Ūrpaqtar sabaqtastyǧyn üzıp almaiyq

Elordadaǧy Ūlttyq akademiialyq kıtaphanada ­Premer-ministrdıŋ orynbasary Berdıbek Saparbaev ziialy qauym ökılderımen kezdesıp, kelelı äŋgıme örbıttı. Būl jiynǧa Aqparat jäne koǧamdyq damu ministrı Däuren Abaev, Bılım jäne ǧylym ministrı Ashat Aitmaǧambetov jäne basqa da bırqatar ministrlıktıŋ jauapty ökılderı qatysty. Basqosuda söz tızgının ūstaǧan Berdıbek Saparbaev Memleket basşysynyŋ keşe ǧana halqymyzǧa arnaǧan Joldauyn saralap, eldıŋ qūty sanalǧan ziialy qauymmen bırge qoǧamdaǧy özektı problemalardy talqylady.

Mūqtajdyq pen masyldyqty ajyrata bıleiık

– Qazır aldymyzda ūlttyq qūndylyqtarymyz ben dästürımızdı, otbasylyq tärbienı qalai saqtap qalamyz degen ülken mäsele tūr. Osylai kete beretın bolsa, bolaşaǧymyz qalai bolady? Elbasy bır sözınde «Täuelsızdıktı alu oŋai emes, bıraq ony ūstap tūru odan da qiyn» dep aitqan edı. Sondyqtan tılımızdı, dästürımızdı, salt-dästürımızdı saqtap qalu üşın halyq bolyp, qoǧam bolyp jūmyluymyz qajet. Äsırese, bızdı jastardyŋ tärbiesı alaŋdatady. Atadan balaǧa daryǧan ūrpaqtar sabaqtastyǧyn üzıp almauymyzdy oilauymyz kerek. Jastardy eŋbekke baulu, eŋbekke üiretudı qolǧa alǧanymyz jön. Bärımızdı äke-şeşemız bala künımızden eŋbek etuge tärbieledı. Bızde qazır masyldyq, jalqaulyq psihologiia bar sekıldı. Mūqtajdyq pen masyldyqty ajyrata bıleiık. Qazırgı ökımetten berılıp jatqan kömektı naǧyz mūqtaj jandar alsa deimız. Sol üşın bügın sızdermen kezdesıp, oilaryŋyzdy, pıkırlerıŋızdı tyŋdaiyq dep kelıp otyrmyz, – dedı Ükımet basşysynyŋ orynbasary.
Odan keiın söz alǧan Qazaqstan Jazuşylar odaǧy basqarmasynyŋ töraǧasy, aqyn Ūlyqbek Esdäulet Prezidenttıŋ Joldauda aitqan «Qazaq tılınıŋ memlekettık tıl retınde rölı küşeiıp, ūltaralyq qatynas tılıne ainalatyn kezeŋı keldı» degenı ziia­ly qauymnyŋ kökeiınen şyqqandyǧyn aitty.
– Sonymen bırge keler jyly äl-Farabi babamyz­dyŋ 1150 jyldyq, Abai atamyzdyŋ 175 jyldyq mereitoilary asta-tök ysyrapşyldyq emes, qaita ǧibratty oiǧa jeteleitın toi retınde ötkızu degenın qoldaimyz. Altyn Ordanyŋ 750 jyldyǧyn laiyqty atap ötuımız de ūlaǧatty ıs bolady. Bız özımızdıŋ tereŋ tarihymyzdy jūqartyp jıbergen kezderımız boldy. Endı bır mäselege toqtalsam deimın. Elımızdegı «Mädeniet turaly» zaŋnyŋ ışınde ädebiet turaly bır auyz söz joq. Sodan aitylǧan ūsynystarymyz jerde qalyp jatyr. Bızge ädebiet ja­iynda jeke zaŋ qajetı joq. «Mädeniet turaly» zaŋnyŋ ışınde bır bap bolsa jetedı. Sol kezde kıtap şyǧaru, ony taratu, qa­lam­aqy mäselelerın şeşudı zaŋǧa süienıp ıster edık. Osyny zaŋǧa tolyqtyrular men özgerıster engızetın kezde eskerseŋızder eken, – dedı Jazuşylar odaǧynyŋ töraǧasy.

Bılımdı jastar şetelge ketudı oilaidy

Qazırgı qazaq ädebietınıŋ auzy dualy aqsaqaly Änes Sarai jazuşylardyŋ qalamaqy mäselesın qozǧady.
– Maǧan Memleket basşysynyŋ Joldaudaǧy «Eger beibıt şeruler zaŋdylyqtardy jäne azamattardyŋ tynyştyǧyn būzbaityn bolsa, onda onyŋ ötkızıluıne kedergı jasamau kerek» dep aitqany ūnady. Menıŋ oiymşa, osy eŋ ülken saiasi şeşım dep oilaimyn. Halyq öz pıkırın aituy kerek qoi. Sodan keiın jazuşylardy ünemı oppozisioner dep oilamaŋyzdar. Qalamger jany küigennen keiın aitady. Bıraq ol – adamnyŋ jeke basy turaly emes, qoǧamdaǧy kemşılıktı synaǧany. Al endı bärı jaqsy dei bersek ne bolamyz?!
Sodan keiın qalamgerlerdıŋ qalamaqy mäselesı älı tolyq şeşılgen joq. 1992 jyldan berı jazuşylardyŋ bıreuı qalamaqy alǧan joq. Qazır alaqandai anyqtamany adam tegın jazbaidy. Al tom-tom kıtapty jazuşy tegın jazady. Bügınde jasy egde tartqan qalamgerler qiyndyq körıp otyr. Men azattyq alǧannan berı 10 tom kıtap jazdym. Qazır qaltamda artyq aqşam joq. Endı osy mäselenı şeşu kerek, – dedı qabyr­ǧaly qalamger.
Memlekettık syilyqtyŋ laureaty Dulat İsabekov qazırgı eldegı saiasi jaǧdaiǧa toqtala kelıp, auyl jastarynyŋ mäselesın köterdı.
– Bızdıŋ eldıŋ problemasy bastan asyp jatyr. Äsırese, menı jastardyŋ jaǧdaiy oilandyrady. «Diplommen auylǧa» deimız. Diplom alǧan jas auylǧa baryp ne ısteidı? Ol jerde būrynǧydai sovhoz joq. Qazır jastar arasynda bır tendensiia bar. Bılımdı jastardyŋ köbı şetelge ketudı oilaidy. «Mūnda az jalaqyǧa qalai jūmys ıstep, ideialarymyzdy jüzege asyramyz?» deidı. Osylai bılımdı, aqyldy jastar ketıp qalsa ne bolady? Auylda jastarǧa jūmys bolmaǧandyqtan būzaqylyq köbeidı. Bırde Elbasy öz sözınde «orta jūmysşylardy köbeitu» turaly aityp edı. Şyndyǧynda, auyldyq jerlerden slesar, monter daiyndaityn şeberhanalardy aşu qajet. Osyny qolǧa almasaq, jastarymyzdan aiyrylyp qalamyz, – dedı.

Tıldı tabiǧi zaŋyna emes, kompiuterge baǧyndyrdy

Qarymdy qalamger Qoişyǧara Salǧaraūly qazırgı qoǧamda sözdıŋ qasietı kemıp bara jatqanyn jany auyryp jetkızdı.
– Osy künde kım bilıkke qarsy artyq söz aitsa – sol batyr, al halyq pen bilıktıŋ arasyn jaqyndataiyn degen estı azamat söilese – ony jaǧympazdyq sanaidy, – dei kelıp, tarihi tamyrymyzdyŋ tereŋınen oi qozǧady.
Al jazuşy Aldan Sma­iyl baspa ısı men audarma salasyndaǧy mäselelerdı söz ettı.
– Bızdıŋ avtorlyq qūqyǧymyzdy 70 jylǧa alyp qoidy. Endı men qoljazba tapsyrsam, ony memleket satyp alady. Söitıp menıŋ avtorlyq qūqymdy balam emes, nemerem köruı mümkın. Al berılgen qalamaqy jarytyp jatqan joq. Onyŋ esesıne avtorlyq qūqyqtan aiyrylyp otyrmyz. Köptegen avtorlar osyǧan bailanysty qoljazbasyn baspaǧa bere almai otyr. Menıŋ ūsynysym, osy zaŋdy şūǧyl özgertu kerek. Kezınde Ǧabiden Mūstafin: «Käsıbi audarmaşyny da­iyndamai, şetelge özımızdı tanyta almaimyz» degen. Şyn mänınde, audarmany aqyn men jazuşy ǧana jasai alady. Sondyqtan joǧary oqu oryndarynan jas aqyn-jazuşylardy audarma ısıne daiyndaityn fakultet aşu qajet, – dedı.
Belgılı suretker Beksūltan Nūrjekeūly latyn älıpbiıne köşude oilanarlyq dünie köptıgın aitty:
– Latyn älıpbiıne negızdelgen qazaq jazuynyŋ emle erejesı maqūldandy. Būl erejede qazaq tılınıŋ eŋ basty erekşelıgı aitylmaidy. Ündestık zaŋy da eskerılmegen. Bärımız latynǧa köşudı qoldadyq. Bız latynǧa köşu arqyly keşegı otarlyq jüiedegı orys tılınıŋ zorlap kırgızgen erejesınen qūtylamyz dep oiladyq. Bıraq bız odan qūtylǧanymyz joq. 1929 jyly da latynǧa köşkenbız. On bır jyl boiy latynşa oqyp, kıtap şyǧardyq. Bıraq ǧalymdar sodan eşnärse almaǧan. Olar tıldı tabiǧi zaŋyna emes, kompiuterge baǧyndyryp otyr. Kompiuterge yŋǧailap fransuzdar tılın özgertken joq. Aǧylşyndar da solai. Nege qazaq özgertu kerek? Sondyqtan latyn älıpbiınıŋ emle erejesın Parlamentte talqylap, qabyldau kerek. Būl – memlekettıŋ ūly zaŋy, – dedı jazuşy.
Sondai-aq tanymal synşy Qūlbek Ergöbek qazaqtyŋ igı jaqsylary jatqan qasiettı Türkıstannyŋ tarihy men bügıngı özgerısı jaiynda söz sabaqtasa, Mereke Qūlkenov būryn Jazuşylar odaǧynyŋ qaramaǧynda bolǧan Ädebiettı nasihattau biurosyn qaita aşyp, halyq pen qalamgerlerdıŋ jüzdesuın jaŋǧyrtu kerek degen ūsynysyn jetkızdı. Aqyn Aqūştap Baqtygereeva otbasyndaǧy tärbie turaly aita kelıp, teatrlarda halyqty tärbieleitın klassikalyq dünieler ǧana qoiylu kerektıgıne toqtaldy. Qazaqstannyŋ Eŋbek Erı, asa körnektı aqyn Oljas Süleimenov ziialy qauymmen basqosudaǧy erkın pıkır almasu halyq pen memleket arasyndaǧy tū­tastyqty saqtauda maŋyzy zor ekendıgın aitty.
Jiyndy qorytyndylaǧan Berdıbek Saparbaev barlyq ūsynystar osynda otyrǧan Ükımet müşelerımen bırge talqylanatynyn jetkızdı.
– Qazaq ülkenı men ziia­lysyn syilaǧan. Sızderdıŋ dualy auyzdaryŋyzdan şyqqan ärbır sözdıŋ maǧynasy bar. Halyqpen kezdes­kende de özderıŋızdıŋ oilaryŋyzdy, pıkırlerıŋızdı aityŋyzdar. Bız ony ūiym­dastyrudy tıkelei ministrlık pen äkımderge tapsyramyz. Bilıktıŋ ait­qany bır bölek te, ziia­ly azamattyŋ aitqany bır bölek. Bilık pen qoǧam bırıgıp jūmys ısteitın bolsa, nätijesı bolady, – dedı vise-premer.