Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev tübegeilı ekonomikalyq reformalarǧa kırısken 1995 jyldyŋ qaŋtar aiynan tamyz aiyna deiın 140-tan astam zaŋdyq küşı bar «naryqtyq» jarlyqqa qol qoiǧan. Ärine, eger onyŋ ärqaisysy Parlamentte jeke zaŋ retınde qaralyp, talqylanyp, Parlamenttıŋ jūmys reglamentıne säikes jüzege asatyn bolsa, kezek küttırmei şeşıluı tiıs asa kürdelı mäseleler älı talai jyl boiy özınıŋ zaŋdyq negızın kütıp jata beretın edı.
Jiyrma bırınşı ǧasyrdaǧy ekonomikalyq özgerıster kün sanap tereŋdep bara jatqan jahandanu ürdısınıŋ aiasynda örbude. Sonymen qatar būl ürdıstıŋ bır-bırıne müldem qabyspaityn qarama-qaişy, kereǧar sipaty TMD aumaǧynda körınıs tabuda. Bır memleketter älemdık ekonomikamen barynşa yqpaldasqan, aşyq ta anyq ekonomikalyq saiasat qūrudy közdese, endı bıreulerı kerısınşe bailanystardyŋ barlyǧyn üzıp, şekarasynyŋ ırgesın barşa azamattarynyŋ igılıgıne qyzmet etetın tehnologiialyq jäne basqa da jetıstıkterden oqşaulaityn jabyq ekonomikalyq saiasatqa bet būruda. Älemnıŋ barşa memleketterınıŋ damu barysy adamzattyŋ közın jetkızgen bır aqiqat – qazaq aitatyn «ortaq ögızden oŋaşa būzau artyq» degen maqaldyŋ maǧynasy äldeqaşan eskırgenı. Qazır özıŋnıŋ ekonomikalyq äleuetıŋdı de, saiasi ūstanymdaryŋdy da basqa memlekettermen, äsırese kündelıktı alys-berısıŋ men barys-kelısıŋ jalǧasyp jatatyn körşı memlekettermen üilestıre qimyldamasaŋ, ai men künnıŋ amanynda qūldyrauyŋ äbden mümkın. Ortalyq Aziianyŋ ǧana emes, künı keşe ǧana Keŋes Odaǧynyŋ qoltyǧynan şyqqan TMD aumaǧyndaǧy bırqatar memleketter basşylarynyŋ jiyny osynau qarapaiym qaǧidany tereŋ ūǧynuǧa jetpei jatqan tūsta özınıŋ köregendıgımen de, elınıŋ bolaşaǧyna qatysty ärbır mäselenı tereŋnen tolǧap oilaityn kemeŋgerlıgımen de erekşelengen Qazaqstannyŋ Tūŋǧyş Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev bolatyn. Ol elınıŋ qarqyndy damuyna kedergı boluy mümkın zamanaui problemalarǧa tereŋ boilap, strategiialyq tūrǧydan tüsınıp baryp, elınıŋ äleumettık naryqtyq şaruaşylyǧynyŋ damu tüitkılderın şeşudıŋ asqan jauapkerşılıgın abyroimen arqalai bıldı.
Bylaişa aitqanda, Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev zamannyŋ özı tudyrǧan talap «jaŋaşa jaŋǧyru» ürdısınıŋ tüpkı mänın erte tüsınıp, onyŋ şeşımın tapty. Ol memlekettık saiasatta keşegı josparly ekonomikalyq jüiesı bar kommunistık qūrylymdy eldı äp-sätte audaryp-töŋkerıp, bır sätte 180 gradusqa būryp, bärın özgerte qoiuǧa ūmtylǧan batystyŋ naryqtyq ideologiiasyna jol bermei, barlyǧyn bırtındep, ömırdıŋ qalypty aǧysynan aua jaiyltpai özgertudı qolǧa aldy. Nätijesınde alys bolaşaqtaǧy maqsattardy közdeitın «Qazaqstan 2030» baǧdarlamasy, industrialdy-innovasiialyq strategiiasy, jan-jaqty jaŋǧyrtudy jedeldetu jäne älemnıŋ bäsekege barynşa qabılettı elu memleketınıŋ qataryna qosylu sekıldı airyqşa maŋyzdy baǧdarlamalar men joba josparlar düniege keldı.
Şeteldık sarapşylar oŋ baǧalaityn Qazaqstandyq jaŋǧyrudyŋ eŋ basty erekşelıgı – Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev aldymen eldegı ekonomikalyq tüitkılderdı şeşıp, ekonomikalyq reformalardy jüielı türde jüzege asyryp alǧannan keiın saiasi reformalarǧa köşkendıgı. Qai zamannyŋ naqyly bolsa da «sanany tūrmys bileitını» eşqaşan eskırmeitın aksioma. Sondyqtan, jalaŋaş eldı kiındırıp, aş eldı toiyndyryp alyp baryp qolǧa almasa, saiasi reforma degenıŋız jarymestıŋ qolyndaǧy bomba ıspettı asa qauıptı dünie. Tyŋǧylyqty da tiianaqty türde jürgızılgen ekonomikalyq reformalar özınıŋ jemısın köp ūzamai berdı. Qazaqstan tek TMD aumaǧynda ǧana emes, jalpy düniejüzındegı eŋ tūraqty, ärı qarqyndy damuşy memleketterdıŋ bırıne ainaldy. 2000-şy jyldardan bastap elımızdıŋ Jalpy Işkı Önımınıŋ ösımı tūraqty türde 10 paiyzdan astam körsetkışten tüsken joq.Älem elderınıŋ barlyǧy düniejüzılık daǧdarys kezınde öspek tügılı, basty körsetkışter boiynşa kerı ketıp jatqan kezde Qazaqstannyŋ ösımı qosu körsetkışten ainymady. Soŋǧy onnan asa jylda önerkäsıptıŋ ösımı 9 paiyz auylşaruaşylyǧynyŋ ösımı 4 paiyzdan eşqaşan kemıgen emes. Osynyŋ arqasynda Qazaqstan ūzaqmerzımdık damu maqsattary aiqyndalǧan taza äleumettık memleketke ainaldy.
Bır ǧana mysal: Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev tübegeilı ekonomikalyq reformalarǧa kırısken 1995 jyldyŋ qaŋtar aiynan tamyz aiyna deiın 140-tan astam zaŋdyq küşı bar «naryqtyq» jarlyq şyǧarǧan. Ärine, eger onyŋ ärqaisysy Parlamentte jeke zaŋ retınde qaralyp, talqylanyp, halyq qalaulylarynyŋ jūmys reglamentıne säikes jüzege asatyn bolsa, kezek küttırmei şeşıluı tiıs asa kürdelı mäseleler älı talai jyl boiy özınıŋ zaŋdyq negızın kütıp jata beretın edı. Elbasy qolǧa alynuy qajet tüitkılderdıŋ barlyǧyn jarlyqtarmen rettei otyryp, halyq qalaulylarynan da ärbır ekonomikalyq mäselenı zaŋdyq tūrǧydan retteitın tolyqqandy zaŋnamalyq aktılerdıŋ sapaly da ömırşeŋ bolyp düniege keluıŋ talap ettı. Kezı kelgen kezde joǧaryda aitylǧan jarlyqtar bırtındep qabyldanǧan zaŋdarǧa orynyn bosatyp otyrdy. Eŋ bastysy, Elbasynyŋ jarlyqtary arqyly barynşa qysqa merzım ışınde naryqtyq qaita qūrulardyŋ zaŋnamalyq alǧyşarttary jasalyp, prezidenttıŋ ideialary bırınen soŋ ömırge joldama alyp jatty. Osylai myqty memlekettık bilık qajet bola qalǧan jaǧdaida tiımdı naryqtyq ekonomikany öz qolymen qūruǧa qabılettı ekenın düiım älemge äigıledı.
Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev jaǧdai sony talap etıp otyrsa, memlekettık retteudıŋ jaŋa tetıkterın dereu ıske qosu qajettıgın ünemı aityp keledı jäne kerek kezınde ony özı de ıske qosa bıldı. Ony bız osydan bırneşe jyl būrynǧy düniejüzılık daǧdarystyŋ alǧaşqy legı Qazaqstanǧa jete bastaǧanda Elbasy tarapynan atqaruşy bilıkke uaqtyly, tıptı, der şaǧynda berılgen naqty tapsyrmalar men ükımettıŋ sol tapsyrmalarǧa säikes şiraq qimyldaǧanynyŋ arqasynda ülken apattan aman qalǧan ekonomikamyzdyŋ aiaq alysynan-aq kördık.
Prezident jaqyndaǧy körşıler qandai qareketter qylyp jatqanyn jäne ol qareketterdıŋ olarǧa qalai äser etıp jatqanyn, sonymen qatar älemnıŋ är qiyryndaǧy ärtürlı ekonomikalyq jaǧdailary bar, sondyqtan da ärtürlı tırlık qylatyn elderdıŋ qimyldaryn mūqiiat baqylap otyratynyn, ärı olardyŋ ärbır äreketterın oi süzgısınen ötkızıp, saralap-saraptap otyratynyn kördık. Sonyŋ arqasynda älemdık ekonomikanyŋ Qazaqstanǧa jaǧymsyz yqpal etuı mümkın tūstaryn erte bastan baiqap, mäselenıŋ aldyn aludyŋ qapysyz şaralary qarastyrylatynyn bıldık. Nūrsūltan Nazarbaev tıptı Europalyq Odaqtyŋ özı bola ma, bolmai ma degen mäsele kün tärtıbıne endı şyǧyp jatqan zamanda, al TMD aumaǧyndaǧy memleketter öz qoldary öz auyzdaryna jetkenıne mäz bolyp, ärkım är jaqqa bet-betımen laǧyp jatqan kezde tereŋ yqpaldastyq bolmaiynşa, tolyqqandy tabysqa jetu mümkın emestıgın aitqan bırden-bır köregen saiasatker. Sonau toqsanynşy jyldardyŋ basynda Euraziialyq yqpaldastyq ideiasyn kötergende eşkım onyŋ tereŋnen tolǧaǧan maŋyzdy bastamasyna män bere qoimaǧanmen, arada az ǧana ötkende būl bastamanyŋ qanşalyqty maŋyzdy bolǧanyn barlyǧy moiyndady emes pe?!
Sonyŋ arqasynda onyŋ barlyq elder bırlese küş sala otyryp, jaŋa tūrpatty yqpaldastyq ūiymy Euraziia Odaǧyn qūruy qajettıgı jönındegı ideiasy köp ūzamai qūrlyqtaǧy eŋ ozyq oily strategiialyq ideiaǧa ainaldy. Qazırdıŋ özınde qarqyndy jüzege asyryla bastaǧan būl ideia bolaşaqta jekelegen elderdıŋ ǧana emes, tūtas örkenietterdıŋ ärıptestıgıne negız bola otyryp, älemnıŋ geosaiasi qūrylymyna özınıŋ ızın qaldyratyny sözsız.
Ärbır jaŋaşa ideiasy serpındı qadamǧa ainalatyn Memleket basşysynyŋ TMD elderımen yntymaqtastyǧy ūstanymdary asa jemıstı boldy. Tiımdı jūmys ıstep barşaǧa ülgı bolǧan, körşı memleketter qosyluǧa, alys jatqan elder tyǧyz yntymaqtastyq ornatuǧa yqylas tanytqan yqpaldastyq ūiymdary – Keden Odaǧy, Euraziia Ekonomikalyq Qoǧamastyǧy, Şanhai Yntymaqtastyǧy Ūiymy jäne basqa da köptegen yqpaldastyq ūiymdary jäne jalpy Euraziialyq tūtastyq ideiasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ qanşama jyldan bergı qajyrly eŋbegınıŋ arqasy.
Nūrsūltan Nazarbaev – tek bır ǧana memlekettıŋ emes, barşa adamzattyŋ qamyn oilar ülken tūlǧa. Onyŋ Bırıkken Ūlttar Ūiymyn reformalau, jahandyq energetikalyq jäne ekologiialyq strategiiany daiyndau, sondai aq älemdık energetikalyq tepe-teŋdıktı saqtaudaǧy ärbır memlekettıŋ ülesı turaly bastamalary şyn mänınde tek jahandyq deŋgeidegı tūlǧalar qamyn jeitın jalpy adamzattyq tüitkılder ekenı dausyz.
Sol sebeptı de onyŋ bastamalaryna älem elderınıŋ köpşılıgı qyzyǧuşylyq tanytyp, oǧan qoldau bıldırıp jatatynyna taŋǧaluǧa bolmaidy. Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev – küllı älemdı moiyndatqan tūlǧa.
TMD aumaǧyndaǧy ǧana emes, tūtas euraziia qūrlyǧyndaǧy yqpaldastyq ürdısınıŋ köşbasşysy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ esımı talai tamaşa tabystarǧa jetken Qazaqstannyŋ zamanaui tarihyna altyn ärıptermen jazylatyny anyq. Sebebı, şeksız saiasi erık-jıgerı men ärbır ideiasyn tap-tūinaq etıp jüzege asyruǧa qabıletı bar osyndai myqty köşbasşysyz qandai memlekettıŋ de qandai da bır jetıstıkterge qol jetkıze qoiuy, Qazaqstannyŋ basynda bolǧandaǧydai tereŋ ekonomikalyq küizelısterden eŋse kötere qoiuy ekıtalai.
Keşegı alapat daǧdarys uaqytynda da Qazaqstan tūraqty türde özınıŋ salmaqty saiasatymen erekşelendı, eşqandai sasqalaqtausyz aldyn ala oilastyrylǧan daǧdarysqa qarsy küres şaralaryn ıske qosyp, alapat daǧdarysty qiyndyqsyz igerdı. Qazır daǧdarystan keiıngı oŋalu kezeŋın de aiaqtap, būrynǧydai tūraqty da qarqyndy damudyŋ daŋǧylyna qaita tüstı.
Tarihtaǧy talai elderdıŋ täjıribesı körsetkendei, tamyry tereŋge ketken qoǧamdyq daǧdarystan şyǧu men tūraqty äleumettık ekonomikalyq damudyŋ daŋǧylyna tüsu ärdaiym alysty közdegen, mūqiiat oilastyrylǧan ūzaqmerzımdı strategiialyq maqsattardy aiqyndaudan bastau alady.
Qazaqstannyŋ damuyna da basty serpın bergen, ötken emes, odan da būrynǧy alapat daǧdarystyŋ uaǧynda Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev özı qolǧa alyp, öz qolymen jazyp şyqqan strategiialyq baǧdarlama – «Qazaqstan 2030» boldy. Ol Qazaqstannyŋ bügıngı kelbetın aiqyndauda tarihi rol atqardy. «Qazaqstan 2030» – bızdıŋ basty baǧdarymyz. Onda körsetılgen maqsattarǧa ūmtyla bersek, elımız eşqaşan tura joldan taimaq emes, halqymyz qalyŋ nudan adaspai ärdaiym jol tabary anyq.
Ǧalym QOJABEKOV
