Än – qazaq sahnasynyŋ eŋ qūndy jädıgerı. Erte kezde änge, oǧan jazylǧan sözge basa män bergen. Sondyqtan bolar halyq änderınıŋ aitar oiy anyq, berer tärbiesı mol, jastardy dūrys jolǧa saluda älı künge deiın sabaqtastyǧyn joimai keledı. Qazaqtyŋ qara dombyrasynyŋ özı adamdy ruhtandyryp, tebırentpei qoimaidy. Desek te, qazırgı uaqytta osy ūlttyq än önerın damytuǧa, damytudan bölek saqtap qaluǧa män bermeitınımız ökınıştı. Mäselen, qazaq sahnasynda jürgen mentalitetımızge mülde sai kelmeitın Q-pop dep atalatyn jaŋa muzykalyk aǧymnyŋ maqsaty ne? Koreilerden engen būl submädeniettıŋ qazaqqa keregı bar ma?
Q-pop muzyka janry Qazaqstanǧa 2015 jyly keldı. Negızın saluşy «Orda» tobynyŋ änşısı Erbolat Bedelhan bolsa, būl janrdyŋ alǧaşqy orynduşylary «Ninety One» toby. Bes jıgıtten tūratyn atalmyş top eŋ alǧaş sahnaǧa «Aiyptama menı» atty änımen şyqty. Az uaqyttyŋ ışınde ülken sahnaǧa şyqqan boiz-bendterdıŋ janküierlerı de jauynnan keiıngı saŋyrauqūlaqtai jyldam köbeidı. Bar-joǧy üş jyldyŋ ışınde būl top qazaqtyŋ än sahnasyna jaŋa submädeniettı oŋai engızıp jıberdı. Toptyŋ erekşelıgı äuen yrǧaǧyna sai bi qimyldarynyŋ jasaluy jäne şyǧys stilındegı qazaq jıgıtterınıŋ öner körsetuı. Top müşelerınıŋ aituynşa, būl submädeniettı engızudegı maqsat Qazaqstandy älemge tanytyp, qazaq tılın özge elderge nasihattap, jastardy jaŋaşyldyqqa tärbieleu. Şynynda, solai ma?
Jaǧa ūstatqan jaŋaşyldyq: «Ket-ket, dem al, dıgıdık, Tıgılıp qal!»
Qazırgı taŋda «Toqsan bır» tobynyŋ Qazaqstanda bes jüz myŋǧa juyq janküierlerı bar eken jäne arnaiy fankluby da aşylyp ülgerıptı. Ol fanklub – Eaglez. Atalmyş toptyŋ janküierlerı şeteldıktermen de tolyǧyp ülgergen. Özderı taratqan mälımetke süiensek, toptyŋ alǧaşqy beinebaiany 120-dan astam el jastarynyŋ nazaryn audarǧan körınedı. Atap aitqanda, boiz-bendterdıŋ Resei, Ukraina, Ūlybritaniia, Türkiia, Oŋtüstık Koreia, AQŞ, Kanada, Qytai, Avtriia sekıldı elderde de janküierlerı jeterlık. Olardyŋ arasynda osy toptyŋ arqasynda qazaq tılın üirenuge qūlşynysy artqan şetel azamattary da kezdesedı-mıs. Degenmen, būl jıgıtterdıŋ önerın elımızde synauşylar jetedı. Köbıne synnyŋ soiylyna ılıgetınderı jıgıtterdıŋ jekeşe stilderı men än sözınıŋ anaiylyǧy. Atalmyş topqa qarsylyq körsetken qazaq janaşyrlary şaşty türlı tüske boiau, kiım kiiu stilderı men än sözınıŋ dörekılıgı qazaqi mentalitetke qarama-qaişy, jat dünie degen pıkırlerın bıldırude. Tıptı, toptyŋ öner körsetuıne qarsylyq tanytqan bıraz azamattar Şymkent, Aqtöbe, Qyzylorda jäne Qaraǧandy qalalarynda olardyŋ konsertın boldyrmai tastady. Sonda da boi berer emes… Endeşe, mynaǧan nazar audaraiyq.
Men ısteimın şynaiy, stil – jūbaiym, şaiqamaimyn, tek dırıldetemın
Dır-dır, mic check- 1, 1, būl flow üŋgır, Tez-tez, kır-kır, PRRR!
Bız barda şou-biz tırı, bıl! Abaila, jatsa tılıp tılım
Yo! Ket-ket, dem al, dıgıdık, Tıgılıp qal! Mä, ortan terek!
Būl «Ninety one» tobynyŋ «Ah Uah Mah!» öleŋınıŋ bır ǧana şumaǧy. Jäi tört qatardyŋ özı maǧynasyz tırkester men dörekı sözderge toly. Jastardyŋ sanasyna jaŋaşyldyq retınde enıp ketken būl öleŋsymaqtar qazaq ūlttyq än önerın tasada qaldyryp jatqandai sezıledı. Tıptı būl submädeniettıŋ damuyna Ūlttyq arna da qoldau körsettı. «Jürsınnıŋ jüirıkterı» atty televiziialyq aqyndar aitysyn aptanyŋ altynşy künı äzer köretın bolsaq, «Q-pop Idols» dep atalatyn telejobany aptanyŋ alty künı tamaşalauǧa mümkındık berıp qoiǧan.
Balaǧa babadan qalǧan öner kerek
Jalpy, bızdıŋ basty kemşılıgımız – beiqamdyǧymyz. Bız aq pen qarany aiyrudy bılgenmen, qaramen küresuge, äste qūlyqsyzbyz . Bolyp jatqan oŋ ne terıs jaǧdailarǧa tek öz pıkırımızdı bıldırumen ǧana şektelemız. Jaqsy närse bolsa köteruge, paidasyz dünie kelse küresuge tyryspaitynymyz aqiqat.
Ädette, är el öz mädenietımen erkşelenedı. Özındık stil men mädeniettıŋ boluy halyqtyŋ jeke dara ūlt bolyp qalyptasuynyŋ negızgı qaǧidalarynyŋ bırı. Bızdıŋ özgelerden de aiyrmaşylyǧymyz – sol. Bız jeke dara ūlt bola tūra, nege kärısterge elıkteuımız kerek? Mūndai paidasyz ıspen kürese bılgen türıkterden bızdıŋ Mädeniet ministrlıgınıŋ qai jerı kem?
Än turasynda äŋgıme qozǧalsa qazaqta aitar söz tausylmas, sırä. Kezındegı, sal-serıler, jyrşy-jyraular, änşı-aqyndarymyzda esep joq pa dersız. Hakım Abai aitqandai «Ännıŋ de estısı bar, eserı bar». Osy ūstanymdy ūstaǧan ertedegı qazaqtar öz ūrpaqtaryna än arqyly tälım-tärbie berudı közdedı.
Er jıgıtke jarasar,
Qolyna alǧan naizasy.
Bi jıgıtke jarasar,
Halqyna tigen paidasy.
Būl Būqar jyraudyŋ örelı sözı. Qai kezde de söz qadırın bıletın qazaq halqy, oidy döp basyp, şatyp emes, atyp aita bılgen. Öleŋ örnegın kelıstırıp, şyndyqty şymbaiyna batyra söilegen. Bügınde ūlttyq önerdı nasihattauşylar az bolsa da, joq emes. Eşqandai ūltqa elıktemei-aq, Qūrmanǧazynyŋ «Adai» küiımen bükıl Germaniiany auzyna qaratqan «Ūlytau» toby şe?! Milliardtar jarqyratqan Dimaş Qūdaibergenovtyŋ «Daididaudy» körşı elde şaryqtata şyrqaǧany esımızde.
Qorytyndylai kele, är ūlt osyndai öz erekşelıgımen elenuı tiıs dep oilaimyn. Basqa ūlttyŋ mädenietın qaitalap, älemdı taŋ qaldyra almaisyz. Joǧaryda aitylǧan ekı türlı öleŋdı bır-bırımen salystyryp ta keregı joq. Bırınşısı, ūzyn sonar maǧynasyz bäldır-batpaq bolsa, ekınşısı qysqa qairylǧan ūlaǧatty ūly söz. Qazaqta «Şaştaraz saqal tüzer, önerpaz şahar tüzer» degen ädemı söz bar. Iаǧni, bütın bır halyqtyŋ mädenietı önerımen mäŋgı ūştasady. Sondyqtan keleşek ūrapaǧymyzdyŋ sanasyna ūlttyq qūndylyqtarymyzdy sıŋıru üşın, olarǧa jetkızetın düniemızdıŋ dūrystyǧyn qadaǧalauymyz kerek. Şet eldıŋ mädenietın jaŋaşyldyq retınde jalǧaimyn dep, öz mädenietımızden aiyrylyp qaludan saqtanaiyq. Babalarymyz boiymyzǧa sıŋırgen ūlylyqty, balalarymyzdyŋ sanasyna qasietın joǧaltpai darytu paryz dep bılemın.
Arujan MAHMŪT,
№ 48 Ä.Qoŋyratbaev atyndaǧy mektep-liseidıŋ 11-synyp oquşysy, Qyzylorda oblysy Şielı audany
