Memlekettık basqaru akademiiasy men Zaŋ şyǧaru institutynyŋ qyzmetkerlerı, tarihşylar, filologtar qatysqan şarada Qazaqstan Konstitusiiasyn qabyldaudyŋ tarihyna şolu jasalyp, onyŋ män-maŋyzy turaly äŋgıme örbıdı.
Qazırgı qoǧamda zaŋdy bılu – zaman talaby. Ärbır azamat öz qūqyn tek qana zaŋ arqyly qorǧai alady. Al ony bılmegen adamnyŋ ūpaiy tügendelmeitın jaǧdailar jiı oryn alyp jatady. Ata Zaŋnyŋ bırınşı babynda da özın demokratiialyq, zaiyrly, qūqyqtyq jäne äleumettık memleket retınde ornyqtyrǧan Qazaqstan Respublikasynyŋ eŋ qymbat qazynasy – adam jäne adamnyŋ ömırı, qūqyqtary men bostandyqtary ekenı aitylǧan. Basqosuda söz alǧandar osy jönınen pıkır almasty. Sonda oqylǧan negızgı baiandamadan üzındını oqyrman nazaryna ūsynamyz.
Jamaladin İBRAGİMOV, Zaŋ şyǧaru institutynyŋ jetekşı ǧylymi qyzmetkerı, tarih ǧylymynyŋ kandidaty:
– «Zaŋ – qoǧamnyŋ täjıribesın adamnyŋ igılıgıne jūmsaudyŋ aiqyn körınısı» dep, kezınde batys oişyldary aityp ketken. Osydan zaŋ halyqtyŋ müddesıne qyzmet etuı kerek degendı ūǧamyz. Alaida qoǧamda zaŋ zaŋgerlerge ǧana kerek degen pıkırdıŋ qalyptasqanyn körıp otyrmyz. Qarapaiym azamattardyŋ zaŋdy bılu talpynysy az. Al şyndap aitqanda, ärbır adam zaŋnyŋ qoǧamda atqaratyn rölıne ülken män beru kerek.
Konstitusiia degen sözdıŋ tüpkı maǧynasy, män-maŋyzy öte tereŋ. Būl qūrylym, jüie degen maǧynany bıldıredı.
Ol tek zaŋ salasynda ǧana emes, bioorganika, himiia, medisina salalarynda qoldanylady. Osy termin latyn tılınen audarǧanda da bekıtu, jarǧy, zaŋ degen qazırgı zamandaǧy maǧynaǧa syiady.
Zaŋ – memlekettıŋ qarqyndy damuynyŋ qadamdaryn bekıtıp otyratyn normativtık qūqyqtyq qūjat. AQŞ-tyŋ Täuelsızdık deklarasiiasynyŋ avtory, sol eldıŋ üşınşı Prezidentı Tomas Djeferson: «Zaŋ adamdarmen bırge progressivtı türde alǧa qarai qadam jasap otyru kerek» dep aitqan. Sondyqtan zaŋǧa özgerısterdı engızu zaman talabynan tuyndap jatady. Mäselen, AQŞ Konstitusiiasynyŋ qabyldanǧanyna 225 jyl bolsa, oǧan osy künderge deiın 27 ret tolyqtyrular men özgertuler engızıldı.
Amanǧali QALJANOV
