ŪSTAZ KÖŞTEN QALMASA, ŪRPAQ OZADY

Qūrmettı ūstazdar!
Qadırmendı ärıptester!

Araǧa jyl salyp jaŋa oqu jyly qar­saŋynda Özderıŋızben kezektı ret kezdesıp otyrmyz!
Osy künı Tamyz keŋesı – ūstazdar arasynda köp jyldan berı dästür bolyp qalyptasqan alqaly jiyn ǧana emes. Būl – osy zamannyŋ zaŋdy ainasyna ainalǧan ılım men bılımnıŋ oi saldyrar keşegısı men aldymyzda tūrǧan mejesı.
Sondyqtan da mūndai basqosular älde­qaşan bala men mektep, ūstaz ben ata-ana qarym-qatynasynyŋ syrtyndaǧy ülken qoǧamdyq, memlekettık mäseleler qozǧalatyn qordaly alaŋǧa ainalǧan.
Mıne, sol dästürmen bız de Özderıŋızben är kezdesken saiyn tek ötken oqu jylyn qorytyndylap qana qoimai, bılım salasynyŋ alys-jaqyn bolaşaǧynan habar beretın tyŋ oi, jaŋa közqarastarmen bölı­sıp kelemız.
Ol da bolsa üidegı balamyzdy öz däuırınıŋ ürdısınen qalmai, ata-anasynyŋ şynaiy qol qanaty, tuǧan elınıŋ tarlan azamaty, älemnıŋ asyl adamzaty qylyp ösırsek degen tılekten tuǧan dünie.
Būl tılek – barşamyzǧa ortaq. Öitkenı, bılımdılık – ol qoǧamnyŋ ziialy, mädeni, danalyq deŋgeiınıŋ körınısı. Al bılım beru ısı – būl tamyry tereŋde jatqan, ūlt pen dınge bölınbeitın, bır kün nemese bır jylda körınbeitın qūndylyq. Adamzatqa ortaq igılık.

Astana qalasy äkımı İ.N.Tasmaǧambetovtıŋ elordanyŋ bılım beru qyzmetkerlerınıŋ Tamyz keŋesınde söilegen sözı

  

Söz joq, būl tūjyrymdy bız būǧan deiın de aitqan bolatynbyz. Degenmen, qanşa märte talqylansa da, būl – maǧynasy joiylmaityn, mänı joǧalmaityn mäŋgılık taqyryp. Sebebı, halyq pen halyqty, adam men adamdy teŋestıretın – tek qana bılım. Onyŋ özınıŋ zamannyŋ aǧymyna, däuırdıŋ damuyna qarai qūrylymy özgerıp, jüiesı damyp otyruy – zaŋdylyq.

Al endı ony igeru – aituǧa oŋai bolǧanmen, jai şarua emes. Oqu – asa kürdelı qūbylys. Ol üşın tynbai ızdenu, tyŋǧylyqty üirenu qajet.

Būl rette barlyq ümıt – Ūstaz moinyndaǧy mındette. Halqymyzda «Ūstaŋ köşten qalsa, köp bolsa jelımdı tostaqsyz qalarsyŋ. Al Ūstazyŋ köşten qalsa, bılımdı ūrpaqsyz qalasyŋ» degen ösiet bar.

Sodan bolar, Ūstaz ūǧymy men ūlaǧatyn ūlyqtap, qadırı men qasietın qūrmetteu – paryz. Al olardyŋ jaǧdaiyn jasap, jaqsylyǧyn asyru – mındet.

Bız üşın būl memlekettık saiasattyŋ ajyramas salasyna ainalǧan ülgılı ürdıs. Özderıŋız jaqsy bılesızder, Ūstazdar müddesı Elbasymyzdyŋ nazarynan qalt ketken emes. Ärdaiym qamqorlyǧyna bölep, ünemı jaǧdai jasaumen keledı. Onyŋ nätijesı de köz aldymyzda. Elordalyq bılım sapasynyŋ bügıngı künı respublikadaǧy eŋ üzdık körsetkışı – osynyŋ aiqyn aiǧaǧy.

Dese de, qai kez, qandai zaman bolmasyn Ūstazdarǧa körsetıler qūrmetpen qatar, aitylar tılek te, qoiylar talap ta köp. Onyŋ bastysy – osy zamanǧy ozyq bılımnıŋ, tärbie men tälımnıŋ qainar közı boludan şarşamau.

Al onyŋ joly qandai? Öz ǧasyrynyŋ ozyq ūstazy men ozat ūrpaǧy kım? Ilımı men bılımı nede?

Būl baǧyttaǧy bızdıŋ barymyz ben joǧymyz qaisy?

Mıne, barşamyz aqyl qosyp, ortaǧa oi tastasaq, mūnyŋ bärıne tiianaqty jauap tabu qiyn emes. Sondyqtan bız jyl saiyn Tamyz keŋesınen jaŋaşyl oi, jaǧymdy özgerıster kütetınımız anyq.

Endeşe, bügıngı äŋgımemızdı de osy taqyryptan bastasaq degen ūsynys bar.

    

Ardaqty ärıptester!
Qadırlı mūǧalımder!

Oqu jylynyŋ qarsaŋyndaǧy jyl saiynǧy kezdesuımız bılım berudıŋ asa maŋyzdy mäselelerın talqylap, mänın aşuǧa tamaşa mümkındık beredı.

Osyndai jüzdesu ideiasynyŋ özı bılım beru jüiesın damytu qisynyna döp keledı. Būl aşyq äŋgıme örbıtıp, oi-pıkır almasu qajettılıgımen özektes, öitkenı, bügıngı kün tärtıbınde tūrǧan mäsele – eŋ kürdelı mäselelerdıŋ bırı.

HHI ǧasyr degenımız – būlyŋǧyr «bolaşaq» emes. Ol äldeqaşan öz küşıne mıngen. Sondyqtan bızdıŋ aldymyzda zaŋdy sūraq tuyndaidy: myna bızge ne boldy? Qalai özgerdık? Taiau bolaşaqta qandai bolamyz? Älbette, jaŋa ūrpaq buynyn odan ärı damytu joly qandai?

Bügıngı taŋda būl mäseleler är qazaqstandyqty, eŋ aldymen, Prezidentımız Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaevty alaŋdatyp otyr, ol Astana mūǧalımderı aldynda söilegen sözınde:
«HHI ǧasyr – ideialar men aqparattyq tehnologiialar bäsekelestıgınıŋ ǧasyry. Sondyqtan, eger qoǧamda bılımdı adamdar jetkılıktı bolsa, onda kez kelgen nou-hau barşaǧa qoljetımdı bolady. Jaŋa ideialardy tuyndata bıluge qabılettılık – jahandanu jaǧdaiynda kez kelgen eldıŋ ornyn aiqyndaityn närse osy. Mıne, sondyqtan, qazaqstandyqtardyŋ öskeleŋ ūrpaǧy bäsekege qabılettı bılımge ie boluy kerek» degen edı.

Tehnologiialardyŋ qarqyndy damuy, aqparattardyŋ qyrǧyndai qaptap, jeldei jailauy memleketterdıŋ, ekonomikalyq jüielerdıŋ, qarjy naryǧy men azamattyq qoǧamdardyŋ ahualyna joiqyn äser etıp otyr.

Bızdı qorşaǧan älemnıŋ osynau alyp-ūşpa ahualynda tabysqa jetuımızge kepıldık beretın bırden-bır şart ılım men bılım bolǧan jäne solai bola bermek. Künıne qyryq qūbylyp, jüz türlengen mynau düniede bılım beru ısınıŋ altyn arqau, qyzyl özegı būrynǧysynşa Mūǧalım bolyp qala beredı.

Qazırgı mūǧalım, jaŋa zaman ūstazy… Ol qandai boluǧa tiıs? Özı nenı üirenuge jäne balalardy ne närsege üiretuı kerek. Ol jergılıktı jaǧdaida qalai äreket etuge tiıs, beimaǧlūm jahandyq auqymda şe?

Osy saualdardyŋ jauabyn ızdeu üşın bızge qorşaǧan älemge balalardyŋ közımen ǧana qarau kerek!

Tehnologiialyq jaŋalyqtardy paidalana otyryp qazırgı oquşylar bızge, eresekterge qaraǧanda kommunikasiialar älemınde aiqyn jol taba alady. Olarǧa būryn kıtaptar men oqulyqtardan ǧana alatyn aqparattardy tabudyŋ jaŋa täsılderınıŋ bärı aşyq.

Mynau düniede innovasiialardyŋ yqpalyna balalar beiım tūratyndyǧy belgılı. Ärbır jaŋa ūrpaq buyny ūstazdar aldyna jaŋa mındetter qoiady, tek özınıŋ zerdesı men bılımı jaŋa däuır talabynan ozyq tūrǧan jaǧdaida ǧana ūstazdyŋ eŋbegı janady.

Alaida, mūǧalımderdıŋ köpşılıgı öz däuırınıŋ bılım beru jüiesınıŋ jemısı bolyp qala beretını ökınıştı. Öitkenı, būl salaǧa özgerıs engızıp, jaŋalyq jamau – qiynnyŋ qiyny.

Är salaǧa keşıgıp jüru kezeŋı, iaki, jaŋa ideia men ony ömırge engızu arasyndaǧy mezet tän ekenı mälım. Agrarlyq salada būl keşıgu ǧasyrǧa para-par. İndustriialyq salada keşıgu mezetı 50 jylǧa tatidy. Al, aqparat salasynda är jarty jyl saiyn özgerıster bolyp jatady.

Eger bızdıŋ däuırımızdegı naqty öndırıs pen salanyŋ keşeuıldeuın qarastyrar bolsaq, ol mynadai jäittı baian qylady eken: būl kezeŋ joǧary tehnologiialar industriiasynda – 18 aidy, avtomobil jasauda -25 jyldy, memlekettık basqaru ısınde – 35, bılım beru salasynda 50 jyldy qūraidy eken. Bılım beru ısı bükıl sala arasynda keşeuıldeu merzımınıŋ ūzaqtyǧy jönınen ekınşı oryn alady, sonysymen de älemdık qoǧamdastyqtyŋ renışın tudyruly.

Mülde jaŋa ūrpaq buynyn – pragmatikalyq oi ūstynyndaǧy, tereŋ ruhani qalyby bar, söite tūra, totynyŋ tügındei qūbylǧan tehnologiialyq älemge tez beiımdeluge qabılettı adamdy qalyptastyruǧa tiıs mūǧalımderımızdıŋ aldynda tūrǧan mındet tap kürdelı. Iаǧni, Konfusiidıŋ sözın qaitalap aitar bolsam, mūǧalım eskını aialai otyryp, jaŋaǧa jetuge tiıs. Ol sonda ǧana naǧyz ŪSTAZ bola alady!

Bılım beru ısındegı innovasiialyq tehnologiialardy ünemı jetıldıre otyryp, käsıbi şeberlık endıgın keŋeitu – ūstazdyŋ joǧary zamanaui standarttarǧa säikes keluıne mümkındık beretın bırden-bır jol.

Balany tanym älemıne jeteleu üşın mūǧalım zamanaui tehnologiialar tılın tüsınıp, jetık meŋgeruı, demek, oquşymen öz tılınde söilese bıluı qajet. Būl özara qarym-qatynasqa mülde basqaşa sipat darytady, iaǧni, onyŋ şäkırtter aldyndaǧy bedelın asqaqtata tüsedı.

Būl jaŋa zaman talap etıp otyrǧan auadai qajet daǧdy-maşyqtardyŋ közge körıneu ärı qorytylǧan qyry ǧana.

Aqparattyq tehnologiialar qoǧamdyq tūrmystyŋ barlyq salasyn qamtyǧan elderde HHI ǧasyr mūǧalımınıŋ bäsekelestık basymdyǧy aiqyn körınedı.

Sonymen, sabaq ötkızu barysynda: – paidalanudy josparlaǧandyqtan, därıs oqyr kezde oquşylaryŋyzdyŋ smartfondaryn qosyp qoiuyn ötıne alsaŋyz;

–mūqiiat tekserılgen ärı oqytuşylardyŋ özderı moiyndaǧan zertteu jobalary üşın är aluan internet-derekközderın paidalanudy talap ete bılseŋız (oquşylar tek tekserılgen derekközderdı ǧana paidalanatyn mektep saittaryn jasaqtau täjıribesı bar);

–oquşylaryŋyz özge elderdegı qūrbylarymen bırlesken jobalardy atqara alsa;

–sız kün saiyn mektepte bolyp jatqan uaqiǧalar turaly öz blogyŋyzda habarlap otyrsaŋyz;

–käsıbi damudyŋ maŋyzdylyǧyn eskere otyryp, blogtardy oqyp, jelılık qoǧamdastyqtarǧa qosylyp, tvitter joldap, törtkül düniedegı adamdarmen pıkırtalastyryp otyra alsaŋyz;

–är aluan eldegı ärıptesterıŋızben oqytu josparyŋyz jönınde aqyldasa bılseŋız;

–ädebi keiıpkerdı nemese tarihi tūlǧany zertteudı oquşylardan ötınseŋız, olar sol adamdar atynan äleumettık jelıde beiın jasai alsa;

–synyp bölmesınen şyqpastan, internet pen tiıstı saittar arqyly… oquşylaryŋyzdy Luvrǧa saiahat şeguge şaqyrsaŋyz;

–öz oquşylaryŋyzdyŋ erekşe ärı täuır jūmystaryn bükıl älemge tanyta alsaŋyz jäne t.b. – naǧyz osy zamanǧy ŪSTAZ bolǧandyǧyŋyz.

Älbette, būl ıste barlyǧy ūstazdyŋ jaŋadan jol ızdep, aqparattyq kommunikasiialardyŋ san aluan nūsqasyn paidalana bıluıne bailanysty bolmaq.

İnternet däuırı dästürlı instituttardyŋ bılım beru ısındegı monopoliiasyn küirettı. Bılımnıŋ arnauly salalaryna kez kelgennıŋ qoly jetetın boldy. Bız kvanttyq kompiuterler bır mezette bırneşe mındettı atqaratyn sony tehnologiialyq kezeŋnıŋ tabaldyryǧyn basyp tūrmyz. Tıptı, köp ūzamai qazırgı tehnika ataulynyŋ kez kelgenınen million, odan da köp ese şapşaŋ kompiuterler paida bolmaq.

«Kompiuter däuırı älı bastalǧan da joq. Bız buhgalter şotynan säl ǧana täuır titımdei oiynşyqtardy maldanyp otyrmyz» deidı amerikalyq nanotehnolog, «Hiulett Pa (E) kard» kompaniiasy kvanttyq zertteuler zerthanasynyŋ qyzmetkerı Richard Stenli Uiliamz.

2040 jylǧa taman maşinalar sekundyna 100000 trillion komandany oryndai alatyny ǧylymǧa aian. Al, būl şamamen adam miynyŋ qabıletıne para-par degen söz. Eger kompiuterlık sana özın jasauşynyŋ aqyl-esıne teŋesıp jatsa, ne bolatynyn özderıŋız paiymdap körıŋızder.

Älemnıŋ äigılı futurologtary HHI ǧasyrda kez kelgen şyǧarmaşylyq qyzmetın basa-köktei otyryp, adamnyŋ mınez-qūlqyn öŋdei alatyn maşina paida bolatynyn aitady. Jasandy intellektı jasau turaly äŋgıme – Jer betınde alǧaşqy tırşılık nyşandary paida bolumen para-par uaqiǧa. Osylaişa, myna bız öte şapşaŋ tehnologiialyq progrestıŋ qyp-qysqa kezeŋındei Singuliarlyq (adami zerdeden basym jasandy intellekt) dep atalatyn uaqyt mejesıne būltarmastan jaqyndap kelemız.

Singuliarlyq degenımız – adamzat tarihyndaǧy asa eleulı uaqiǧalardyŋ bırı. Būl nanotehnologiialardyŋ, biotehnologiialar men jasandy intellektınıŋ arqasynda adam sanasynyŋ evoliusiiasy anaǧūrlym joǧary deŋgeide äreket etetın aqyl-es pen oilau satysyna jetetındei özgerıske ūşyraidy.

Singuliarlyqqa jetken kezde adamzat balasynyŋ qabıletı ǧalamat bolady: atomdyq deŋgeidegı materiia qūrylymyn tolyq tızgındep, makrodan mikroǧa, molekulalyq deŋgeige deiıngı biologiialyq üderısterdı jetık bılıp, adamidan asqan zerdege ie bolady. Qoǧam men bızdıŋ tūrmys qalybymyz tügeldei özgeredı.

Sonymen, taiau bolaşaqta bızdı ne kütıp tūr?

1. Ekzaflopstyq kompiuter jasalyp, ol qazırgı qoldanysta jürgen jüielerden jüz ese önıktı jūmys ısteidı. Osynyŋ özı jasandy intellektıge tıkelei jol aşady.

2. Kompiuterler adam sözınıŋ bıraz bölıgın dūrys tüsınudı üirenedı.

3. Adamdardyŋ genomyn şeşu būqaralyq sipat alady. Qazırdıŋ özınde onyŋ baǧasy 350 myŋ AQŞ dollarynan 299 dollarǧa tüsıp kettı, al taiau şaqta onyŋ bäsı bolmaidy, mūnyŋ özı köptegen auru-keseldıŋ dauasyn tauyp, ömır sürudı edäuır ūzartuǧa mümkındık beredı.

4. Kriosaqtauǧa, iaǧni, mi jasuşalaryn mūzdai qatyryp saqtauǧa jol aşylady.

5. Tırşılıktı kiborgtaumen qamtamasyz etuge;

6. Nanorobottar järdemımen sanany köşıru mäselesın şeşu maqsatynda midy kiborgtauǧa mümkındık tuady.

Sondyqtan, fantastikalyq keleşek köpşılık oilaǧannan äldeqaida taiau.

Qazırgı älemdı joǧary tehnologiia­larsyz bölıp qarau mümkın emes ekenı aidai anyq ärı XXI ǧasyr ony paidalanǧan adamdardyŋ, bırınşı kezekte pedagogtardyŋ bılıktılık deŋgeiın talap etetını sözsız.

Ūstazdyŋ aqparattyq-kommunikasiialyq tehnologiialardy paidalana bıluı – ony öz käsıbi qyzmetınde maqsatty türde, öz betınşe jäne jauapty qoldanu qabıletın bıldıredı jäne ol mynadai ikemdılıkterdı talap etedı:

-aqparatty jinau;

-ony özınşe tüsındırıp, mälımetterdı salystyru, qorytyndylau;

-aqparattyŋ maŋyzdylyǧy, tiımdılıgı men paidasy turaly oi-pıkırdı ortaǧa salu;

-ony qajettılıkke qarai beiımdeu, qaitadan äzırleu, oilap tabu, jobalau arqyly jetıldıre tüsu, t.b.

Mūnyŋ bärı öz kezegınde:

– operasiialyq jüienıŋ interfeisı;

– pändık sala boiynşa didaktikalyq qūraldardy daiyndau barysynda keŋselık tehnologiialardy paidalanu;

– grafikalyq illiustrasiialardy daiyndau tehnikasy;

– negızgı İnternet-servister men veb-saittardy qūru tehnologiiasy;

– sondai-aq multimedia jäne elektrondy bılım beru resurstaryn paidalana bılu siiaqty bılıkterdı qajet etedı.

Aqparattyq tehnologiialardy paidalanbasa, belsendı ömırge aralasatyn mektep tülekterın daiarlau deŋgeiı qarqyndy damu üstındegı ǧylym, tehnika, ekonomika talaptaryna jauap berude jetkılıksız bolatyny sözsız.

Mekteptegı dästürlı oqytu ädısı formalizm, bıröŋkei ikem men maşyq, oqulyq jattap aludan ärıge asa almai kele jatqany üşın ädıl synǧa ūşyrauynyŋ sebebı osynda jatyr. Sonymen qatar, oqu barysyndaǧy oralymdylyqtyŋ joqtyǧy, şäkırttıŋ ziiatkerlık qabıletın aşuǧa jetkılıktı deŋgeide köŋıl bölınbeuı syndy joǧaryda aitylǧan olqylyqtar bılım beru sapasynyŋ jalpy qūldyrau ürdısıne ūlasady. Mūnyŋ bärınıŋ öz jönı bar!

Sol sebeptı, zamanaui tehnologiialardy eŋbek ürdısınde qoldanu köptegen mamandar üşın, onyŋ ışınde mūǧalımder üşın ülken qajettılıkke ainalǧanyn taǧy da atap ötkım keledı.

Şyn mänınde gäp nede?

Qazır mektep mūǧalımderınıŋ aqparattyq-tehnikalyq sauattylyǧy öte tömen ekenı eşkımge jasyryn emes.

Veb-sait, gipermätın, gipersılteme, videokonferensiia, tegter toptamasy, brauzer degen siiaqty terminderdı estıgende, bılmegendıkten tosylyp, tıksınıp qalady. Sondyqtan tıptı qarapaiym qoldanuşy deŋgeiındegı mäselelerge kelgende mūǧalımder özınıŋ tehnologiialyq sauatsyzdyǧyn äşkere qylǧysy kelmei būltalaqtaidy.

Onyŋ sebep-saldary tüsınıktı. Olar:

-mektep basşylyǧy aldynda tehnikalyq jaǧynan şorqaq körınuden qorqady;

-aǧylşyn tılın bılmeidı;

-oquşylar aldynda bılıktılıgı taiaz ekenın körsetkısı kelmeidı;

-qyr-syryn bılmeitın, onyŋ üstıne qyzmettık qūrylǧyny būzyp aludan qorqady;

-jeme-jemge kelgende, özıne üirenşıktı, eskı, qalyptasqan ädısten şama kelse auytqyǧysy kelmeidı.

Nätijesınde, ūstaz dep ülgı tūtatyn adamdardyŋ aqparattyq-tehnikalyq sauatsyzdyǧy terıs saldarǧa äkep soǧady. Ol turaly täjıribemızde tekserılgen naqty sandardyŋ özı aityp tūr. Mäselen, 5873 elordalyq mūǧalımnıŋ:

-tek 12 paiyzy İnternettı, onyŋ ışınde pänder boiynşa elektrondy sifrly ädıstemelık qūraldardy erkın paidalana alady;

–16 paiyzy kompiuterdı oqu üderısınde tolyqqandy qoldana bıledı;

-al, 45 paiyzy kompiuterlık sauattylyqtyŋ qarapaiym deŋgeiınde qalyp qoiǧan.

Ūstazdyq qarym-qabıletke talapty joǧary qoiatyn elorda üşın būl mülde jaramaidy.

Sondyqtan jaŋa oqu jyly barysynda barlyq mektepterde mūǧalımderdıŋ kompiuterlık sauattylyǧyn arttyru kurstaryn ūiymdastyramyz, al oqu jylynyŋ soŋynda attestasiiadan ötkızemız.

Atalmyş kurstar mūǧalımderdı:

-negızgı keŋselık baǧdarlamalar jäne syrt qūrylǧylarmen jūmys ısteudı igeruge;

-prezentasiialardy jasap, redaksiialauǧa;

-İnternet resurstaǧy barlyq ızdeuşı jüielerdı qoldanuǧa üiretuı tiıs.

Bılım basqarmasyna kursty ūiymdastyryp, attestasiia ötkızudıŋ erejesın bekıtudı tapsyramyn. Būl öte maŋyzdy. Öitkenı, biyl qaladaǧy barlyq mektepterge soŋǧy ülgıdegı kompiuterler men olarǧa sai baǧdarlamalyq qamtular satyp alynady. Būǧan qajet qarjy qarastyrylyp qoidy.

   

Qūrmettı ūstazdar!

Joǧaryda aitqanymyzdyŋ barlyǧy qazırgı qoǧamdaǧy adam ömırı – būl joǧary tehnolo­giia­lar men damylsyz aqparat nöpırı, kün saiyn­ǧy, sekund saiynǧy özgerısterdıŋ to­ǧysyn­daǧy ömır eke­nın aiǧaqtai tüsedı.

Zamanaui bolmysqa sai boluy üşın, adam ış­tei tabandy, ziiatker de sauatty, qiyndyq­tar­­dy eŋseruge qauqarly ärı eşteŋege oŋai­­lyqpen moiynūsynbaityn ışkı özegı myq­ty boluy tiıs, mūnyŋ barlyǧy – tek ömır men ǧylym­nyŋ türlı salalarynan igergen tereŋ bılımnıŋ arqasynda mümkın.

Iаǧni, ol adamdardy alystan tanyp, olarmen ortaq tıl tabysa aluy, eŋ bırınşı kezekte tüit­kılder men jüike jūqartar jaǧdailarǧa synyp ketpeuı, özınıŋ mınez-qūlqy men emosiiasyn ige­re aluy tiıs.

Būl öz kezegınde zamanaui bılım berudıŋ taǧy bır mäselesı – psihologiiany jalpy mektep pänı retınde oqytudyŋ airyqşa maŋyzdy ekenın körsetedı.

Eger ötkenge köz salsaq, ara-tūra üzılıp qalsa da, «Psihologiia» Europada 1881 jyldan berı oqytylyp kele jatqanyn bılemız. My­saly, XIX ǧasyrda Avstriia men Germaniiada gim­na­ziianyŋ 8-synybynda psihologiiaǧa apta­syna 2 saǧat bölıngen, İtaliiada 6-synyptan bas­tap 6 saǧat, al Fransiiada mektep bıtıruge taiaǧan soŋǧy synypta baqandai 8 saǧat enşılengen.

Bır qyzyǧy, oqulyqtardyŋ qūrylymy bır-bırınen aumaidy, barlyǧy da şamamen qyzyǧu­şylyq jäne alaŋǧasarlyq, şyǧarma­şylyq oi jelısı nemese oidy jinaqtau, assosiasiia men illiuziia siiaqty kategoriialardy oqyt­qan. Būl ūǧymdardan bölek tän men jan qūby­lystary arasyndaǧy bailanys, söz, paiym jäne erkındık psihologiiasy syndy äste tereŋ psihologiialyq küilerdı qosa qarastyrady.

Al endı qazırgı taŋdaǧy batystyq mektep­ter­dıŋ bırınıŋ baǧdarlamasyndaǧy taqyryptyq maz­mūn turaly mysal keltıreiın. Onyŋ mazmūny my­nadai taqyryptarmen sipattalady:

1. Jüzıŋdı «joǧaltu» jäne kemsıtuşılık pen özıŋnıŋ ışkı osaldyǧyŋdy jeŋudıŋ joly;

2. Sezımıŋdı aiaqestı etudı qalai köteruge bolady?

3. Frustrasiiany [lat. frustratio – opynu, sät­sızdık, aqtalmaǧan ümıt], boiküiezdık pen depressiiany aşu-yzaǧa berılmei, qalai ūmytuǧa bolady?

4. Kınälılık sezımın, syn men asyra maqtaudy qalai qabyldau kerek?

5. Özıŋ qūralpylastar tarapynan älımjettık bolǧanda, boidy bilegen qorqynyşty qalai jeŋuge bolady?

6. Belgılı bır jaǧdailarda, ortada oryn alatyn qolaisyzdyq pen qauqarsyzdyqtan qalai qū­­tyluǧa bolady? Mysaly: emtihanda, sūraq­tar­ǧa auyzşa jauap bergen kezde, sauyq keşınde, t.b.

7. Özıŋdı basqalarmen salystyra otyryp, qor sezınuden qalai arylsa bolady?

Baiqap tūrǧanyŋyzdai, eger sonau 19-ǧasyr­daǧy psihologiia baǧdar­lamasy oquşy aldynda özın-özı tanu, özın-özı jetıldıru mındetın qoisa, zamanaui kurs adamdarmen qarym-qatynas ornatu, qorşaǧan ortadaǧy agressiialyq yqpal­dardan psihologiialyq tūrǧydan qorǧanuǧa üi­retuge baǧyttalǧan.

Bızdıŋ elımızde atalmyş pändı äuelı maqsaty men mındetın aiqyndap almai jatyp, ekı asyǧys, bır qarbalasta engızıp jıberdı, sosyn orynsyz ekenın tüsındırıp jatpastan, oqu uaqytyn oŋ­tai­­landyru jeleuımen mülde qysqartyp tas­tady.

«Etika jäne otbasylyq ömırdıŋ psihologiia­sy» pänın 2009 jylǧa deiın 10-11 synyp oqu­­şylary aptasyna 1 saǧat, iaǧni jylyna 34 saǧat oqydy. Sondyqtan da, bızdıŋ mek­tep­­te­rımızdegı oquşylardyŋ psihologiia­lyq-emo­sio­­naldyq ahualynda alaŋdarlyq eş­­teŋe joqtai atalmyş pännıŋ baǧdar­lama­dan yŋ-şyŋsyz şyǧara sal­ǧa­ny asa taŋ­ǧala­tyn jäit emes. Bızdı qai­ran qal­­dyra­ty­ny, osy pännıŋ qarapaiym negızgı kur­syn ötpei jatyp, jasöspırımder otbasy­lyq ömır­dıŋ psihologiiasyn qaidan ūǧyna qoisyn?

Öspırım şaqta otbasyndaǧy qarym-qatynas tüitkılderı alaŋdatatyn sūraqtardyŋ bırı eke­nıne dauym joq. Öitkenı, däl osy kezeŋde bala köptegen ömırlık saualdardyŋ jauabyn tap­pai qinalady, tyǧyryqqa tıreledı. Sol kezde jauap ızdep internetke jügınedı. Al, ol jer­degı mälımettıŋ ǧylymi negızdı ekenıne kümän köp, sondyqtan da terıs tüsınık qalyptastyru oŋaidyŋ oŋaiy.

Älbette, mūndai şaqtarda onyŋ ruhani tıre­gı käsıbi daiyndyqtary jetık pedagogtar pen psihologtar arqyly kömek qolyn sozatyn mektep boluy tiıs edı.

Bıraq joǧary sanatty mamandardyŋ tapşy­lyǧy saldarynan būl qazır mümkın bolmai tūr. Sol sebeptı, bız balalarymyzdyŋ mekteptegı, mektepten tys ömırındegı kürdelı äleumettık problemalar turaly jiı auyzǧa alamyz: būlar – jasöspırımder ortasynda qalyptasatyn qyl­mystyq oimen aualanu, naşaqorlyqtyŋ örşuı, deviantty (äumeser) qylyǧy basym, tär­bie­ge baǧynbaityn jasöspırımder.

Sol sebeptı, soŋǧy kezde Astanada kämeletke tolmaǧandar arasyndaǧy qylmystyŋ artyp kele jatqanyna taŋǧaluǧa bolmaidy. Eger 2013 jyly 25 jaǧdai tırkelse, biyl bas-aiaǧy 7 ai­dyŋ ışınde 53 qylmystyq äreketke balalar men jasös­pırımderdıŋ qatysy mälım boldy.

Barşamyzdy tüŋıldıretın öte trage­­diia­lyq qūbylys – balalar suisidı. Elor­da­myzǧa qa­tysty aitar bolsaq, ol kädımgıdei qauıptı şekke jetıp qaldy. Tek soŋǧy 3 jyldyŋ özınde 89 ret öz-özıne qol jūmsau qareketı tırkeldı, onyŋ ışınde 14-ı qaiǧyly jaǧdaimen aiaqtaldy.

Osynau sūmdyq statistikaǧa küştı kommu­nikasiialyq qūral retınde İnternettıŋ yqpaly zor. Öitkenı ol arqyly suisid turaly aqparat köz ılespes jyldamdyqpen jer-jahanǧa taraidy, ol öz kezegınde «Verter effektısı» teoriiasy boiynşa basqa bıreulerdı basyn ölımge tıguge, öz-özıne qol saluǧa itermeleidı.

«Verter effektısı» yqpal etu psihologiia­sy­nyŋ eŋ maŋyzdy qaǧidalarynyŋ bırı – äleu­­mettık däleldeu prinsipınıŋ sipatyn anyq­­­taidy, iaǧni «Adamdar qiyn jaǧdaiǧa tap bol­ǧanda, osyǧan ūqsas jäittı basynan keşır­gen basqa adamdardyŋ qareketıne qarap, üstırt şeşım qabyldaidy». Al, älı oŋ-solyn tany­maǧan jasöspırımnıŋ elıktegış-solyqta­ǧyş ke­le­tının bärıŋız jaqsy bılesızder. Ǧalamtor – osy tektes terıs yqpaldar men agressiia, nemese qara­paiym jauapsyzdyqqa üiretetın jer.

Jelılık resurstardy taldau körsetkendei, suisid jas qoldanuşylardyŋ köpşılıgınıŋ arasynda jiı ızdeletın taqyrypqa ainalǧan. Ony qalai qorqynyşsyz jasaudyŋ nūsqau­lyǧy, basynan ötkerıp körgenderdıŋ hikaiaty, tıptı onda mūŋdas serık tabuǧa da bolady eken.

«Google» ızdeu serverıne «Suisid» sözın engızgen kezde şyqqan alǧaşqy 20 nätije bylai bop şyqty:

– şamamen 60 paiyzy – suisidtıŋ yqtimal sebepterın baiandaǧan, elder, jynysy, jasy boiynşa statistika keltırgen jalpylama beitarap aqparat;

– 20 paiyzy – suisidke itermeleitın jaǧdailardy oŋ şeşu maqsatynda keŋesı men kömegımen beretın saittar;

– Qalǧan 10 paiyzy – suisid pen ony jasau­dyŋ ädıs-amaldaryn nasihattau jasyryn türde bolsa da körınıs tabatyn saittar men forumdar;

Bızdıŋ täjıribege keletın bolsaq, oquşy­lar arasynda jürgızılgen äleumettık saualna­manyŋ nätijesı suisidtıŋ terıs faktor­lary­nyŋ bırı – «ül­kender tarapynan tüsın­­beuşılık», onyŋ ışın­­de mūǧalımder tarapynan jasalatyn qysym eke­nın körsettı. Mūndai pıkırdı sūrau salynǧan oquşylardyŋ 35 paiyzy qostaidy.
Osynau dabyl qaǧarlyq jaǧdai mektep baǧdar­lamasyna psihologiia pänın engızu öte qauyrt ärı maŋyzdy mäsele ekenın körsetedı. Būl ata-analarǧa, jalpy qoǧamǧa balalarymyzdy demoralizasiiadan qorǧap, äleumettık ortada salmaqty, sanaly ūrpaq ösıruımızge septıgın tigızuı tiıs. Onyŋ ışınde, bala üşın ömırlık maŋyzy bar mynadai taqyryptarǧa airyqşa maŋyz artylady.

– ata-anamen, mūǧalımmen, qūrbylarmen qarym-qaty­nastaǧy kommunikativtık daǧ­dyny damytu;

– agressiia, dörekılık pen qataldyqtyŋ terıs qylyq ekenın tüsındıru;

– özın-özı baǧalai bıludı üiretu, öitkenı tory­ǧudan bastap suisidke deiıngı barlyq mäsele oqu­şynyŋ ǧaziz basyn qor sezınuden tuyndaidy;

– İnternettegı qauıpsız qarym-qatynas;

Bır kezderı, älgınde aitqanymdai, būl pän mek­tep baǧdarlamasynan şyǧyp qalǧan. Al ony ştat­taǧy mektep psihologtarymen almas­tyruǧa tyrysudyŋ, täjıribe körset­kendei, tiım­dılıgı az bolyp şyqty.

Zertteu nätijesı körsetkendei, oquşy tıptı qatty mūqtajdyq sezınse de, mektep psiho­logynyŋ aldyna öz erkımen bara qoi­maidy. Būl jerde ädette psihologqa körıngendı, tıptı ol adamnyŋ fiziologiialyq auytqu­şylyǧyna qatysty bolsa da, psihikalyq problemasy bar dep syrttai moşqaityn baiaǧydan berı būzyl­mai kele jatqan qoǧamdyq stereotip ke­dergı keltıredı. Al mamannyŋ qarapaiym jaǧ­dai­larda käsıbi bılıktı kömek körsete almauy – mektep psihologtarynyŋ taiaz täjıri­besıne tıkelei qa­tysty mäsele.

Būl bır künde şeşımın taba qoiar mäsele emes ekenı aidai anyq. Sondyqtan Bılım ministr­lıgınıŋ nazaryna täjıribelık negızde Astananyŋ keibır mektepterıne «Psihologiia» pänın en­gızu boiynşa ūsynys joldau kerek dep esep­teimın.

Jäne taiau arada oryndau üşın mynadai tapsyrmalardy jükteimın:

1. Bılıktı praktik-psihologtardyŋ qaty­suy­men tarihi täjıribe, qazırgı zamanda maŋyz­dy taqy­ryptar, därıstı sıŋırudıŋ ädısterı men for­masy eskerılgen psihologiianyŋ ortaq kırıspe kursyn daiyndau;

2. Kürdelı dünieaui mäselelerge bailanysty joǧarǧy synyp oquşylary arasynda sabaqtan tys psihologiialyq treningter ūiymdastyru;

3. Ata-analardy bala tärbiesınde kezdesetın psihologiialyq qiyndyqtardy talqylauǧa erık­tı türde belsendı tartu;

4. Jyl boiyna pedagog-psiholog­tardyŋ qaty­suymen äuelı mektep direktorlaryna, odan keiın direktordyŋ tärbie ısı jönındegı orynbasarlaryna, synyp jetekşılerıne seminar-trening ötkızu.

Būl baǧyt boiynşa ıs-şara josparyn äzır­lep, bekıtudı äkım orynbasary A.Ǧ.Balaeva men Bılım basqarmasynyŋ basşysy E.A.Suhan­ber­dievaǧa tapsyramyn.

Qadırmendı ärıptester!

Bügın sızdermen bırge ortaǧa salǧym keletın ke­lesı mäsele de psihologiiamen özara bailanysty.

Qazırgı zamanǧy aqparattyq qoǧamda, bız bala­­larymyzdyŋ sana-sezımı men mınez qalyby or­­nyǧatyn tüp negız turaly ūmyta bastadyq. Äŋ­gıme – olardyŋ boiyna moral­dyq qaǧida­lardy sıŋıru turaly bolmaq.

Tarihi däuır auysty, ūrpaq jaŋardy, qo­ǧam­dyq formasiia özgerdı, alaida mek­tep­tıŋ mo­ral­dyq tūrǧydan tärbielık funksiia­sy sol qalpy qaldy. Tek bügıngıdei aqpa­rattyŋ joi­qyn, tıptı joidasyz ortasynda moral degen ūǧym­nyŋ kömeskılene tüskenın anyq baiqadyq.

Qazırgı ömır şyndyǧyn körsetetın bır mysaldy keltıreiın.

Jaqynda internette meiramhananyŋ al­dyn­­­daǧy avtotūraqqa qaly kılem tösegen fo­to töŋıregınde qyp-qyzyl dau örbıdı. Oqyr­­­man­dar­­dyŋ 90 paiyzǧa juyǧy öz pıkır­lerınde mei­ramhana qojaiynynyŋ özınşe mar­­ke­ting­tık amal jasamaqşy bolǧanyn ait­qan joq, kerı­sınşe bärı bırauyzdan moral­dyŋ azǧyndap ket­kenın aityp şulap qoia berdı.

Iаǧni, adamdar jeke kommersiialyq maq­satta qymbat qyzmet jasaimyn nemese ondaidy tū­ty­nuǧa jaǧdaiym jetedı degendei syrt­sy­ŋai tanytu arqyly tym ersıleu körınıp, söitıp moraldyŋ şegınen attap ket­kenın özderı de aŋǧarmai qalady.

Jalpy, moral degen ūǧym nenı bıldıredı? Qoǧamdaǧy jalpyǧa ortaq qūndylyqtar köme­gı­men tūlǧanyŋ özın-özı retteuın osylai dep tüsınemız. Moral jaqsylyq pen jaman­dyq, ūjdandylyq pen arsyzdyq, ädıldık pen ädılet­sızdıktıŋ ara-jıgın ajyrata otyryp, adamger­şı­lık közqaras, ömırlık baǧdar men ūstanym de­gennıŋ şet-şegın belgıleidı.

Qazırgıdei maqsatty türde äser etetın aqpa­rattyq tehnologiialar, äsırese, öskeleŋ ūrpaq­tyŋ moraldyq qūndylyqtaryn qalyptas­tyra da, būza da alady.

Qarapaiym sözben jetkızsek, mūny «midy atala qylu» tehnikasy dep ataidy. Qoǧam­­daǧy keselder men beibastaqtyqqa psiho­lo­giialyq äserdıŋ nätijesınde et üirenıp ke­tedı. Mūndai tehnologiialardyŋ bırı «Over­ton terezesı» degen atau aldy.

Amerikalyq äleumettanuşy Djozef Overton 1990 jyly qoǧamnyŋ bır kezderı tyiym salynǧan mäselelerge qatysty közqarasyn öz­gertu tehnologiiasyn jasap, sipattap berdı. Overton bıraz uaqyttyŋ ışınde BAQ arqyly sanany şyrǧalau tehnologiialaryn qoldanu ar­qyly kez kelgen qoǧamda qabyldanbaityn qū­by­­lystardy baiqatpastan üirenşıktı normaǧa ai­­naldyryp jıberuge, tıptı ony zaŋmen bekıtuge de bolatynyn däleldedı.

Būl fenomen qoǧamdaǧy keleŋsızdıkter men qasköilık ideialardyŋ ömırlık praktikaǧa ainalu mehanizmınıŋ mänın aşady. Ol bylai jüzege asady:

Bastapqyda būryn-soŋdy öreskel körı­ne­tın qūbylystar talqylauǧa şyǧary­lady. Ol söz ben oi erkındıgı, ūlt müddesı degen siiaqty uäjdermen bürkemelenedı. Bıraz uaqyt ötkennen keiın qoǧamnyŋ oǧan etı ölıp ketedı de, käduılgı öte oryndy, eşqandai söket­tıgı joq närsedei qabyldai bastaidy. Atalmyş ürdıs aqyry tyjyryna qaraǧan qūbylysty qoǧamnyŋ sanasy men zaŋyna ornyqtyrumen aiaqtalady. Aqyry aiaǧynda, qoǧam jaŋa erejege/jaŋa zaŋǧa köndıgedı. Būl tūrǧydan soǧys pen konslagerlerde adamdy qynadai qyrǧan faşizmnıŋ paida boluyn eske alsaq ta jetkılıktı.

Osynau tehnologiianyŋ ǧalamdyq masştabta jüzege asuynyŋ mysaly retınde dıni ortada jüzdegen jyldar boiy tyiym salynǧan beiädep jynystyq qatynastardy keltıruge bolady. Ol keibır damyǧan elderde saiasi normaǧa ainalyp qana qoiǧan joq, beleŋ alǧany sondai, AQŞ-tyŋ Kaliforniia ştatynda beiädep seksualdy äuestıgı barlardyŋ jetken jetıstıkter tarihyn därıs retınde oqytudy senatta qoldady. Halyqaralyq būqaralyq aqparat qūraldarynda būl taqyryp qalaişa myŋ qūbylta berılıp jatqanyn menen jaqsy bılesızder dep oilaimyn. Osy jerde oryndy saual tuady: Sonda ärı qarai ne bolmaq?

Sonymen Overton sipattaǧan «Mümkın­dıkter terezesınıŋ» qisyny nede? Būl tehno­lo­giianyŋ moraldyq baǧdarynan adasyp qalǧan, olardyŋ ornyn belgılı bır müddelı küşterdıŋ jalǧan ūran-ündeulerı basqan, iaǧni moraldyq qūndylyqtary şaiylyp ketken qoǧamda oŋailyqpen oiǧa kelgendı oryndauynda.

Balalardy moraldyq tūrǧydan tärbieleu bızdıŋ mektepter üşın nelıkten tötenşe maŋyzdy dep esepteimın?

Öitkenı, elımızdıŋ qazırgı bılım beru ürdısınde ol müldem joqtyŋ qasy. Kez kelgen synyp jetekşısı oqu jylynyŋ basynda sabaqtan tys oqulardyŋ küntızbelık josparyn jasaityny belgılı. Alaida, balalarmen ötıletın taqyryptarda psiho-emosionaldyq jūmystar jürgızıluı tiıs, mūǧalımder men oquşylar arasynda özara senımdı qarym-qatynas tüzıluı tiıs «synyp saǧattary», ainalyp kelgende oqu­şy­lardyŋ uaqytyn qūr bosqa öltıretın bas­qosuy siiaqty ötedı.

Jüielı jūmys pen baqylau turaly aitpai-aq qoialyq, osy sabaqtardyŋ mänı men maŋyzyna eşkımnıŋ nazar audarmaitynyna senımım kämıl.

Bırqatar mektepterdıŋ tärbie jūmystary boiynşa josparyn saraptai otyryp, olardyŋ köpşılıgı sovettık sarqynşaqtan tūp-tura köşırılıp alynǧandai äserde qal­dym (mysaly: «Qazaqstan halqy assamb­leiasy­­nyŋ XX cessiiasyndaǧy hattamany nemese BŪŪ-nyŋ bala qūqy jönındegı Konvensiiasyn talqylau boiynşa döŋgelek üstel» degen siiaqty). Ärine, mūnyŋ bärı maŋyzdy, bıraq däl osy tüsınık balalar auditoriiasyna kelıŋ­kırei qoi­mai­tynyna kelısesızder ǧoi.

Jospardy äzırlegende, pedagogtar sabaqtan tys saǧattardyŋ taqyrybyn ortaǧa salyp talqylamaidy. Ol direktordyŋ jai ǧana qol qoiuymen bekıtılıp ketedı. Sol sebeptı, barlyq qala mektepterıne balalarymyzdy tolǧan­dyratyn maŋyzdy taqyryptar boiynşa sabaqtan tys tärbie jūmystaryn jürgızuge airyqşa nazar audaru kerek dep esepteimın.

    

Qūrmettı ärıptester!

«Qazaqstanǧa ūltymyzdyŋ äleuetın jaŋ­ǧyrtuǧa ärı jüzege asyru üşın intellektualdy revoliusiia qajet». Elbasymyz Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaevtyŋ būl sözı Täuelsızdık jyldarynda bılım beru salasynda jürgızılgen reformalardyŋ negızı bolyp tabyldy.

Jüzege asyrylǧan reformalardyŋ basty qorytyndysy da sol – bız özımızdıŋ ūlttyq bılım beru jüiemızdı qalyptastyryp aldyq.

Alaida bılım beru ısı statistikalyq salaǧa jatpaidy, sondyqtan reformalar tūraqty jäne naqty aǧymdaǧy uaqyttyŋ talabymen ündesıp jürgızılıp otyruǧa tiıstı. Sonymen bırge, sarapşylardyŋ pıkırınşe, bılım beru üderısınde keibır tiımsız jaǧdailar da joq emes. Mäselen, sonyŋ bırı dep myna bır jaidy aituǧa bolady. Olardyŋ baǧalauynşa, bılım beru salasyn zamanaui qalypqa keltıru jönındegı jekelegen äreketter MJBBS-ǧa (memlekettık jalpy mındettı bılım berudıŋ standarty) ärtürlı ülgıdegı özgerıster engızumen ǧana şektelıp qalǧan.

Aitalyq, bügıngı taŋda Qazaqstanda mındettı oqytylatyn 17 mekteptık baǧdarlama bar, al köptegen damyǧan elderde olardyŋ sany 8-10 baǧdarlamadan aspaidy. Mıne, osyndai jaǧdaiǧa bailanysty joǧary synyp oquşylarynyŋ aptalyq jüktemesı 169 sa­ǧatqa deiın köterılıp otyr (käsıporyn jū­mysşylaryna aptalyq norma 42 saǧat bolyp sanalady). Osylai bola tūra oqu­şylardyŋ psihologiialyq jäne jas erek­şelıkterı tıpten eskerılmegen.

Osylaişa, jıberılgen qatelıkter mynandai nätijelerge jetkızıp otyr: «Bılım beru tehnoparkı» ǧylymi-engızu ortalyǧynyŋ biyl jürgızgen zertteuınıŋ baǧalauy boiynşa elımızdegı mektepterde JBBMS oryndaluy 15-20 paiyzdan aspaidy. Mümkın olai da emes şyǧar, bıraq mäsele basqada bolyp tūr, atap aitqanda, jalpy bılım beretın mektepterdegı oqytu josparlary öz uaqytyndaǧy özektı bılım beru üşın qajettı bolatyn ikemdılıkke ie bola almai otyr. Solai bola tūra, kündelıktı praktikada paidalanyp jürgen ikemdelu äreketterı jaqsy nätijesın körsetpei qoimaidy. Onyŋ qarapaiym ǧana mysaly – bılım äzırlıgı basym tülekterdı daiyndaityn qazaq-türık liseilerı jüiesı. Ärine, olar oquşylardy aldyn ala synaqtan ötkızıp, üzdıkterdı taŋdap alatyny belgılı. Degenmen, būl jerde tek taŋdau ǧana jasalyp qoimaityny, sonymen qatar tanymdyq jaǧynan da erekşelık bar ekenın aituǧa tiıspız. Tūtastai aitqanda, äŋgıme ädıstemenıŋ erekşelıgı jönınde bolmaq.

– 7-11 synyp oquşylary matematika, informatika, fizika, biologiia, himiia pänderı boiynşa qosymşa oqytu baǧdarlamasy boiynşa oqytylady;

– 7 synyptan bastap jaratylystanu-ǧylymi sikldaǧy pänder aǧylşyn tılınde tereŋdetılıp oqytylady;

– oqytu üderısınde jobalau tehnologiiasy paidalanylady (PBL – Project – Based Learninq – jobalar negızınde naqty taqyrypty üiretu);

– tūraqty täuelsız monitoring jürgızu, sonyŋ ışınde barlyq pänderden jylyna 4 ret testıleu ötkızu jäne jylyna 2 ret olimpiada ötkızu.

Qazaq-türık liseilerınde jylyna 2 ret testıleu ädısı boiynşa mūǧalımderdı attestasiiadan ötkızudıŋ tiımdı jüiesı engızılgen. Būǧan qaraǧanda, qatardaǧy mektepterdıŋ mūǧalımderı 5 jylda bır-aq ret attestasiiadan ötedı, onyŋ özınde qaǧaz jüzınde dese de bolady.

Menıŋ oiymşa, mūndai praktika bız üşın paidaly boluǧa tiıs, öitkenı mūǧalımderdı attestasiiadan ötkızu mäselesı mūǧalımder korpusynyŋ bılıktılıgın köterıp, jalpy sapany jaqsartuǧa äser eterı sözsız.

Endı osy aitqanymyzdan qandai qorytyndy şyǧaruǧa bolady, menıŋ oiymşa, osy kezeŋde qalalyq bılım beru jüiesı aldynda jäne mūǧalımder qauymy aldynda mynandai maqsat-mındetter qoiylady:

– mūǧalımderdıŋ pän boiynşa bılıktılık deŋgeiın naqtyly köteru maqsatynda attestasiiadan ötkızudıŋ ädılettı tetıgın jäne mūǧalımderdı qaita daiarlau boiynşa täuelsız qūrylymnyŋ qatysuymen tūraqty testıleu jürgızu mehanizmın daiyndau qajet.

– Bılım basqarmasy jetekşı pedagog-praktikterdı qatystyryp, Qazaq-türık liseilerı jüiesınıŋ täjıribesın talqylap-taldap jäne oqytudyŋ ozyq ädıstemelerın bırtındep qalalyq mektepterge engızu jönındegı ūsynystaryn äzırlesın.

Joǧaryda aitylǧandarǧa bailanysty, Bılım basqarmasyna osy mäseleler boiyn­şa jūmys jürgızıp, 1 qazanǧa deiın ūsy­nystaryn jetkızudı tapsyramyn.

    

Qūrmettı jinalysqa qatysuşylar!

Endı astanalyq bılım beru salasynyŋ materialdyq-tehnikalyq bazasy turaly mäselege toqtalǧym keledı.

Özderıŋız bılesızder, Astana öte qarqyndy damyp keledı. Tamaşa nysandar, onyŋ ışınde, konferensiia basynda körsetılgendei, jaŋa mektepter boi köterude. Qala tūrǧyndary üşın jäne olardyŋ balalaryn oqytu üşın jan-jaqty qolaily jaǧdailar jasaluda. Ärine, osynyŋ bärı elordamyzdy basqa aimaqtardyŋ tūrǧyndary aldynda tek jaǧymdy jaǧynan körsetedı. Sol tartymdylyqtyŋ bır aiǧaǧy dep aituǧa bolatyn şyǧar, Astanaǧa jyl saiyn 40 myŋnan 60 myŋǧa deiın adamdar köşıp kelıp jatady.

Ärine, būl jaǧdai qalanyŋ äleumettık salasyna, bırınşı kezekte bılım beru jüiesıne ülken salmaq tüsıretını sözsız. Sonyŋ saldarynan bolar, soŋǧy ekı jylda bızde üş auysymda oqytu problemasy paida boldy. Osy jönınde Astanany ärı qarai damytu boiynşa ötkızılgen jinalysta Memleket basşysy – Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaev mäsele köterıp jäne qala bas­şylyǧyna jaqyn arada osy jaǧdaidy oŋtaily özgertu boiynşa naqty tapsyrma bergen bolatyn. Osy rette qazırgı jaǧdaiymyzdy aitar bolsaq, bügınde qalada 5 mektep üş auysymda jūmys ıstep keledı. Biyl 11 jaŋa mektep paidalanuǧa berıledı, sonyŋ nätijesınde üş mektepte üş auy­symdyq oqytu doǧarylady. Al 2015 jyly taǧy da 9 jaŋa mektep ıske qosylyp, qalǧan ekı mekteptegı mäsele tübegeilı şeşıletın bolady. Jalpy bılım beru mekemelerındegı tyǧyzdyq mäselesı aldaǧy uaqyttarda da jalǧasa bermek.

Sonymen qatar, Nūrsūltan Äbışūly elımızdegı orta-käsıbi bılım beruge de erekşe män berıp otyr. Bügıngı taŋda Astanada är­türlı mamandyqtarǧa baǧyttalǧan 12 mem­­lekettık orta-käsıbi bılım mekemelerı jū­mys jürgızedı. Osynda daiarlanatyn maman­dardyŋ teŋ jartysy öndırıske qajettı tehnikalyq mamandar bolyp oqytylady. Osy salada ekonomikanyŋ özektılıgıne qarai jäne qalanyŋ eŋbek rynogy sūranysyna orai bırtındep tehnikalyq käsıptı igeruge basymdyq berıle bastaǧany baiqalady. Sondyqtan da 2017 jyly 4 jaŋa kolledj paidalanuǧa berıletını josparlanyp otyr. Atap aitqanda, 800 orynǧa arnalǧan ekı qūrylys, 800 orynǧa arnalǧan bır energetika jäne 1200 orynǧa arnalǧan bır tehnikalyq käsıp kolledjderı ıske qosylmaq.

Taǧy bır talqylaudy qajet etetın özektı mäsele bar. Būl – mektepke deiıngı tärbieleu jäne bılım beru salasy.

Bügıngı taŋda qalamyzda 33 myŋnan astam bala balabaqşada tärbie alyp jür. Al 2012 jylǧa deiın tuǧan 40 myŋnan astam bala kezekte tūr. Osy oraida 2020 jylǧa deiın osy problemany şeşu üşın, iaǧni balalardy bala baqşamen qamtamasyz etu üşın bız 100 nysan saludy josparlap otyrmyz. Memleket basşysynyŋ osy baǧyttaǧy tapsyrmasyn osylaişa oryndamaqpyz.

Būl özektı mäselenıŋ bırı bolyp otyr. Sondyqtan kelesı jylǧy Tamyz konfe­rensiia­synyŋ taqyrybyn osy mäselege arnaudy ūsynamyn.

   

Qūrmettı mūǧalımder!

Būryn Tamyz keŋesterınde bız «ekonomika bılımı», oquşylardyŋ käsıbi baǧdary, tehnologiialyq ızdenıster taqyryptaryn qozǧap, köptegen mekteptık ädıstemelerge jügınıp, olardy tiımdı paidalanudyŋ joldaryn qaras­tyryp, basqa da qat-qabat mäselelerdı oi­las­tyrǧan bolatynbyz. Osynyŋ bärı ainalyp kelgende, HHI ǧasyrdaǧy bılım berudıŋ tūtastai sipatyn qalyptastyryp qana qoimai, mynandai jaŋa formattaǧy talaptardy alǧa tartady:

• bılım beru üderısın bılıktılıkpen ūiym­dastyru;

• ǧylymnyŋ innovasiialyq jetıstıkterın kreativtı körsete bılu;

• Jaŋa tehnologiialardy tiımdı igeru;

• oqu materialdaryn berudıŋ qazırgı zamanǧy formalary men ädıstemelerın meŋgeru;

• özın-özı tanu jäne özın-özı damytuǧa qyzy­ǧuşylyqty köteru;

• qorytyndysynda bılım alu barysynda alǧan bılımın aldaǧy ömırınde qoldana bılu.

Astana qalasynyŋ bılım beru salasynda aitarlyqtai jetıstıkter öte köp. Osynyŋ bärı astanalyq mūǧalımder qauymynyŋ joǧary käsıbi şeberlıgınıŋ arqasynda bolyp jatqan tabystar ekenı sözsız. Endı, men osy asa maŋyzdy ärı qiyn jäne de eŋ märtebelı mamandyq iesı atanyp jürgen bırqatar üzdık mūǧalımderdıŋ esımın ataǧym keledı. Olar osy zalda otyrǧan şyǧar dep oilaimyn.

1. Taşenova Maira Jälelqyzy – №60 mektep-liseidıŋ himiia pänı mūǧalımı. Şäkırtı Tamerlan Kiribaev üş respublikalyq pän olimpiadalarynyŋ jüldegerı bolǧan, sondai-aq 2014 jyly Mäskeude ötken Halyqaralyq Mendeleev olimpiadasynda da oljaly bolǧan.

2. Tūrǧambekova Alma Bazarbaiqyzy – №62 mektep-liseidıŋ geografiia pänı mūǧalımı. Şäkırtı Tamerlan Käken ekı respublikalyq pän olimpiadasynda jüldeger atanyp, Japoniiada geografiia pänı boiynşa ötken Halyqaralyq olimpiadanyŋ sertifikatyna ie bolǧan.

3. Anisifirova Tatiana Grigorevna – №6 mektep-gimnaziianyŋ matematika pänı mūǧalımı. Şäkırtı Ruslan Polişuk 2014 jyly respublikalyq Prezidenttık olimpiadanyŋ jeŋımpazy, sonymen qatar matematika pänınen ötken ekı respublikalyq olimpiadalarda jüldegerler qatarynan körıngen.

4. Düisenova Gülşara Qadyrbekqyzy – №38 mektep-liseidıŋ fizika pänı mūǧalımı. Şäkırtı Aidana Ǧainiqyzy halyqaralyq jäne respublikalyq ǧylymi konkurstarda bırınşı orynǧa ie bolǧan.

5. Qasenova Gülnar Jūmabaiqyzy – №54 mektep-liseidıŋ matematika pänı mūǧalımı. Şäkırtı Jäniia Dihanbai halyqaralyq jäne respublikalyq ǧylymi konkurstarda jeŋımpaz atanǧan.

6. Elmūrzaeva Aijan Esenäliqyzy – №66 mektep-liseidıŋ biologiia pänı mūǧalımı. Şäkırtı Dinara Öskenbaeva ǧylymi jobalardyŋ Halyq­aralyq olimpiadasynda jäne respublikalyq konkursta bırınşı orynǧa ie bolǧan.

     

Qūrmettı ärıptesterım!

Sızdermen bırge qalamyzdyŋ barlyq peda­gogikalyq ūjymyn jaŋa oqu jylynyŋ bastaluymen qūttyqtaǧym keledı jäne barşaŋyzǧa öte jauapkerşılıktı jūmystaryŋyzda tabysty bolularyŋyzǧa tılektestıgımdı bıldıremın.

Bızdıŋ halqymyz «Ūstazdyq etu – talaby qaşanda tausylmaityn, zamany eşqaşan eskırmeitın käsıp» dep, mūǧalım mamandyǧyna erekşe yqylas tanytady.

Endeşe, söz soŋynda barşaŋyzdy alda kele jatqan Bılım künımen şyn jürekten qūttyqtap, igılıktı ısterıŋızge tabys tılegım keledı.

Sızderge zor densaulyq, baqyt pen bereke, otbasylaryŋyzǧa amandyq tıleimın!