Yntymaqtastyqtyŋ kökjiegı keŋeidı

Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev Samarqanda ötken Türkı memleketterı ūiymynyŋ sammitıne qatysty. Basqosudy joǧary deŋgeide ūiymdastyrǧany, qonaqjailyq körsetkenı üşın Özbekstan Prezidentı Şavkat Mirziioevke alǧys aityp, Türkı memleketterı ūiymyna töraǧalyq etu qūqyǧyn alyp otyrǧan bauyrlas eldıŋ būl mındettı abyroimen atqaratynyna senım bıldırdı. Prezident Türkı memleketterı ūiy­mynyŋ halyqaralyq rölı artyp kele jatqanyna toqtalyp, Qazaqstan türkı älemınıŋ Atajūrty retınde ūiymǧa müşe barlyq elmen jan-jaqty qarym-qatynasty damytuǧa airyqşa män beretının jetkızdı.

– Yqpaldastyǧymyzdy odan ärı nyǧaituǧa jäne ony jaŋa beleske köteruge müddelımız. Türkı yntymaqtastyǧyna ūiytqy bolǧan ūiymdardyŋ tarihyn zerdelesek, olardyŋ köpşılıgıne Qazaqstan bastamaşy bolǧanyn köremız. TÜRKSOI, TürkPA jäne Türkı akademiiasy – sonyŋ aiqyn dälelı. Būl ūiymdar bauyrlas elderdıŋ mädeni-ruhani jaqyndasuyna ölşeusız üles qosyp otyr. Özara bailanysty nyǧaitu jolynda Türkıstandaǧy Qoja Ahmet Iаsaui atyndaǧy Halyqaralyq qazaq-türık universitetı orasan zor röl atqarady, – dedı Memleket basşysy.

Prezident elımızdıŋ bas­tamasymen qabyldanǧan «Türkı älemınıŋ keleşegı – 2040» qūjatyn ıske asyru üşın Türkı memleketterı ūiymynyŋ strategiiasy qabyldanatynyn aitty.

– Būl qūjat elderımız arasyndaǧy qarym-qatynasty küşeituge jäne tūraqtylyq beldeuın nyǧaituǧa yqpal eterı sözsız. Sondyqtan yntymaqtastyǧymyzdyŋ bolaşaǧy zor dep aituǧa tolyq negız bar. Bız öŋırlık jäne jahandyq mäselelerdı şeşuge belsene atsalysyp, quatty küşke ainaluymyz kerek. Qazır geosaiasi, geo­ekonomikalyq qaişylyqtar saldarynan Euraziiadaǧy ekonomika jäne kölık-logis­tika jüiesı ydyrap barady. Syn-qaterlerdı eŋseru üşın küş-jıgerımızdı bırıktıruımız qajet, – dedı Qasym-Jomart Toqaev.

Sonymen qatar jiyn barysynda Memleket basşysy türkı tıldes elderdıŋ yntymaqtastyǧyn nyǧaituǧa baǧyttalǧan bırqatar mäselege nazar audardy.

– Qazırgı almaǧaiyp kezeŋde kölık-tranzit kommunikasiiasynyŋ äleuetın arttyru jäne onyŋ mümkındıgın barynşa paidalanu asa maŋyzdy. Sebebı bızdıŋ memleketterımız Batys pen Şyǧys­ty, Soltüstık pen Oŋtüstıktı tıkelei bailanystyrady. Bauyrlas üş el (Qazaqstan, Äzerbaijan, Türkiia) arqyly ötetın Transkaspii halyq­aralyq kölık dälızı – sonyŋ jarqyn mysaly. Sondyqtan bız kölık-logistika salasyna erekşe män beremız. Soŋǧy 15 jylda Qazaqstan osy salany damytuǧa 35 milliard dollar qarjy böldı. Bız kölık baǧdaryn köbeituge jäne logistikany özara yqpaldastyruǧa müddelımız, – dedı Qasym-Jomart Toqaev.

Memleket basşysy būl maqsatqa 2025 jylǧa deiın taǧy 20 milliard dollar investisiia tartu közdelıp otyrǧanyn aityp, türkı tıldes halyqtardyŋ qūrlyq ışındegı kölık-tranzit dälızderın damytuy airyqşa maŋyzdy ekenın jetkızdı. Äsırese, şekara beketterın jaŋǧyrtuǧa, «sifrlyq kölık jüiesın» qalyptastyruǧa basa män berdı.

Prezident türkı memleketterınıŋ IT salasyndaǧy qarym-qatynasyn jandandyrǧan jön dep sanaidy. Onyŋ aituynşa, soŋǧy kezde geosaiasi ahualǧa bailanysty memleketter bır-bırınen tehnologiialyq tūrǧydan oqşaulanyp jatyr. Türkı elderınıŋ IT salasyna qatysty tyŋ täsılder äzırleuı airyqşa maŋyzdy.

– Būl bızdıŋ sifrlyq damuymyzǧa jol aşady. Juyrda Astanada «Digital Bridge» atty halyqaralyq ıs-şara öttı. Onda IT salasynda jūmys ısteitın kreativtı jastarymyz bas qosyp, bastamalary men ozyq ideialaryn ūsyndy. Sondai-aq memleketterımızdıŋ IT habtary arasyndaǧy özara ıs-qimyl turaly memorandumǧa qol qoiyldy. Osy rette men Astana haby halyqaralyq tehnoparkı negızınde Türkı memleketterı ūiymynyŋ sifrlandyru ortalyǧyn qūrudy ūsynamyn. Būl qūrylym sauda, kölık, su resurstary, aqparattyq qauıpsızdık jäne basqa da salalarǧa qajettı sifrlyq şeşımder äzırleuge mümkındık beredı, – dedı Memleket basşysy.

Sonymen qatar Prezident «Jasyl ekonomikany» damytudy asa maŋyzdy mındet retınde atap ötıp, klimattyŋ özgeruı köptegen jahandyq syn-qaterler tudyryp otyr­ǧanyn aitty.

– Älem elderı soŋǧy 7 jylda «jasyl» obligasiia­larǧa 2,5 trillion dollardan astam qarjy böldı. Osy rette men būl saladaǧy kapital naryǧyn damytu üşın «Türkı jasyl qarjy keŋesın» qūrudy ūsynamyn. Ony «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǧynyŋ Jasyl qarjy ortalyǧy negızınde aşuǧa bolar edı. Bügınde «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǧy älemdegı ırı kompaniialar arasynda tanymal bolyp, joǧary deŋgeide moiyndaldy. Ol jaŋa Keŋestıŋ Hatşylyǧy qyzmetın atqara alady, – dedı Qasym-Jomart Toqaev.

Būdan bölek, Qasym-­Jomart Toqaev türkı memleketterınıŋ bılım jäne ǧylym salasyndaǧy yntymaqtas­tyǧyn nyǧaitu qajettıgıne toqtaldy. Osy rette elımız 2023 jyly Qazaqstanda II Türkı universiadasyn ūiym­dastyrudy josparlap otyrǧanyn mälımdedı.

– Bız akademiialyq ūtqyrlyqty damytyp, studentter arasynda mädenietaralyq dialog ornatuǧa jaǧdai jasauymyz kerek. Sondai-aq joǧary oqu oryndarynyŋ bıryŋǧai bılım beru keŋıstıgın qalyptastyru qajet. Sondyqtan 2023 jyly türkı elderı universitetterınıŋ ortaq jelısın qūru mümkındıgın qarastyrudy ūsynamyn. Būl bastama studentterımızdıŋ türkı tılderın üirenıp, bauyrlas elderdıŋ tynys-tırşılıgımen tanysuyna jol aşady, – dedı Memleket basşysy.

Prezident türkı elderınıŋ ruhani derekközderın zerdeleitın jobalarǧa erekşe köŋıl bölu kerek dep sanaidy. Sondai-aq biyl Türkı akademiiasy Moŋǧoliiada jürgızgen qazba jūmysynyŋ nätijesınde maŋyzdy jaŋalyq aşqanyn, ekınşı Türkı qaǧanatyn qaita tırıltken Qūtlyq qaǧannyŋ keşenın tapqanyn aitty.

– Būl – «türkı» degen sözı bar eŋ köne jazba eskertkış. Osy oraida men Türkı halyqtarynyŋ ortaq jazba mūrasyn zertteuge arnalǧan «jol kartasyn» äzırleudı ūsynamyn. Ol üşın elderımızdıŋ mūraǧattary özara aşyq boluyn qamtamasyz etu qajet. Keleşekte sonyŋ negızınde Türkı memleketterı ūiymynyŋ «Sifrlyq kıtap­hanasyn» qūruǧa bolady, – dedı Qasym-Jomart Toqaev.

Memleket basşysy halyqaralyq kün tärtıbındegı mäselelerge qatysty Qazaqstannyŋ ūstanymyn jetkızdı.

– Qazaqstan barlyq eldıŋ territoriialyq tūtastyǧyn bırjolata qoldaidy jäne Bırıkken Ūlttar Ūiymynyŋ Jarǧysyn qataŋ saqtaudy qajet dep esepteidı. Būl – elımızdıŋ negızgı müddesıne tolyǧymen sai keletın qajettı qaǧidat. Sondyqtan bız osy ūstanymǧa ärdaiym basymdyq beremız, – dedı Prezident.

Sonymen qatar Prezident Türkı memleketterı ūiymy men basqa da qūrylymdardyŋ jūmysyn jüieleudıŋ maŋyzdy ekenın atap öttı. Osyǧan orai Türkı keŋesın qūru jönındegı Nahchyvan kelısımındegı Tūraqty ökılder turaly mäselenı qarastyrudy ūsyndy. Memleket basşysy 2023 jyly türkı düniesınıŋ IýNESKO-sy sanalatyn ­TÜRKSOI-dyŋ qūrylǧanyna 30 jyl tolatynyn eske salyp, būl mereilı oqiǧany joǧary deŋgeide atap ötuge şaqyrdy. Sondai-aq Türkı memleketterı ūiymynyŋ H sammitı kelesı jyly Qazaqstanda ötetının jetkızdı. Sammittıŋ qorytyndysy boiynşa «Türkı memleketterı ūiymy sammitınıŋ deklarasiiasy», «Türkıtıldes memleketterdıŋ yntymaqtas­tyq keŋesın qūru jönındegı Nahchyvan kelısımıne özgerıs­ter engızu turaly hattama», «Türkı investisiialyq qoryn qūru turaly şeşım» siiaqty maŋyzdy qūjattarǧa qol qoiyldy.