Elordada «Bır beldeu, bır jol» atty qytai fotograftarynyŋ islam mädenietı men dästürıne arnalǧan fototuyndylarynyŋ körmesı öttı. Būl şara Qytai Halyq Respublikasynyŋ Qazaqstan arasyndaǧy diplomatiialyq qarym-qatynas ornauynyŋ 25 jyldyq mereilı datasyna arnaldy. Ekı eldıŋ tarihi bailanysy tereŋnen bastalady. Körmege sonyŋ bır qyrynan syr şertken, älemnıŋ 65 elınde tüsırılgen 200 suret qoiyldy. Qai-qaisy da qazırgı zamanǧy körkem fotoönerınıŋ üzdık tuyndysy.
Ūly Jıbek jolynyŋ ön boiynda ornalasqan elderdıŋ säulettı meşıtterınıŋ, sol jerdı meken etken adamdardyŋ beinesı Jıbek jolyn qaita jaŋǧyrtyp, tarih qoinauynda qalǧan elesterdı köz aldymyzǧa keltırgendei äser qaldyrdy. Qytaidyŋ Sian degen jerınen bastalyp, Qiyr Şyǧys pen Europa elderıne bettegen keruen joly ırı sauda magistralı retınde XVI ǧasyrǧa deiın qyzmet etkenı belgılı. Ūly Jıbek joly arqyly tek sauda jüiesı damyp qana qoimai, Şyǧys pen Batys örkenietı toǧysyp, mädeniet jäne diplomatiialyq qarym-qatynas ornady, türkı elınıŋ ortaǧasyrlyq örkendegen däuırımen de tyǧyz bailanysty bolǧanyn tarihşylarymyz däleldep otyr.
Arada jyldar ötıp, köne joldar joǧalyp, tarih qoinauynda qalǧandai bolatyn. Bıraq körmedegı suretter basqaşa söiledı. Myŋdaǧan jyldar boiyna jaŋǧyrmaǧan köne keruen jolynyŋ şaŋy qaita köterılıp, keruender qozǧalyp, Batysqa qarai bet tüzegendei. Ūly Jıbek joly tırılgenıne, myŋ jyldar būrynǧydai būl jolmen keruender jüretınıne şyn quanǧan adamdardyŋ beinesı suretterden üŋıldı. Mıne, qas-qaǧym sättıŋ bederlegen kadrlaryna qarap otyryp, osyndai oiǧa berıldık.
Taǧy da tarihqa jügınsek, Qazaqstan Ūly Jıbek joly boiyndaǧy alǧaşqy aialdama bolatyn. Qytai bızdıŋ jerden ötıp, köşınıŋ basyn basqa elderge būratyn. Osydan üş jyl būryn QHR töraǧasy Si Szinpin bızdıŋ respublikaǧa saparmen kelgende Ortalyq Aziia elderımen bırıgıp, «Jıbek jolynyŋ ekonomikalyq beldeuı» qūrylysyn bastaudyŋ tūjyrymdamasyn ūsynǧany kezdeisoq emes eken. Būl beldeu arqyly älemdegı eŋ ūzyn jäne eŋ tiımdı, Aziia men Europa qūrlyqtaryn qosatyn ekonomikalyq dälız qūru közdelude. Qytai tūjyrymdamasyn QR Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev 2014 jyly ūsynǧan «Nūrly jol – bolaşaqqa bastar jol» jaŋa ekonomikalyq saiasat baǧdarlamasy üilesımdı tolyqtyrdy. Körmenıŋ aşylu saltanatynda osy oqiǧaǧa erekşe toqtalyp ötken qytailyq ärıptester jaŋa Jıbek jolynyŋ jaŋǧyruynyŋ bolaşaǧyna degen ümıtterın bıldırdı.
«2013 jyldyŋ 7 qyrküiegınde QHR töraǧasy Si Szinpin Nazarbaev universitetınde ötken halyqaralyq konferensiiada «Jıbek joly ekonomikalyq beldeuınıŋ» bırlesken qūrylysy turaly bastama kötergen bolatyn. N.Nazarbaevtyŋ qoldauyna ie bolǧan bastamany bügınde jüzden astam memleket te quattap, mädeni bailanys pen älemdık ekonomikanyŋ damuyna yqpal etetının baǧalap ülgerdı» dedı Ninsia dostyq pen ekonomika, mädeniet yqpaldastyǧy halyqaralyq islam assosiasiiasynyŋ töraǧasy Hei Liansze. Töraǧa Jıbek jolynyŋ bastauynda tūrǧan qytai mädenietı de jol boiyndaǧy elderdegı halyqtardyŋ mädenietterı arqyly türlenıp, adamzat örkenietınıŋ üilesımdı damuyna, onyŋ alǧa ozuyna äserın de atap öttı.
QHR-nyŋ elımızdegı elşılıgınıŋ ökılı Liu Szianpin Qazaqstan bügınde Qytaidyŋ strategiialyq serıktesı ärı senımdı körşısı retınde tanitynyn jäne ekı eldıŋ basşylarynyŋ jaŋa bastamalary ekı halyqtyŋ güldenuıne jol aşatynyna senım bıldırdı.
«Fotoöner ūly joldyŋ boiyndaǧy halyqtardy bırıktıretın qūral retınde alǧa şyqty. Sebebı san tıldı halyqtardyŋ arasynda tıldık kedergıler joiyldy. Osy suretterdegı beinelerdıŋ köz janaryndaǧy säule de janymyzǧa jaqyn. Sebebı bız qandai elde, qandai jerde jaralsaq ta, ruhani arqau bızderdı bailanystyryp tūr. Būl – islam. Osy elderdegı islam bederlerın taŋdap, köpşılıkke ūsynǧanda, adam jaratylysynyŋ osy rakursyna den qoidyq» dedı körmenı ūiymdastyruşylardyŋ bırı – Husei Daurov.
Ūly Jıbek jolynyŋ bastauy Qytaidyŋ mädeni jäne tarihi ortalyǧy – Sian Qytaidaǧy düngenderdıŋ köbısınıŋ tarihi otany sanalady. Bır jarym myŋ jyl boiy imperiia astanasy bolǧan Sianǧa «Taŋ» däuırınde, VII ǧasyrda Ūly Jıbek jolyn basyp ötıp, Arabiiadan alǧaşqy elşıler keledı. Zertteuşılerdıŋ pıkırınşe, olar jäne keiınnen aspan asty elıne kelgen parsylar men türıkterdıŋ ūrpaqtary düngen etnosynyŋ qalyptasuyn bastap bergen. «Sondyqtan düngender ekı memleket – jaŋadan tapqan jäne tarihi otandary arasynda bolyp jatqan oqiǧalarǧa ortaqtyǧyna erekşe sezımmen qaraidy» dedı H.Daurov.
Körmede Qazaqstandaǧy islam oşaqtarynyŋ suretterı köptep sanalady. Būdan bölek, bırqatar kadrlarda QHR meken etıp jatqan qazaqtardyŋ tūrmys salty körınıs tapqan.
Aldaǧy uaqytta QHR-nyŋ Memlekettık öner qorynyŋ demeuşılıgımen jüzege asqan körme qazaq jerındegı alǧaşqy aialdamadan keiın basqa da elderdıŋ körme zaldaryna qoiylmaq.
Aigül UAISOVA
