12-13 qaraşada Nazarbaev ortalyǧynda «Ülken Euraziiaǧa aparar jol: ortaq bolaşaqty qalai qūramyz?» degen taqyrypta Astana Club-tyŋ törtınşı otyrysy öttı. Basqosuǧa älemnıŋ 30 elınen 50-ge juyq spikerler qatysty. Olardyŋ arasynda eks-prezidentter men eks-premer-ministrler, būrynǧy syrtqy ıster ministrlerı, Nobel syilyǧynyŋ laureattary, geosaiasat jönındegı älemdık bestsellerdıŋ avtorlary jäne halyqaralyq qatynastar, geosaiasat pen ekonomika boiynşa sarapşylar boldy. Ekınşı künı alqaly jiynǧa qatysqan Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaev jaŋa zamandaǧy jahandyq qauıp-qaterlerdı aşyq aityp, olardy şeşu joldaryn ūsyndy. Elbasy älemdegı negızgı tört quatty qūrylymdy Astanada kelıssözder üstelıne otyruǧa şaqyrdy.
Geosaiasi baqtalastyq uşyǧyp barady
Nūrsūltan Nazarbaev 4-şı ret älemdegı jetekşı sarapşy, saiasatker jäne diplomattardyŋ basyn qosqan Astana Club siiaqty dialog alaŋyna sūranystyŋ artqanyn qadap aitty. «Bızdıŋ ortaq mındetımız – jahandyq ekonomika men geosaiasattaǧy qaqtyǧystardyŋ aldyn alu, odan şyǧatyn joldy körsetu. Sol üşın Euraziianyŋ jüregınde bas qosyp otyrmyz» dedı Qazaqstan Prezidentı jiynnyŋ basynda. Ol äuelı halyqaralyq qatynastardaǧy jaŋa ahualdyŋ basty sipattary men tüitkıldı tūstaryna toqtaldy. «Irı derjavalar arasyndaǧy qarama-qaişylyqtyŋ örşuı qazırgı älemnıŋ tūraqsyzdyǧyn küşeitıp, oqiǧalardy boljap-bılu mümkındıgın azaituda. «Postbipoliarlyq» dep atalatyn älemdık tärtıp kelmeske ketıp barady. Ülken Euraziia pışını köz aldymyzda qalyptasyp kele jatyr» dedı Nūrsūltan Nazarbaev.
Elbasy geosaiasi baqtalastyqtyŋ örşuı jergılıktı daǧdarystardyŋ auqymy men olardy uysynda ūstau deŋgeiıne kerı äser etkenın atap öttı. Memleket basşysynyŋ aituynşa, sonyŋ nätijesınde, auqymdy qaqtyǧystarǧa ūlasyp ketuı mümkın jaǧdailardyŋ bolu qaupı bırneşe ese östı. Ol Resei, AQŞ jäne Qytai arasyndaǧy geosaiasi baqtalastyqtyŋ uşyǧuy jahandyq kölemde ǧana emes, Ülken Euraziianyŋ perimetrınde de baiqalyp otyrǧanyn atap aitty.
«Teketırestıŋ küşeiuı jalpy damu men qauıpsızdıkke qatysty jahandyq instituttardyŋ tiımdılıgıne kümän keltırude. Bügıngınıŋ basty trendı – strategiialyq tūraqtylyqtyŋ negızın «şaiqaltu». Orta jäne jaqyn qaşyqtyqtaǧy raketalardy joiu jönındegı uaǧdalastyqtarǧa qatysty jaǧdai şaryqtau şegıne jettı. TMD-nyŋ qūlauy jäne strategiialyq qaru-jaraqtardy qysqartu şartyn ūzartuǧa qatysty mäsele qarulanudy baqylau jüiesın ıs jüzınde qiratty. Älemdık derjavalar jappai qarulanuǧa qaityp oraluy mümkın. Adamzat özınıŋ ūrpaǧynyŋ keleşegı men bügıngı künı üşın alaŋdaidy» dedı Qazaqstan Prezidentı. Sonymen qatar Elbasy ekonomikalyq teketıresterdıŋ qatty uşyǧuy älemdık ekonomikanyŋ ösımınıŋ tömendeuıne alyp baratynyn mälımdedı.
Jahandyq qauıpsızdıkke tönetın qauıptıŋ bırı – kiberşabuyldar
Sonymen qatar Elbasy Taiau Şyǧys elderındegı problemalardyŋ şeşılmeuıne, halyqaralyq terroristık jäne ekstremistık toptardyŋ äreketıne bailanysty qauıp-qaterler turaly aitty. Terrorizmdı zertteu jönındegı Ūlttyq konsorsiumnyŋ mälımetterı boiynşa, 2017 jyly älemde 10 myŋǧa juyq terrorlyq şabuyldar bolyp, 26 myŋnan asa adam köz jūmǧan. «2018 jyl kiberqauıpsızdık jahandyq tūraqtylyqtyŋ mülde jaŋa ölşemıne ainalǧanyn aiqyn körsettı. Negızgı derjavalar arasyndaǧy teketıres osy keŋıstıkke auyp barady. Aldaǧy jyldary kibertehnologiialar kömegımen ısten şyǧarylǧan iadrolyq jäne basqa da strategiialyq nysandardyŋ qauıpsızdık problemalarynyŋ özektılıgı arta tüsetın bolady» dedı Memleket basşysy.
Sondai-aq Prezident sauda salasyndaǧy teketıres jäne sanksiialyq soǧystar jaǧdaiynda älem elderı qoldanatyn kommunikasiialyq qūraldardyŋ qauıpsızdık mäselelerıne toqtaldy. Nūrsūltan Nazarbaev jahandyq syn-qaterlerdı eŋseru jolynda tyŋ şeşımder ızdestıru maqsatymen 1975 jylǧy Helsinki qorytyndy aktısın jaŋartyp, 2020 jyly qauıpsızdık pen yntymaqtastyqqa arnalǧan konferensiia ötkızudı ūsyndy. «Jaŋa kelısım jasau üderısı oŋai bolmaitynyn tüsınemız. Sondyqtan qorytyndy kelıssözderge äzırlıktı 2019 jyldyŋ özınde bastaǧan jön. Ärine, būl mäselede köp närse älemdık derjavalardyŋ ūstanymdaryna bailanysty bolady. Osyǧan orai, ırı memleketterdı jaŋa kelısım jasau jönındegı bırlesken jūmystarǧa şaqyrǧym keledı» dedı Elbasy. Nūrsūltan Nazarbaev qazırgı halyqaralyq ahualdyŋ 1960 jyldardaǧy Karib daǧdarysymen ūqsastyǧyn atap körsetıp, älemdegı asa quatty derjavalar – AQŞ, Resei, Qytai jäne Europalyq Odaqty özara dialogtyŋ jaŋa formatyn tauyp, ortaq bır mämılege keluı üşın Astanaǧa şaqyrdy.
Aziiaǧa özınıŋ EQYŪ-syn qūru qajet
Nūrsūltan Nazarbaev älemdık sauda salasyndaǧy dauly mäselelerdı şeşu üşın müddelı taraptarǧa Düniejüzılık sauda ūiymy aiasynda köp jaqty formatta kelıssöz üstelıne otyrudy ūsyndy. «2020 jyly Astanada osy ūiymnyŋ ministrler deŋgeiındegı kezdesuı ötedı. Bız sauda-investisiialyq yntymaqtastyqtyŋ bıryŋǧai ädılettı erejesın äzırleu jaǧdaidan şyǧudyŋ joly dep bılemız. Sonymen qatar sauda salasyndaǧy teketıres problemasynyŋ şeşımın Düniejüzılık sauda ūiymyn reformalaudan ızdeu qajet» dedı Elbasy.
Memleket basşysy Aziiadaǧy ūjymdyq qauıpsızdık ūiymyn qūru qajet ekenın aitty. «Aziiadaǧy özara ıs-qimyl jäne senım şaralary keŋesı jönındegı Qazaqstannyŋ bastamasy Aziiadaǧy qauıpsızdık jäne yntymaqtastyq jönındegı keleşek ūiymnyŋ negızı bola alady. Osy ideiany jüzege asyruǧa baǧyttalǧan alǧaşqy qadam retınde Europadaǧy qauıpsızdık jäne yntymaqtastyq ūiymy men Aziiadaǧy özara ıs-qimyl jäne senım şaralary keŋesınıŋ konsultativtık otyrysyn jäne Oŋtüstık-Şyǧys Aziia memleketterı qauymdastyǧynyŋ qauıpsızdık jönındegı aimaqtyq forumyn ötkızudı ūsynamyn» dedı Qazaqstan Prezidentı. Sonymen qatar Nūrsūltan Nazarbaev qauıpsızdık jönındegı Miunhen halyqaralyq konferensiiasy siiaqty bedeldı basqosulardy ūiymdastyru kezındegı täjıribenı eskere otyryp, Astana klubynyŋ bazasynda Euraziiadaǧy qauıpsızdık jönındegı konferensiia ötkızudı ūsyndy.
ŞETELDIK SARAPŞYLAR NE AITTY?
Mūhammed El-Baradei, Mysyrdyŋ eks-prezidentı, Nobel syilyǧynyŋ
beibıtşılık boiynşa laureaty:
– Iаdrolyq qarudy satyp aluǧa tyiym salatyn şartqa älemnıŋ 122 memleketı qol qoidy. Būl şart iadrolyq derjavalarǧa atom qaruynan bas tartuǧa şaqyrady. Qazırgı kezde köptegen ūlttar men halyqtar osy tūjyrymdamany bırauyzdan qoldap, atomnan bas tartuda. Alaida AQŞ, Ūlybritaniia jäne Fransiia būl tūjyrymdamaǧa qosyludan bas tartty. Atom qaruyn taratpau turaly şartqa säikes, atom klubynyŋ 5 müşesı tek kelıssözder jürgızıp qana qoimai, adamzat üşın asa maŋyzdy mäselenı halyqaralyq sotta qarauǧa qūqyly. Ökınıştısı sol, şartqa qol qoiylǧanyna 50 jyl ötkende iadrolyq klubtyŋ müşelerı jan-jaqqa qaşyp jatyr. Olar öz ūstanymy men közqarasyn qalyptastyrǧysy keledı. Alaida eŋ qorqynyştysy, jer betınde atom qaruyn jaratyn bolsaq, bärımız orta ǧasyrlarǧa nemese odan da erte däuırge kerı şegınemız. Ondai apattyŋ saldaryn eşkım tap basyp aita almaidy. Sondyqtan jahandyq qauıpsızdıktıŋ jaŋa tūjyrymdamasyn daiyndap, oǧan älemdegı iadrolyq qaruy bar memleketter de qosyluy tiıs. Bız qauıpsız, beibıt ǧalamşarda ömır süruge qūqylymyz.
Den Smit, Älem problemalaryn zertteu boiynşa Stokgolm halyqaralyq
institutynyŋ direktory:
– Bügıngı taŋda älemdegı damyǧan elder de ülken qauıptıŋ üstınde otyr. Öitkenı aqparattyq tehnologiialar qarqyndy damuda. Mūndai ürdıs qaru-jaraqtar jüiesın avtonomdauǧa mümkındık berdı. Mynany qaraŋyz: qazır qarudyŋ özı nysanasyn taŋdap, atyla ma, älde, atylmai ma, ony da özı anyqtai alady. Aqylǧa syimaityn närse deuıŋız mümkın. Bıraq, būl – aqiqat. Jürgızuşını qajet etpeitın kölıkter köşede jüitkıp jür. Adamzat balasy äskeri tehnologiialardyŋ jaŋa sektoryna, qarulanudyŋ jaŋa ürdısıne alaŋdaityn kün tudy. Astanadaǧy basqosuda osyndai mäseleler aşyq aityldy.
