Qalamyzdaǧy qazırgı zamanǧy öner mūrajaiynda «Astana – Bäiterek» jäne «Tomiris» ısker äielder klubtarynyŋ qoldauymen «Amina Jewels» – elımızdegı tūŋǧyş balalar zergerlıgı brendınıŋ ūiymdastyruymen öskeleŋ örenderımızdıŋ oi-örısın keŋeitıp, öresın biıktetetın ekı bırdei körme öttı. Olardyŋ aşylu saltanatyna keluşıler sapynda halqymyzdyŋ san ǧasyrlyq tarihyna qyzyǧuşylyq tanytatyn ziialy qauym ökılderı de köp boldy.
Ekı-üş kün boiy elordadaǧy mektep oquşylary osynda kelıp älemge tanymal talantty restavrator Qyrym Altynbekovtyŋ eŋbekterımen tanysyp, respublikamyzdyŋ tükpır-tükpırınen ırıktelıp şaqyrylǧan qolönerşılerdıŋ ǧajaiyp tuyndylaryn tamaşalady. Sondai-aq, özderınıŋ de önerlerın ortaǧa salyp, soǧan laiyqty syi-siiapattaryn aldy. Mamandyqtaryn jete meŋgergen maitalman zergerlerdıŋ şeberlık därısterıne qatysty.
Qyrymnyŋ «Altyn adamy» men asyl jabuly arǧymaǧy…
Baiaǧyda bızdıŋ babalarymyz baquatty tūrǧan. Basyndaǧy üiı, bauyryndaǧy qazan-oşaǧy, as ışer ydys-aiaǧy, kündelıktı tūrmysta tūtynǧan basqa da būiymdary köz sürıner körkemdıkpen kömkerılgen. Tıptı, tırısı tügıl, ölısıne deiın altynmen aptalyp, kümıspen küptelgenın arheologiialyq eksponattar aiǧaqtaidy. Esıktıŋ eskı qorǧandarynan tabylǧan saq jauyngerınıŋ sän-saltanaty, Bereldıŋ belınde bedeldı bek iesımen bırge kömılgen arǧymaqtyŋ jainaǧan jabuy, molaǧa mumiialanyp kömılgen äielderdıŋ ärtürlı äşekei-üşekeilerı arǧy atalarymyzdyŋ asa joǧary talǧamyn aŋǧartady. Akademik Orazaq Smaǧūlovtyŋ antropologiialyq zertteu nätijelerı aiauly ata-mekenımızdıŋ jetı yqylymnan bergı zaŋdy iesı qazaqtar ekenın aiǧaqtaidy. Endeşe, el aumaǧyndaǧy mūndai tarihi mūralardy jan-jaǧymyzǧa jaltaqtamai batyl iemdenuge tolyq qaqylymyz.
Kemınde ekı myŋ jyldai topyraq astynda tot basyp jatqan qūndy jädıgerlerdıŋ keide jer betıne qazır muzeilerde körıp jürgenımızdei jarqyraǧan qalpynda şyǧa kelgendei äserge böleitını bar.
Oilap qarasaq, olai emes eken. Onyŋ qyr-syryn Qyrym Altynbekovtyŋ öz auzynan estıdık.
– Arheologiialyq artefaktylardy qaita qalpyna keltıru jūmystarymen ainalysqanyma otyz jyldan asty. Bülıngendı bütındeu –inemen qūdyq qazǧandai qiyn şarua. Bızdıŋ däuırımızge deiıngı dünielerdı jaŋǧyrtuǧa öte köp uaqyt ketedı. Tözım tausylyp, talai jüike talşyǧy öledı. Būǧan memleketten qarjy bölınbeidı. Aqşanyŋ joqtyǧyn alǧa tartyp qarap otyruǧa taǧy bolmaidy. Köne kömbeler arşylǧan kezde arheologtarǧa kömek körsetemız. Dereu konservasiia jasalmasa, ırıp-şırıgen qazylyp alynǧan aǧaş, süiek, metall materialdar jel tiıp, kün süigen soŋ külge ainalyp ketedı. Sondyqtan «Qyrym araly» atty özımnıŋ şeberhanamda daiyndalyp, patenttelgen himiialyq qospalardy qoldanu arqyly bügınde bükıl älem bıletın «Altyn adamdy», anau «Berel» jylqysynyŋ ädemı äbzelderın, basqa da baiyrǧy mülık-mükämaldardy ūlttyq qazynalarymyzdyŋ qataryna qosuǧa qal-qadırımşe üles qostym. Qasymda äielım, ekı qyzym bastaǧan senımdı serıkterım eŋbek etedı. Dünie jüzınıŋ AQŞ, Ūlybritaniia, Fransiia sekıldı ırı memleketterınde Anajūrtymyzdyŋ mereiın ösırıp, märtebesın asyrar aituly körmeler ötkızdık.
Būl joly astanalyq aǧaiyn nazaryn negızınen aqparattyq sipattaǧy aişyqty suretter men az-kem anyqtamalyq körnekılıkterge audarmaqpyz. Jelkıldep ösken jas qūraqtai jetkınşekterımızge baǧzydan bergı babalar mūrasyn tanystyrudyŋ tanymdyq häm tärbielık mänı zor, – dedı ol oiyn tūjyryp.
Ūltynyŋ ūly mūrattaryna qyzmet etıp jürgen estı azamattyŋ eŋbegıne tek sättılık tıleimız.
Qolönerşıler qosyny
Mūrajaidyŋ basqa bır zalynda bas qosqan qolönerşıler körmege keluşılerge nebır ötımdı önımderın ūsyndy. Äsırese, äielder jaǧy äste riza. Jüz qūbylǧan jüzıkter, san zerlı saqinalar, bıregei bılezıkter, ainadai alqalar, sändı säukeleler… Nesın aitasyz, ne keremettıŋ bärı bar. Közdıŋ qūrty emes pe, keibır qyz-kelınşekter sūlulyq tūnyp tūrǧan sörelerdı töŋırektep keter emes. Saudalasyp jatqan jeŋgelerımız de jeterlık.
Astanalyq ataqty zerger Berık Älıbai osyndai körmelerdı jiırek ūiymdastyru qajettıgın aitty. Öitkenı, keiıngı tolqyn ökılderı tuǧan jerınıŋ tarihyn neǧūrlym tereŋırek bılse, soǧūrlym eljandy bolyp ösedı. Otansüigıştık sezımı oianyp, salt-dästürlerımızden sabaq alady.
Aimaqtardan arnaiy şaqyrylǧan İkram Rafikov, Serjan Başirov, İlia Kazakov jäne basqa zergerler baryn salyp jasaǧan būiymdarynyŋ köpşılık közaiymyna ainalǧanyna quanyp qana qoimai, kışkentai ärıptesterıne kädelı käsıptıŋ ädısterın üirettı.
Joǧarydaǧy jobanyŋ avtory Ämina Şoqparova balalardy babalar qūndylyǧyn baǧalauǧa baulityn būl bastama keleşekte öz örısın keŋeite beretının jetkızdı.
Talǧat BATYRHAN
