Qazaqstan ūn eksporttaudan TMD-da 1-oryndy ielenedı dep keudemızdı soǧyp jüruşı edık. Endı, mıne, körşı elder bızge demping (syrtqy naryqty özıne qaratu) soǧysyn jariialap otyr. Būl tüitkıldı mäselenıŋ mänısı biylǧy köktemde aşyq aityldy. «Biyl Qazaqstan ūn eksportyn 300-500 myŋ tonnaǧa deiın qysqartady. Sonyŋ nätijesınde ekonomikaǧa 9 mlrd teŋge şyǧyn keledı. 30-ǧa juyq ūn tartatyn diırmender jabylyp, 1 myŋnan asa adam jūmyssyz qaluy mümkın» degen aqparatty Qazaqstan astyq öndıruşıler odaǧynyŋ töraǧasy Evgenii Gan jariia ettı. Onyŋ aituynşa, otandyq ūn tartuşylarǧa Özbekstan, Täjıkstan, Qyrǧyzstannan bölek Auǧanstan siiaqty dästürlı naryqtardan airylyp qaludyŋ qaupı tuyp otyr.
«Mutlu» ūn tartu kombinatynyŋ bas direktory Dosmūqasan Täukebaevtyŋ pıkırınşe, mäselenıŋ būlai uşyǧuyna Özbekstan Ükımetınıŋ biznes jürgızudegı saiasatyn özgertuı sebep boluda. «Bızdıŋ ūnymyzdy negızınen Özbekstan satyp alatyn edı. Endı özbek aǧaiyndar köptep ūn tartatyn diırmender ornatyp, bızden tek astyq satyp aluda. Odan tartylǧan ūndy özderıne satady. Mūndai täsılge täjıkter de tez köştı» dep tüsındırdı ol. D.Täukebaev özbekterdıŋ auǧan naryǧyn bırden özıne qaratyp jatqanyna naqty mysal keltırdı. «Bızdıŋ kombinattarymyz auǧan naryǧynan da airylyp qaluy mümkın. Mysaly, özbek temır joly ūnnyŋ bır tonnasyn tasymaldaǧany üşın bızden 65 dollar alady, al özderınıŋ ūn tartuşylarynan 43 dollar alady. 22 dollarlyq aiyrmaşylyq ülken röl oinaidy» deidı «Mutlu» kombinatynyŋ basşysy.
Būl pıkırdı «Soltüstık-Esıl-astyq» JŞS-nıŋ kommersiialyq direktory Taisiia Kolegova da rastaidy. «Özbektermen bäsekelesuge mümkındıgımız joq. Olarǧa ūqsap auǧan naryǧyna ūnnyŋ kelısın 170 dollardan satuymyz üşın, bidaidy 32 myŋ teŋgemen öndıruımız kerek. Alaida, arzan bidai satyp ala almaimyz. Öitkenı treiderler astyqty qymbat baǧamen satyp alyp, Özbekstanǧa jöneltedı» deidı T.Kolegova. Aita keterlık jait, soŋǧy 6 jyldyŋ ışınde Ortalyq Aziia elderı ūn importtaudy barynşa qysqartyp, onyŋ ornyna astyq satyp alyp, özderı öndırudı qolai körude. Mysaly, Özbekstan 2012 jyly Qazaqstannan 1,2 mln tonna ūn, odan ekı ese tömen astyq satyp alǧan. Al 2017 jyly nebärı 627 tonna ūn, 1,6 mln tonna astyq satyp alǧan. Täjıkstan men Qyrǧyzstan da solai. Demek, būl naryqta aitarlyqtai mol tabystarǧa kenele almaitynymyz aidan anyq. Sonda ne ısteu kerek?
Sarapşy-mamandar tyǧyryqtan şyǧatyn ekı türlı joldyŋ baryn boljauda. Bırınşı jol – eksporttyq saiasatymyzdy şikızatty emes, daiyn önımdı alatyndai etıp özgertu. Būl jerde eskeretın Qytaidyŋ täjıribesı bar. Olarda qosymşa qūn salyǧy 13-17%-dy qūraidy. Auyl şaruaşylyǧyn eksportqa şyǧarǧan jaǧdaida qosymşa qūn salyǧy salynbaidy, al basqa bır elden daiyn önım äkelgende 100% calynady. Mūndaida daiyn önımdı eşkım äkelmeitını belgılı. Būl mäselenıŋ şeşımıne qatysty Evgenii Gan mynadai tüsındırme keltırdı: «Bırınşıden, sauda naryqtaryndaǧy ahualdy tolyq zertteitın mümkındık boluy kerek. Qytailar 5-6 jyldan keiın qandai tamaqty köbırek tūtynady? Ony qai elderden tasidy? Ortalyq Aziia elderınde halyqtyŋ sany ösuıne qarai qandai azyq-tülık türlerıne sūranys artady? Mıne, osyndai saualdarǧa jauap tauyp beretın saraptamalyq-taldau ortalyǧy qūryluy qajet. Sol kezde bız naryqtaǧy sūranysqa qarai äreket etemız».
SARAPŞY PIKIRI:
Arman EVNİEV, Auyl şaruaşylyǧy ministrınıŋ bırınşı orynbasary:
– 2017 jyly auyl şaruaşylyǧy önımderınıŋ eksporty 12,5%-ǧa artty. Sonyŋ ışınde qaita öŋdelgen önımder 10,7%-ǧa östı. Būǧan Qytai, Taiau Şyǧys jäne Europa elderımen veterinarlyq jäne fitosanitarlyq kelısımder boiynşa jürgızgen jūmystarymyz septıgın tigızdı. Auyl şaruaşylyǧy önımder eksportynyŋ geografiiasy keŋeiıp keledı. Qazır qytai naryǧyna astyq, soia būrşaǧy, bidai ūnynyŋ kebegımen qatar balyq, qoi, ara, jylqy şaruaşylyǧy önımderın de şyǧaratyn boldyq.
Elımızdegı ūn jäne astyq satu kölemınıŋ ötken jyly tömendegenın Auyl şaruaşylyǧy minstrlıgı de resmi mälımdedı. Halyqqa esep beruı kezınde vedomstvo basşysy Ömırzaq Şükeev eksporttyq naryqtar üşın küresudıŋ qiyn ekenın moiyndady. Öitken sebebı, qazaqstandyq bidai satyp aluşy elder özınıŋ ışkı naryǧyn küşeituge küş saluda. «Mysalǧa, Reseide memlekettık qoldaudyŋ deŋgeiı auyl şaruaşylyǧynyŋ ışkı jalpy önımınıŋ 20%-yn qūraidy. Özbekstan da diqandarǧa järdemaqşa berudıŋ köptegen jeŋıldıkterı qarastyrylǧan» dedı Ömırzaq Estaiūly. Qūzyrly ministrlık eŋ aldymen joǧary eksporttyq äleuetı bar tauarlar öndırısın yntalandyrudy közdep otyr. Astyqtan bölek, būl tızımge qoi jäne siyr etı, tırı mal, süt, jemıs-jidekter, qant kıredı.
Premer-ministrdıŋ orynbasary-Auyl şaruaşylyǧy ministrı Ömırzaq Şükeev: «2017 jyldyŋ qorytyndylary boiynşa, Özbekstan men Ortalyq Aziiaǧa eksporttalatyn ūnnyŋ kölemı 164 myŋ tonnaǧa azaidy. Resei men İranǧa eksporttalatyn astyqtyŋ kölemı 540 myŋ tonnaǧa kemıdı. Elımızdıŋ bäsekege qabılettılıgın saqtau jäne aldaǧy uaqytta ony arttyru üşın agroönerkäsıptık keşendı memlekettık retteu mäselesın qaita qaraimyz. Būl jerde ışkı naryqty qorǧauǧa ekpın tüsıremız. Syrtqy naryqty qorǧauǧa kelgende logistikalyq infraqūrylymdy damytuǧa küş-jıgerımızdı jūmsaimyz. Agroönerkäsıptık keşen subektılerınıŋ qoljetımdılık deŋgeiın arttyru mäselesın de basty nazarda ūstaimyz» dep mälımdedı.
Tölen TILEUBAI
