Feisbuk, Tvitter, İnstagram taǧy basqa äleumettık jelılerdıŋ san türın bılemız. Keide qyzyǧyna tüsıp, jelı aralap ketsek, altyn uaqytymyzdyŋ qalai zyr etıp öte şyqqanyn bılmei qalamyz. Jalǧyz sız ben bız emes, älemde 1,8 mlrd paidalanuşynyŋ ädetı sol eken.
Qazırgı künı psihologtar «İnternetke täueldılık» degen termindı tauypty. Mūny mamandar auru dep sanaidy. Būl syrqattyŋ jyldam taralyp kele jatqany sonşalyq, şylym şegu men araqqūmarlyqtan beter örşıp keledı. Virtualdy ömırge adamnyŋ etı de tez üirenıp ketedı eken. Eŋ qorqynyştysy, internetke bır kırgen adam onyŋ iırımderıne maltyǧyp, şynaiy ömır men virtualdy ömırdıŋ arasyn ajyratudan qalady.
Psiholog Natalia Semenenko: «Bügınde kündelıktı jaqyndarymyzben aralasyp tūrǧan ba, älde ǧalamtordaǧy «dostarmen» bailanystyŋ qaisysy jaqsy ekenın, qaisysynan jaǧymdy äser alatynymyzdy aiyra almaityndai därejege jettık. Bır jaǧynan, kündelıktı tırlıktıŋ qauyrttyǧynan et jaqynymyzben emen-jarqyn aralasyp, jaǧdai bıluge uaqyt tappaimyz. Al internetke üŋılıp, «dostarymyzben» sol jerde tabysyp, sonda söz jarystyrǧandy täuır köremız. Odan da jerınıp, ǧalamtordyŋ kelesı bır toryna şyrmalamyz. Demek, ǧalamtor adamdar arasynda baiaǧydan qalyptasqan dästürlı qarym-qatynasty özgertıp jatyr degen söz» deidı.
Rasynda da, ǧalamtordaǧy dostarymyz köbeigen saiyn därejemız de ösıp qalatyndai sezınemız. Olardy jete tanymaimyz da, tanyǧymyz da kelmeidı. Bıraq «dospyz». Sızdıŋ äleumettık jelıde jazǧan oiyŋyzdy anda-sanda «laik» basyp qūptaǧany bolmasa, ondai «dostan» sız de eşteŋe talap etpeisız. Ǧalamtorda ǧana sız eşkımnen qysylmai, oiyŋyzdy aşyq aityp, tartynbai bölıse alasyz.
Bır jamany, paraqşaǧa tırkelgen adamdar virtualdy dostaryn jinap alyp, solardyŋ
arasynda äŋgıme-düken qūryp, arasynda pıkırın bıldıruge erınse, «laik» basyp, naqty uaqyttaǧy özınıŋ bos ömırın toltyruǧa tyrysady. Būl da qūbylys. Jaqyn adamdarymyzdyŋ da sol internetten habaryn bıluge üirenıp kelemız. Demek, bır-bırımızdı saǧynyp, tym bolmaǧanda telefon şalyp, habarlasudan da qaldyq. Būl da adamdar arasyn alystatatyn virtualdy ömırdıŋ bır türı. Bara-bara jaqynǧa jylylyq, meiırım degen qasietten qalamyz ba dep qorqamyn.
Endı mamandardyŋ keŋesıne qūlaq salyp, sızdıŋ qanşalyqty torǧa şyrmalyp, naqty ömırden ajyrap qalǧanyŋyzdy anyqtaǧyŋyz kelse, myna sūraqtarǧa jauap ızdep körıŋız.
• Qolyŋyzda internet bolmasa, özıŋızdı şarşaŋqy sezınıp, aşulanşaq bolyp ketesız be?
• Soŋǧy aqşaŋyzdy internetke nemese onlain oiyndarǧa jūmsaisyz ba? İnternet bar uaqytyŋyzdy alyp, jaqyndaryŋyzdan alystap bara jatqanyŋyzdy sezesız be?
• Keide internetsız ömır süre almaityndai sezınesız be?
• İnternettı naqty problemalardy ūmytu üşın, qorqynyş pen depressiiadan qūtylu üşın paidalanasyz ba?
Eger osy sūraqtarǧa «iä» dep jauap berseŋız, onda internetke täueldılıktıŋ bastalǧany. Jaŋa ǧasyrdyŋ tehnologiialaryn paidalanu qajet-aq. Bıraq öz ömırıŋızge ziian keltırmeuge tyrysyŋyz. Onyŋ paidasynan görı ziiany basym ekenın esten şyǧarmaǧanymyz abzal der edık.
Aigül UAISOVA
