Men ǧana emes, bükıl älem Elbasynyŋ tuǧan jerın körgısı keledı. Onyŋ ösken ortasyn, oqyǧan mektebın, bılım kögıne, tırşılık närıne ūmtylysyn bıluge qūştar. Būl maqsat menı de talaptandyrdy, Qarataudan Alatauǧa attanys jasatty.
Osydan bırneşe jyl būryn barǧan Qaskeleŋdı bügın tanu qiyn, aiyrmaşylyq jer men köktei. Ösıp, örkendep ketıptı. Arasy Almatymen atşaptyrym bolatyn Qaskeleŋ qazır jer jaǧdaiymen janasyp jatyr. Tıptı üzıp alatyn alaqandai jer joq, jol boiy kökpen kömkerılgen, jaǧalai tūrǧyndarǧa qajettı barlyq sauda oryndary salynǧan. Bazar da bar, oǧan köz salǧan nazar da bar. Būryn suretten tamsana, qyzyǧa qaraityn kapitalistık elderden bügınde jer jännaty Jetısu eş kem emes.
Būl jerde Qarasaidai batyr şyqqan,
Talqandap joŋǧarlardyŋ tuyn jyqqan.
Elbasy da tuylǧan osy jerde,
Öser eldıŋ mūŋ-mūqtaj janyn ūqqan, – dep jyrlaǧandai, būl jerdıŋ baǧy bölek. Ony Elbasymen bailanystyrsaq jetkılıktı.
Būl Qaskeleŋ qazır Qarasai atynda. Ol Qarasai batyrdyŋ qūrmetıne qoiylǧan. Bız tarihtyŋ tereŋınen taǧylym terıp, audannyŋ arǧy şejıresın aişyqtap kördık. HVIII ǧasyrdyŋ alǧaşqy şiregınde Qaldan Seren bastaǧan joŋǧar basqynşylary jüz myŋ qolmen beiqam otyrǧan eldı astan-kesten etıp, şauyp, tonap, halyqtyŋ beibıt ömırın byt-şyt qyldy. Ekı jüz jylǧa juyq soqqy berıp, qazaqtardy äbden yzaǧa bulyqtyryp, kek qaitaruǧa itermeledı. Qazaq batyrlary Qarakerei Qabanbai, Qanjyǧaly Bögenbai, Şapyraşty Nauryzbai, Qarasai qol bastap, qazaq jerın joŋǧardan azat ettı. Er jürek Nauryzbai aldymen qalmaqtyŋ hany Qasgelendı, sosyn Şamal handy jekpe-jekte öltırdı.
1998 jyly Qazaqstan Respublikasy Prezidentı N.Nazarbaevtyŋ Jarlyǧy boiynşa Qaskeleŋ audany Qarasai audany bolyp qaita ataldy. Qazır audanda 300 myŋnan asa halyq, 32 ūlt ökılı bar.
Qazır respublikaǧa belgılı än «Üşqoŋyrdy» «Mūzart» triosy naqyşyna keltıre oryndaidy. Osy ännıŋ sözın Nūrsūltan
Nazarbaev jazǧan. Ändı tyŋdaǧan saiyn kındık kesken tuǧan jerdıŋ qasietı men qūdıretı köŋılge ūialap, erekşe sezımge baurai bastaidy. Sözı men sazy üilesken jäne ony oryndau şeberlıgı jarasqan än şyn mänınde keremet. Sol ännıŋ män-mazmūny ösken öŋırdıŋ ystyq sezımderıne, süiıspenşılık iırımderıne jetelep, alystan men mūŋdaǧan auyldyŋ darhan köŋılın elestetedı. Elbasy özı ösken Üşqoŋyr jailauyn osyndai şabytpen şeber surettep, perzenttık peiılı men saǧynyşyn öleŋmen örgen. Qai adam bolsyn, ony yqylaspen qabyldaidy. Sol sezımnıŋ syiy bızdı Üşqoŋyrdyŋ etegıne apardy. Köktemgı kökmaisa tabiǧaty, aspanmen talasqan zaŋǧar biıgı, beimälım tylsymǧa toly jartastar, qar suynan qomaqty kölge ainalǧan aidyndar Üşqoŋyrdyŋ märtebesıne merei qosyp tūr. Sūlulyq dese osyny ait, köz toimaityn keremet köp. «Qūdaidyŋ qūdıretın körem deseŋ tauǧa bar» deitın teŋeudıŋ şyndyǧyn osy jerden anyq aŋǧardyq.
Būl tau – Elbasynyŋ ata qonysy. Taudyŋ bergı betı – Şamalǧan auyly. Osynda oqyp, osynda zamandastarymen tai-qūlyndai tebısıp ösken orta. Bügınde zamanǧa laiyq kelbetke enıp, tūrǧyndardyŋ qala ömırımen qatarlas tırşılıgı tebındep tūr. Şırkın-ai, auyl degen osyndai bolsyn deitındei maŋyzǧa ie. Mūnda bırneşe ūlt ökılı bar. Mysaly, qazaqtar sany – 12449, orystar – 3228, ūiǧyrlar – 38, türıkter – 1614, jalpy 18812 adam tūrady. Bır üidıŋ balasyndai berekesın berık ūstap, uaqyttyŋ köşınen kem tüspei eŋbek etken auyl adamdary Elbasymen maqtanady, aralarynan ūlt köşbasşysy şyqqanyn şynaiy türde aitudan jalyqpaidy.
Şamalǧan 1918 jyly qūrylypty. Auyl aumaǧy 25951 gektar qūraidy. Osy jerdıŋ 22216 gektary auyl şaruaşylyǧyna tiesılı, qalǧan bölıgı jaiylym. Qūramyna Eŋbekşı, Qūmaral, Aiqym, Üşterek, Sauynşy auyldary men saiajai kıretın Şamalǧan auyldyq okrugı ırı eldı meken. Naryqqa beiımdelgen auyldyŋ ajary da, berekelı bazary da bar. Aitalyq, tūrǧyndar qajetın öteuge türlı qyzmet oryndary jūmys ısteidı. Auyl adamy üşın şaǧyn jäne orta biznestıŋ orny bölek. Bügıngı taŋda naubaihana, 53 düken, 2 ashana, bazar, 5 därıhana, 4 şaştaraz, 2 janar-jaǧar mai stansa, 2 kölık jöndeu orny el sūranysyn ötep tūr. Bır taŋdanarlyǧy, būl auylda bırde-bır jūmyssyz jürgender joq. Mıne, osyndai ülgılı auyl ürdısın respublikanyŋ barlyq aimaǧy alsa, qūba-qūp bolar edı.
Ärıptesım, Qarasai audandyq «Zaman jarşysy» gazetınıŋ bas redaktory Ötesın Qūbiev būl öŋır turaly keŋ maǧlūmat bergen-dı. Jetpıs jetı jyldyq tarihy bar gazet – ekı tılde şyǧady, audannyŋ jaŋalyqtar ainasy. Sarǧaiǧan gazet tıgındılerı Qarasai audanynyŋ ötkenı men bügının bütınde, aina-qatesız bıldıretın tırı kuäger dese jarasady. Osyǧan dälel oqiǧaǧa kezıktık. Būl keşegı oquşy, bügıngı Prezidenttıŋ gazetpen tyǧyz bailanysyn bıldırumen qatar şyǧarmaşylyq qabıletın de körsettı. Komsomol belsendısı ärı ozat oquşy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ gazettıŋ ştattan tys tılşısı retınde mektep ömırınen, qoǧamdyq jūmystar jaiynda jazǧan maqalalary keleşekke ūmtylǧan kemel oilylyǧyn bırden tanytty. Mysaly, myna ekı habary – sol şyǧarmaşylyqtyŋ bır belgısı.
QYTAIDAN KELGEN HAT
Qytai halyq respublikasy Sychuan provinsiiasy, Szygun qalasyndaǧy 5-şı orta mekteptıŋ jas oqytuşysy Chjou Bai-Siao VLKSM Ortalyq Komitetıne hat jazyp, sovettık bır jas azamatpen tanystyrudy ötıngen. Būl hat jäne onyŋ suretı Qaskeleŋdegı Abai atyndaǧy orta mekteptıŋ oquşysy Nūrsūltan Nazarbaevqa tapsyryldy.
Tömende Chjou Bai-Siao joldastyŋ hatyna dostyq jauap bylaişa berıldı.
Sälemetsız be, Sovet Odaǧynyŋ VLKSM Ortalyq Komitetı Sızdıŋ ötınışıŋızdı oryndap, Sızben hat jazysyp, dostyq bailanys jasap tūru üşın Sızdıŋ hatyŋyzdy, suretıŋızdı jäne Iаnszy özenıne salynǧan köpırdıŋ suretın aldym.
Sızben hat jazysyp, dostyq qarym-qatynasta boluǧa şyn jürekten zor quanyşty ekenımdı jäne özımnıŋ, sızdıŋ armanyŋyz Sovet Odaǧymen jete tanysu bolsa, Sızge qolymnan kelgenşe kömektesuge daiar ekenımdı bıldıremın.
Aldymen, Sızdıŋ hatyŋyzǧa jauaptyŋ mūnşa keşıguıne sebepker men emes ekenımdı aityp keşırım sūraimyn.
Men Qazaq Sovettık Sosialistık Respublikasynyŋ Almaty oblysy Qaskeleŋ audany Qaskeleŋ selosynyŋ Abai atyndaǧy orta mektebınıŋ 10 synybynda oqimyn. Bırınşı synyptan bastap bügınge deiın öte jaqsy oqyp kelemın. 1956 jyldan berı komsomol qataryndamyn. Men äke-şeşem – osy Qaskeleŋ audanynyŋ Voroşilov atyndaǧy kolhozdyŋ müşelerı.
Sosializm ornatu jolynda orasan zor tabystarǧa jetıp otyrǧan Ūly Qytai halqynyŋ komsomol jastarymen tyǧyz bailanys jasap, jete tanysu – bızdıŋ ärqaisymyz üşın zor quanyş. Al osy mümkınşılık ülesıme tiıp otyrǧan men şeksız quanatynymdy taǧy da qaitalap aitamyn.
Bızdıŋ sovettık Otanymyzdyŋ jastary, süiıktı Kommunistık partiianyŋ zor qamqorlyǧyn eskere otyryp, är uaqytta öz Otanyna paida keltıruge tyrysady. Al men orta mekteptı bıtırgen soŋ joǧary oqu oryndarynyŋ bırıne tüsıp, keleşekte kommunizmnıŋ sanaly qūrylysşylarynyŋ bırı bolsam dep oilaimyn.
Menıŋ Sızge öte köp sūraqtar qoiǧym keledı, bıraq bır hatqa onyŋ bärın syidyru mümkın emes jäne būl hatym tek tanystyq hat. Kelesı hattarda bır-bırımızden köp närselerdı sūrap bıluge tolyq mümkınşılıgımız bolar dep senemın. Būl hatymdy osymen aiaqtaimyn.
Sızdıŋ qūrmettı oqytuşylyq qyzmetıŋızde tamaşa tabystarǧa jetuıŋızge şyn jürekten tılektespın.
Asyǧa hat kütemın.
Sovettık dosyŋyz Nūrsūltan Nazarbaev.
Menıŋ adresım: SSSR, Qazaq Sovettık Sosialistık respublikasy, Almaty oblysy Qaskeleŋ audany Abai atyndaǧy orta mektebı. Nazarbaev Nūrsūltan. («Kommunizm üşın» gazetı, 16 nauryz 1958 jyl).
ONYŊ QUANYŞY
Abai atyndaǧy qazaq orta mektebınıŋ oquşysy Äjıbaev Äueshan biyl bırınşı ret sailauǧa qatysty. Endı ol jas azamat.
– Būl künnıŋ quanyşyn eşqaşan ūmyta almaimyn, – deidı ol. Äueshan qazır onynşy synypta oqidy. Onyŋ tuǧandary 1 mai sovhozynyŋ 1-uchastogınde tūrady. Äkesı – pensioner. Ol – menıŋ bırınşı synyptan bastap bırge oqityn dosym. Osy bırneşe jyldyŋ ışınde Äueshan klasta qalǧan emes. Är uaqytta synypta zerek, jaqsy oqityn oquşylardyŋ qatarynda kele jatyr. Qoǧam jūmysyna da belsene qatynasady. Özıne tapsyrylǧan jūmysty ärqaşan mūqiiat oryndaidy.
Äueshannyŋ qart äkesı özınıŋ jasyna qaramai kolhoz şaruaşylyǧyna belsendı aralasady. Men bır barǧanymda ol kısı: «eldıŋ ärbırı eŋbek etıp jatqanda, men qalai qarap otyramyn» dedı. Qart äkenıŋ eŋbekke degen süiıspenşılıgı – Äueshannyŋ da boiyna sıŋgen şynaiy sezımderınıŋ bırı. Jazǧy demalys bastalysymen Äueshan äkesıne kömektesuge, kolhozǧa jūmysqa kıretın. Tūrǧan kombain, traktorlardy körse-aq boldy: «Şırkın, men ananyŋ tılın bılsemşı!» deidı qūmarta.
Osy süiıspenşılık qazır
Äueshannyŋ keleşegıne jol körsetken siiaqty. Onyŋ armany – maman mehanizatordyŋ bırı bolyp, öz kolhozynda jūmys ısteu.
Mıne, Äueshan 16 martta – SSSR Joǧarǧy Sovetınıŋ sailauyna tolyq qūqyly sovet azamaty bolyp qatysty. Klastas dostyŋ būl quanyşy – bärımızge de ortaq. (N.Nazarbaev, 10-klass oquşysy. «Kommunizm üşın» gazetı, 19 nauryz 1958 jyl).
MEKTEPTEN BASTALǦAN JOL
Älemdegı eŋ bedeldı, ırı saiasatker Nūrsūltan Äbışūlynyŋ balalyq şaǧyn kım bolsa da bılgısı keletını anyq. Bız būl barǧanymyzda Abai atyndaǧy mekteptı aralap körgenbız. Bır qabat bolsa da bes jūldyzdy qonaq üiler sekıldı äsem, aulasy kökpen kömkerılgen sūlu, eskı ǧimarat demeseŋ, naǧyz antikvar dünie. Qazır tarihi-ölketanu mūrajaiyna ainalǧan. Mūrajai direktory Märiia Qojanova özı bas bolyp, bızge tügeldei tanystyrdy. Şaǧyn bolsa da şynaiy, az bolsa da saz mūrajai. Onyŋ qorynda 1856 eksponat saqtalǧan. Prezident qory – 233, Elbasy öz qolymen 9 eksponat qosqan. Qūndylyǧy men qazynalyq qyrynan alǧanda, tūtastai tarih. Osy mūrajaida Elbasynyŋ balalyǧynan el basşylyǧyna bastalǧan bükıl ömırı bar. Körgen adam Elbasymen tıldeskendei äser alady. Onyŋ ata-anasy, bauyrlary, synyptastary bärı de ret-retımen körsetılgen.
Nūraǧaŋ mekteptı Şamalǧanda, özınıŋ tuǧan auylynda bastaǧan. Aralas mekteptıŋ toǧyzynşy synybynda qazaq tılınde oqytu ülken mäsele boldy. Sondyqtan 6 bala toǧyzynşy synyptyŋ jartysyna Qaskeleŋdegı Abai atyndaǧy mektepte oquyn jalǧastyruǧa tura keldı. Qysqa uaqytta-aq ol özgelerdı basa ozyp, mekteptıŋ komsomol komitetın basqaruǧa sailandy. Qazırgı mektep direktory Baian Mūhamediiarova bızben äŋgımesınde osy tarihty tarqatyp aityp berdı.
– Bız 1959 jyly jaŋa mektepke kırdık. Oǧan da bırşama uaqyt öttı. Tarihi mektep bolǧan soŋ bılım biıgı atyna sai boluy kerek. Qazır 1051 bala oqidy, audan, oblysta şaba ozǧan şeberlık pen daryndylyq ūstahanasy qalyptasqan. 2001 jyldan berı eseptesek, 20-ǧa taiau «Altyn belgı» iesı şyqty. Mektepten mūrajai aştyq. Elbasynyŋ özı kelıp kördı. Riza boldy. Bır qyzyǧy, mūnda Nūrsūltan Äbışūlynyŋ üzdık oqyǧanyn däleldeitın klass jurnaly saqtalǧan, – dedı direktor.
Atalmyş jurnal könerıp qalsa da, 1958-1959 jyldar aralyǧyndaǧy oqu barysyn anyq aŋǧartyp tūr. Jalpy, Abai atyndaǧy orta mekteptıŋ alǧaşqy qazyǧy 1937-38 jyldary qaǧylǧan. Bügınde eŋ köne, ärı eŋ üzdık mektep qatarynda tūr. Sodan berı 21 altyn jäne kümıspen bıtırgen tülekter bolǧan. Solardyŋ bırı – Nūrsūltan Nazarbaev. Ol – kümıs medal iegerı. Tek orys tılınen ǧana tört boldy. Bıraq, Elbasy kümıs medal dep küiınbedı, onyŋ nätijesın aqyl-parasatymen däleldedı, teŋdessız eŋbegımen tanytty.
Jalpy, ömırdıŋ öz zaŋy bar. Ata syilaǧan aldyŋa keledı, ülkennıŋ äz jolyn kespei, qūrmet körsetkenımız qandai jaqsy. Qazaqy dästürmen aqsaqalǧa ınılık ızet jasap, sälem bere bardyq. Elbasynyŋ ūstazy, barşa qazaqstandyq tūrǧynǧa ūstaz dese de jarasady. Seithan Ahmetūly İsaevty elımızdıŋ sanaly azamattary jaqsy bıledı. Bız de bılgen soŋ baryp otyrmyz. Ol özınıŋ şäkırtı turaly tereŋ taǧylymdy oiyn bylaişa aitty.
Nūrsūltan Äbışūly 1940 jyly 6 şıldede, qazırgı Qarasai audanyndaǧy Şamalǧan auylynda düniege kelgen. Şamalǧandaǧy ekı tılde oqytatyn orta mekteptıŋ qazaq synybynda oqydy. Qazaq synyby jabylatyn bolǧan soŋ, Qaskeleŋdegı Abai atyndaǧy qazaq orta mektebıne 1957 jyly 7 oquşy kelıp oquǧa tüstı. Jaŋadan kelgen 7 oquşynyŋ üşeuı – Nūrsūltanmen bırınşı synyptan bırge oqyp kele jatqan körşı qonǧan tuys adamdardyŋ balalary. Olar: Säduaqas Esenbaev, Qydyrǧali Baibekov, Saǧymbek Köşekbaev. Būlardyŋ ata-analary – Nūrsūltannyŋ ata-anasymen aralasqan körşı, bırge jūmystas bolǧan adamdar. Qarapaiym, eŋbekqor, köpşıl, aq jarqyn äkesı Äbış pen anasy Äljandy auyl adamdary qūrmettep, syilaityn, auyl äielderı arasynan Äljan apai sirek kezdesetın suyryp salma aqyndyǧymen erekşelenetın, keide aqyndar aitysyna qatysyp qalatyn kezderı bolatyn.
Baqtaşy Äbıştıŋ otbasy qarapaiym tūrmys keşken, tausylmaityn tırşılık qareketımen balalaryn asyryp, ösıru qamymen ainalysqan otbasylardyŋ bırı bolatyn.
Äkesı otbasyndaǧy ülken ūly Sūltandy (Nūrsūltandy) özıne kömekşı retınde jas kezınen eŋbekke baulyp, ony ūqyptylyqqa, tözımdılıkke üiretıp şynyqtyrady. Eŋbekke tärbieleu arqyly onyŋ keleşekte eŋbekqor azamat bolyp şyǧuyna küş salady. Sondyqtan Sūltan – qarşadaiynan maldy kütu, jerdı baptaudyŋ ne ekenın bılıp, nannyŋ dämın tatyp, qasietın sezınıp, şynyǧyp ösken bala. Äkesı Äbış aqsaqaldyŋ Sūltannyŋ boiyndaǧy tabiǧat darytqan talantyn sezıp, erte bastan aŋǧarǧany menı taŋ qaldyrady. Tūrmystyŋ jetımsızdıgı men auyrtpalyǧyna qaramastan, qymbat ta bolsa kışkentai garmon satyp äperıp, dombyra jasatyp berıp, muzykalyq aspaptarda oinap, än saludy da üiretken. Sondyqtan Nūrsūltannyŋ mektep jasynda garmon, dombyramen än aitatynyn bıletınmın.
Menıŋ taǧy bır esımde saqtalǧany – Äbış aqsaqaldyŋ köregen, közı aşyq adam ekendıgı. Şamalǧannan kelgen 7 balaǧa Abai atyndaǧy orta mekteptıŋ janyndaǧy internattan memleket esebınen jatatyn oryn, ışetın tamaq berıletın bolyp şeşılıp, olardy qarsy aldy. Bıraq Nūrsūltan internat jataǧyna jatpai, bır tuysynyŋ üiıne aqy
tölep jatuǧa bel buǧanyn estıp, Äbış aqsaqaldan «Sız jasalǧan jeŋıldıkten qaşqanyŋyz qalai, üiıŋızde basqa da balalaryŋyz bar, tūrmystaryŋyzǧa auyrtpalyq tüsedı ǧoi» degen aqylymyzǧa, ol kısı «internatta jatsa köpşılıktıŋ arasynda oiynǧa ainalyp, oquyn naşarlatyp alady ǧoi» dep Nūrsūltannyŋ keleşegıne, bılım aluyna jaǧdai jasap, qanşa qiynşylyq bolsa da balasyn ömır talabynan qaldyrmauǧa ūmtyluy naǧyz äkelık qamqorlyq edı.
Nūrsūltannyŋ alǧyr, mınezı ūstamdy, ornyqty, bılımge qūştarly, mektep ömırındegı qoǧamdyq ısterge belsene qatysatyn ūiymdastyru jūmystaryna qabıletı bar oquşy, onyŋ sözı men ısı zamandastarynyŋ arasynda yqpaly jetkılıktı oquşy ekendıgın körsettı, jaŋa kelgen ortasyn jatyrqamai, bırden aralasyp ketkenı mūǧalımder qauymynyŋ rizalyǧy men yqylasyn özıne audardy.
Men osy mektepke bırazdan berı direktordyŋ oqu-tärbie jūmysy jönındegı orynbasary edım, ol uaqyttyŋ sözımen aitqanda, «zavuch» qyzmetın atqaratynmyn. Qazırgıdei mektep direktorynyŋ 3-4 orynbasary joq bolatyn. Oqu-tärbie jūmysynyŋ barlyq salasyna zavuch jauap beretın bolǧandyqtan, sabaqtan, mektepten tys jūmystaǧy kömekşılerım aǧa pionerler jetekşısı (pioner vojatyi), oquşylardyŋ komsomol ūiymynyŋ jetekşısı jäne oquşylar komitetı bolatyn. Sondyqtan būl ūiymdardyŋ basşysyna jaqsy oqityn, qoǧamdyq jūmystarǧa belsendı, ūiymdastyru ikemı qabılettı, qūrbylarynyŋ arsynda yqpaly zor oquşylarǧa basqartyp jūmystaryna baǧyt-baǧdar berıp otyru arqyly abyroi-märtebesın köteruge, belsene qatysuǧa baulitynbyz.
Alǧaşqy kelgen kezden bastap özınıŋ jaqsy oqityn, köpşıl, adamdarmen tıl tabysa bıletın ısıne jauapkerşılıkpen qarap, odan tiianaqty nätije şyǧaruǧa belsendılık tanyta bılgen Nūrsūltandy oquşylar komsomol komitetınıŋ jetekşısı etıp sailauǧa ūsyndyq jäne sailandy da.
Jıgerlı Nūrsūltan oquşylar-komsomol jūmysyn tez igerıp, jaqsy oqityn oquşylardy komsomol qataryna tartyp, komsomol ūiymy müşelerınıŋ sanyn arttyryp, joǧary synyptarda komsomoldardyŋ sapasyn köteruge, oqu-tärbie jūmysynyŋ jaqsartuyna yqpalyn tigıze bıldı. Sonyŋ arqasynda komsomol ūiymy mekteptıŋ oquşylar ūjymynyŋ tırek ūiymyna ainaldy. Sabaqtan, mektepten tys jūmystardy jandandyruǧa naqty kömegın körsete bastady.
Nūrsūltan jastaiynan sportpen şūǧyldanyp, oquşylar arasynda beiımı bar balalardy ūiymdastyryp, özı basqaryp, özı sarapşy bolyp jüretın. Sabaqtan keiın üzılıs kezınde äsırese qazaqşa küresten synyparalyq jarys, qyzyqty demalys ūiymdastyruda da közge tüsetın. Mūǧalım bızder de baryp tamaşalap tūratynbyz.
Nūrsūltannyŋ basqa oquşylardan taǧy bır erekşelıgı – jas kezınen kıtapty süiıp, berılıp oquy, odan keleşegıne jol aşatyn tälım-taǧylym alatyn.
Ol – kıtaptyŋ tärbie qūraly, aqyl-oidyŋ kenı, ǧylymnyŋ negızın jetkızuşı būlaq ekenın tereŋ boilai tüsıngen şäkırtım.
Ömırde, qoǧamda bolyp jatqan jaŋalyq, qūbylystardy aŋǧara bıluı, ony sezınuı, jas kezınen bılımge, aldaǧy maqsat-mūratqa ūmtyluy, keleşekke jön sılteitın ädebiet klassikterı şyǧarmalarynyŋ dänın, dämın tatuy, ūlaǧatty avtorlardyŋ şyǧarmalaryn tūşyna oqyp, taǧylym ala bıluı, orta mekteptıŋ är pänınıŋ oqu baǧdarlamasynyŋ auqymyn tolyqtyruy arqyly mūǧalımder köŋılınen şyǧyp, oqu ozattarynyŋ aldyŋǧy qatarynda tūratyndyǧy älı künge este saqtauly. Onyŋ nätijesı de şyqty. Orta mekteptı üzdık bıtırıp, medalǧa ūsynyldy.
Metallurg mamandyǧyn qalady
İä, sodan keiın Qazaqstannyŋ metallurgiia zauytyn saluǧa jastardy, onyŋ ışınde 10-synypty bıtıruşıler Nūrsūltannyŋ bastauymen şeşım qabyldady. Osy jyly 10-synypty (1958) bıtıre salysymen, Qaraǧandy metallurgiia kombinatynyŋ ırı kölemdı qūrylysynyŋ salynyp jatqan jerı Temırtauǧa attandy. Qūrylysta bıraz uaqyt eŋbek etkennen keiın bır top qazaqstandyqtarmen Ukrainanyŋ Dneprodzerjinsk qalasyna baryp, metallurg-jūmysşy mamandyǧyn meŋgerdı. Keşkı uchilişede oqyp, bılımın tolyqtyryp, şyŋdala tüstı. Eŋbekke tözımdılıgın, mamandyǧyn bılımmen bailanystyra igerudegı alǧyrlyǧyn, sabyrly mınezın, aldaǧy maqsat-mūratyna jetude ylǧi ūmtylysta jüretının aŋǧarǧan master-mūǧalımı V.İ.Pogorelov; «Nūrsūltan, sen keleşekte respublikaŋnyŋ Ministrler keŋesınıŋ töraǧasy, memlekettık basşy, qairatker bolasyŋ» dep boljam aituynyŋ özı oǧan tūlǧa retınde bergen baǧasy bolsa kerek.
Osy uaqytta ıske qosylǧan, önım bere bastaǧan kombinatqa qaityp kelgen soŋ, şoiyn qūiuşy, domna peşınıŋ körıkşısı jūmystaryn atqardy, ol keiınırek injener därejesıne köterıldı.
Sol jyldary onyŋ basşylyq qasietterı barynşa jarqyrap körındı, ıs jüzınde, aldymen, jastardyŋ, sodan soŋ partiianyŋ ūiytqysyna ainalǧan ol qyzmet satysynda tez joǧarylai jürıp, öndırıstık, ekonomikalyq jäne äleumettık mäselelerde mol täjıribe jinaqtap, adamdarmen jūmys ıstei bıletın, olardyŋ mūqtajdyqtaryn tereŋ tüsınıp, közqarastary men senımderın qorǧap, partiialyq qyzmet baspaldaǧynyŋ barlyq satylarynan sürınbei öttı. Özınıŋ tuǧan metallurgiialyq kombinatynda partkom hatşysy, Temırtau qalalyq, Qaraǧandy oblystyq jäne respublikalyq partiia ūiymdarynda ekonomikalyq salaǧa jauap beretın hatşy boldy.
Şamasy, sol kezde ol özınıŋ saiasi basşylyqqa beiım ekendıgın anyq aŋǧarsa kerek. Saiasi baǧytyn teoriialyq bılımmen şyŋdauda Respublikalyq Joǧary partiia mektebınıŋ prorektory bolyp ıstegen professor G.N.Juravlev bır estelık kıtapta bylai dep jazypty: «1976 jyly joǧary mekteptı syrttai bıtırgenderdıŋ ışınen N.Nazarbaev erekşe oqyǧan tyŋdauşy retınde esımde qaldy. Ol sol kezde Qaraǧandy oblysy Temırtau metallurgiia kombinaty partiia komitetınıŋ hatşysy edı. Ūstazdardyŋ aituy boiynşa, Nūrsūltan Nazarbaev bılımı öte tereŋ, oqu baǧdarlamasynan tys mäselelerdı kötergen azamat eken. Memlekettık emtihan komissiiasynyŋ jūmysyna qatysa otyryp, būǧan özım de kuä boldym».
Nūrsūltan öndırıs mäselelerın de jaqsy meŋgerdı jäne jūmysşylar ūjymdarynda bedelı joǧary boldy. Ol öndırısten qol üzbei oqyp, kombinat janyndaǧy tehnikalyq oqu ornyn bıtırdı. Onyŋ syrttai oquyna materialdyq jaǧdai da qajet edı, eŋbekaqysy özıne ǧana emes, ata-anasyna da kömek körsetuge mümkındık berdı.
Ükımettı 44 jasynda basqardy
Qazaqstan ükımetın basqarǧan kezde Nazarbaev 44 jasta bolatyn. Sol kezde, 80-jyldardyŋ ortasynda, keŋestıŋ josparly ekonomikasy toqyrauǧa ūşyrap, qiynşylyqtar tereŋdei tüsken uaqyty, keleŋsız oqiǧalar bırınen soŋ bırı ǧajap jyldamdyqpen örıs aldy. Keŋıstık ūly derjava küireuge ūşyrady, neşe türlı qūrylymdaǧy memleketter qūryldy. Osynau oqiǧalar tolqynynda köptegen tūlǧalar men adamdar sahnaǧa şyǧyp, ızım-qaiym qūrdymǧa sıŋıp jatty. Olardyŋ bırqatarynyŋ esımderın bügın bılmeidı de. KSRO-nyŋ qūlaǧan jäne Qazaqstannyŋ täuelsızdık alǧan sätınde ony ıs jüzınde 1989 jyly mamyrda Respublika partiia ūiymyna jetekşısı bolyp sailanǧan Nūrsūltan Nazarbaev basqardy.
Qysyltaŋ jaǧdaida özın sabyrlylyqpen ūstap, tez küş jinai aldy, ūstamdylyq tanyta bıldı. Osyndai sättıŋ kuäsı bolǧanymdy ortaǧa saludy jön körıp otyrmyn. Tamyz aiynda Nūrsūltan Nazarbaev Ortalyq partiia komitetınde eŋbektıŋ erekşe ızın qaldyrǧan eljandy ardager qariialardyŋ bır tobyn qabyldap, aqyl-keŋes qūryp, kezdeskenın aitpaqpyn. Men qabyldauǧa şaqyrylǧandardyŋ bırı bolyp, būrynǧy Qaskeleŋ, qazırgı Qarasai audanynan, aqsaqaldar alqasynyŋ atynan qatystym.
N.Nazarbaev tyŋ kezeŋı – köptegen jetıstıkter äkelgen jyldar. Qazaq jūrtynyŋ oidaǧysy oryndalǧan ūly künı 1991 jyldyŋ 16 jeltoqsanynda Qazaqstan Respublikasynyŋ memlekettık täuelsızdıgı turaly konstitusiialyq Zaŋǧa qol qoiyldy. Alladan bar tılegenı – qazaq jerıne täuelsız memleket tuy köterıldı.
Ol äuelden Qazaqstan ekonomikasyn tübırımen özgertuge basa köŋıl böldı. 1992 jyldyŋ basynda Qazaqstan egemen memleket retınde qalyptasuy men damu strategiiasyn äzırledı. 1993 jyly ūlttyq valiutany engızgen soŋ, anyq tolyq kölemde jüzege asyryluy öte qysqa merzımde makroekonomikalyq tūraqtylyqqa qol jetkızuge, infliasiiany toqtatuǧa, önerkäsıptı jandandyruǧa, zeinetaqymen qamtamasyz etu t.b. şaralardy jürgızuge mümkındık jasaldy.
Qazaqtyŋ kielı jerın dertke duşar etken qaterlı qarudy qūrtu jönındegı Semei iadrolyq poligonyn jabu turaly şeşımı älemdık qauymdastyqtan joǧary baǧa aldy. Qoldaǧy quatty qarudy beru arqyly beibıtşılıkke jol salu jönındegı tarihi şeşım Qazaqstannyŋ qauıpsızdıgı men tynyştyǧyna myqty kepıl boldy.
Täuelsızdıktı tūǧyrly da ǧūmyrly etu tūrǧysynda atqarylǧan ülken de ılgerı jūmystardyŋ jäne bır parasy öz äskerımızdı jasaqtau, onyŋ jauyngerlık, tehnikalyq, strategiialyq quatyn, qūramyn ornyqtyru tūrǧysynan asa zor mänı bar baǧdarlamany ıske asyrdy. Sonyŋ nätijesınde elımızdıŋ äskeri doktrinasy daiyndalyp, ol zaman talabyna sai saraptau men baǧalaudan ötıp, qabyldandy. Joǧarǧy Bas qolbasşy Nūrsūltan
Nazarbaev jasaqtalǧan quatty äsker – qazır Otan şetın, el tynyştyǧyn közdıŋ qaraşyǧyndai qorǧaityn därejede. 1997 jyly Memleket basşysy qol jetken nätijege sai eldı damytudyŋ ūzaq merzımge belgılengen «Qazaqstan-2030» strategiiasyn jüzege asyrudy ūsyndy. Būl – eldıŋ örkendeuı, bükıl qazaqstandyqtardyŋ qauıpsızdıgı men äl-auqatynyŋ jaqsara tüsuı. Strategiia eldıŋ küş-jıgerı men resurstaryn asa maŋyzdy mındetterdı şeşuge toptastyrady, olardyŋ qataryna ūlttyq qauıpsızdık, ışkı saiasi tūraqtylyq jäne qoǧamnyŋ nyǧaiuy, ekonomikalyq örleu, azamattardyŋ densaulyǧy, bılımı men äl-auqaty kıredı. 2000 jyldyŋ özınde-aq Qazaqstanda ekonomikalyq tūraqtylyǧy men dinamikalyq ösu, öndırıs kölemınıŋ ūlǧaiuy, qarjy resurstaryn jinaqtau baǧyty ornyqty.
Täuelsızdık tuyn köterdı
Täuelsızdıktıŋ tuyn kötergen kezdegı eŋ basty mındet – jerımızdıŋ qasiettı är pūşpaǧyn özgege jem qylmau boldy. Memleket basşysynyŋ eren eŋbegı men asa joǧary ūiymdastyruşylyq qasietınıŋ arqasynda Qazaqstannyŋ memlekettık şekarasy tarihta tūŋǧyş ret resmi türde tüpkılıktı aiqyndaldy. Şekarany şegendep, körşılerdıŋ de köŋılınen şyǧatyndai etıp belgılep alu – Elbasynyŋ eren eŋbegı.
Aldymen ūlttyq qauıpsızdıktı bekıtıp alǧan Qazaqstan qoǧamynyŋ ışkı saiasi tūraqtylyǧyn qamtamasyz etuge bar küşın saldy. Sodan da «Aldymen ekonomika, sodan soŋ saiasat» degen qaǧidatty ūstandy. Qoǧamnyŋ tynyştyǧy men bırlıgı bızdıŋ aldaǧy damuymyzdyŋ altyn köpırı ekenın tüsıngen Elbasy halyqtarymyzdyŋ özara bereke-bırlıgı men tüsınıstıgın, dostyǧy men tatulyǧyn, azamattarymyzdyŋ el tynyştyǧyn saqtaudaǧy özara syilastyǧyn basty nazarda ūstady. Etnostardyŋ özara bırlıgı ūltaralyq tatulyq pen özara syilastyqqa, el damuynyŋ eŋ qozǧauşy da qorǧauşy küşıne ainaldy.
Memleket basşysy retınde N.Nazarbaev qysqa merzım ışınde halyqaralyq qarym-qatynastyŋ äbden sūryptalǧan tūjyrymdaryn qalyptastyrdy. Nazarbaevtyŋ tereŋnen oilastyrylǧan köptegen ūsynystary boiynşa Täuelsız memleketter dostastyǧy, OAO, Kedendık odaq, Şanhai yntymaqtastyq ūiymy, Euraziia odaǧy siiaqty halyqaralyq qūrylymdar düniege keldı. Ol Bırıkken ūlttar ūiymy Bas Assambleiasynyŋ 47-sessiiasynda ūsynǧan Aziiadaǧy özara ıs-qimyl jäne senım şaralary keŋesı ıs jüzınde jūmysqa kırıstı.
Elbasy orasan ızdenısterı eldıŋ örkendeuıne septıgın tigızıp qana qoimai, özge eldermen qarym-qatynasyna kepıl boldy.
Bızdıŋ memleketımız qazırgı aimaqta ekonomikalyq reforma jasauda köşbasşy bolyp qana qoimai, «Qazaqstan jolyna» älemdegı damuşy tıpten damyǧan elderdıŋ özı de nazar audaruda.
Jaŋa memleketımızdıŋ jaŋa astanasyn – Euraziianyŋ ortalyǧyn, Arqanyŋ törı Aqmolada täuelsız eldıŋ ǧajaiyp ozyq ülgısı etıp, tez uaqytta saldyruy da Elbasynyŋ eren erlıgı, halqymyzdyŋ maqtanyşy boldy.
Nūrsūltan Nazarbaev adamdar eşqandai qauıp-qatersız, meilınşe jaily jaǧdaida ömır süretın düniejüzılık qauymdastyqqa laiyq, XXI ǧasyrdyŋ örken jaiǧan memleketın qalyptastyru üşın qolaily jaǧdai tuǧyzuǧa bırjolata bel buǧan tereŋ armanşyl, boljamşyl, ızdenımpaz, daryndy ǧalym, sonymen qatar täjıribelı de sezımtal saiasatker, tarihi tūlǧalardyŋ ışındegı liderı ekenın älem moiyndauda.
Däiım, täuelsız Qazaqstannyŋ mereiı üstem bolyp, märtebesı biıktep, älemnıŋ damyǧan elderınıŋ qatarynda bolsyn.
Bız Qarasai audanynan Almatyǧa attanarda Üşqoŋyr sılemderıne köz tastap edık, kökpen talasqan biıktıkten mūnar-mūnar şyŋdardy baiqadyq. «Tau balasy tauǧa qarap ösedı» degen ras bolǧany ǧoi, mynadai tabiǧat erekşelıgı biıkke samǧauǧa söz joq, jeteleitını anyq. Elbasy ösken ortanyŋ osy ülgılerı bızdı beijai qaldyrmaǧan edı.
Qanybek ÄBDUOV
