baiandama jasaǧan qoǧam qairatkerı Sauytbek Abdrahmanov osy tüiınge toqtalyp, «Euraziia ūlttyq universitetı osy eŋbekterdı jaryq körsetudıŋ amalyn qarastyrǧany jön jäne oǧan mümkındık te bar» dedı.
Qysqasy, osydan jarty ǧasyr būryn qazaq ädebietınde būryn köterılmegen tyŋ tarihi taqyrypqa roman-esseler siklyn jazyp, erekşe qūbylys retınde jūrtşylyq nazaryn audarǧan Qoişyǧara Salǧaraūly būl künde közı qaraqty, kökıregı oiau, ızdenımpaz oqyrmannyŋ airyqşa yqylasyna bölendı. Onyŋ şyǧarmaşylyǧynyŋ özegı ärı özgeşelıgı – būryn-soŋdy jazuşy-tarihşylarymyz bara qoimaǧan baǧzy zamandar qoinauyna dendei enuı, halqymyzdyŋ şyǧu tarihynyŋ bastauyn qazırgı jyl sanauynan da ärı bırneşe myŋ jylǧa, adamzat balasynyŋ jaratyluy däuırıne aparyp tıreuı edı. Būl qazaq tarih ǧylymy nemese türkıtanu ǧylymy üşın ǧana emes, älemdık tarih üşın tosyn da tyŋ jaŋalyq boldy! Genetik ǧalymdar medisina ǧylymynyŋ soŋǧy jetıstıkterınıŋ bırı – DNQ täsılımen molekulada saqtalyp qalǧan tūqymtek qoryn anyqtau arqyly alǧaşqy adamdardyŋ Oŋtüstık Şyǧys Afrikada jaratylǧanyn anyqtasa, Q.Salǧaraūly sol alǧaşqy adamdardyŋ türık tılınde söilegenın, adamzattyŋ tüptegı – türıkter ekenın älemde bırınşı bolyp däleldep, 1990 jyldardyŋ ortasynan berı tek osy baǧytta onnan astam zertteu eŋbek jazdy, oi-tūjyrymdaryn 2020 jyly jaryq körgen «Adamzattyŋ ata tılı» («Alǧaşqy adamdar qai tılde söilegen») kıtabymen qorytyp, däiektep berdı.
Q.Salǧaraūlynyŋ eŋbegı eleusız de emes, «Qazaqtar» roman-essesı üşın 1996 jyly Qazaqstannyŋ memlekettık syilyǧy, türkologiia salasyndaǧy asa zor jetıstıkterı üşın 2009 jyly Kültegın atyndaǧy syilyq berıldı. «Parasat», ekınşı därejelı «Barys» ordenderımen marapattalǧan
