Ötken ǧasyrdyŋ 80-şı jyldarynyŋ ortasynan bastau alǧan jariialylyq qozǧalysy Keŋes ükımetı qūrsauynda būlqynǧan qazaqtyŋ ūlttyq ruhyn mazdatyp, qanyn tulatty. Sol kezdegı Köken Şäkiev, Manap Kökenov, Qalihan Altynbaevtardan jalǧasqan suyrypsalmalyq önerdıŋ aldaspany – aitys önerı qynaptan suyrylǧandai, el sahnasynda jarqyldap şyqqany erekşe qūbylys edı. Sondaǧy ötkır sözdı oŋdy-soldy sermep, aqyryp teŋdık sūraǧan öjet aqynnyŋ bırı de bıregeiı Erık Asqarov bolatyn.
1990 jyly Almatydaǧy Lenin saraiynda ötken Respublikalyq aitysta Torǧaidyŋ topjarǧany Qonysbai Äbılovpen jūptalǧan Erık aqyn äu dep bastaǧan amandyǧynda:
Almaty talailarǧa arman qala.
Kögınde köp jūldyzy janǧan qala.
Dūşpany ne dese de, o desınşı,
Jainatyp Dimaş aǧam salǧan qala – degende 86-şy jylǧy köterılısten bermen, talai qiianattarǧa erıksız tözıp, jany küizelıp, ışınen tynyp kelgen tört myŋ körermen alaqandaryn aiamai soqqany sonşalyq, saraidyŋ ışınde jarylys bolǧandai äser ettı.
– …Halqymnan ainalaiyn, rizamyn, Aǧasyn būrynǧydai süiedı eken, – degen kezde zalda otyrǧan halyq otyrǧan oryndarynan dürkırei köterılıp odan beter şapalaq ūrdy. Jūrttyŋ arasynda otyrǧan joǧarǧy lauazymdy bilık ökılderı qatty sasty. Jan-jaqtaryna imene qarap, ürpiıp qalǧanymen oryndyqtarynda olar da otyra beruge dätterı jetpei, tūryp qol soǧuǧa mäjbür boldy.
Ekı kündık aitystyŋ alǧaşqy künınde bolǧan būl aitys Qazaqstan ortalyq partiia komitetınde qaralyp, kelesı küngı aitystyŋ taǧdyry talqyǧa tüsuge deiın bardy. Erık Asqarov sekıldı «buntar», «būzyq» aqyndy aitystan şettetu mäselesı de talqylanady. Sol kezde respublikanyŋ ideologiiasyn basqaryp otyrǧan Özbekälı Jänıbekov, Qamal Smailov, Saǧat Äşımbaev sekıldı kemeŋger tūlǧalar bolmaǧanda, olardyŋ aldyna barǧan Rahmanqūl Berdıbaev, Tūrsynbek Käkışev sekıldı Alataudai aqsaqaldar bolmaǧanda Erıktıŋ jaǧdaiy älde qandai sipat aluy yqtimal edı. Keiın sol otyrysta Tūrsekeŋnıŋ «Qaşanǧy auzymyzdy jauyp, artymyzdy qysyp jüre bermekpız. Şyndyqty aqyndar aitpaǧanda kım aitady?!» dep tegeurındı söz söilegenın estıgenbız. Sol bır künder Erıktıŋ jūldyzy janyp, aitys önerınıŋ jaŋaşa baǧytqa bet būrǧan tarihi sätı boldy.
Almatyǧa oquǧa barǧan Erık tuysqan apaiy, aqyn Ämina Şalabaevanyŋ balasyndai qamqorlyǧyna bölendı. Äkesın jaqsy tanityn Ǧabit Müsırepovtıŋ, Hamza Abdullinnıŋ üilerıne baryp jürıp, ǧibrattaryn tyŋdap, tälımın aldy. Olar aralasatyn kemeŋgerlermen tanysty, solardy ülgı tūtty.
Teatr institutynda rejisser mamandyǧy boiynşa bılım alǧan ol kez kelgen oqiǧany türlendırıp baiandaǧanda, tyŋdauşysyn keide küldırıp, keide tolqytuşy edı. Ǧabit Müsırepovtyŋ, Hamza Abdullinderdıŋ aitqan äŋgımelerın öz dauystaryna salyp otyryp ädemı jetkızetın. Äsırese, Hamza aǧanyŋ özın qudalap, sottap, ömırın ulaǧan Keŋes ökımetıne ışı bır jylymai, ünemı «Būl qarǧys atqan Säbet ükımetı ūzaqqa barmaidy, qūryp tynady» dep otyratynyn Erekeŋnen estıgem. Sondai ırı tūlǧalardyŋ adami qaisar qasietterın, azamattyq köksegen ūstanymdaryn boiyna darytqandyǧy onyŋ bırbetkei tabiǧatynan ärdaiym körınıs tauyp tūratyn. Ol ülkenmen de, kışımen de tez tıl tabysyp, ış-bauyryna kırıp ketetın. Ainalasyndaǧy adamdardy kötere därıptep, jelpıldetıp otyratyn. Baianǧali Älımjanov, Bekbolat Tıleuhanovpen bır anadan tuǧandai boldy. Respublikalyq televideniede habar ūiymdastyryp, Jürsın Ermanov, Temırşe Sarybaevtardyŋ qasynda jürdı.
Jazuşylar odaǧyn basqarǧan Oljas Süleimenov te oǧan senım artyp, saparlarǧa bırge alyp şyqqanyn bılemın. Körnektı jazuşy Säken serı aǧamyzdyŋ tuǧan ınısındei aralasty. Serı aǧamyzdyŋ ony sondai jan tartyp jaqsy körgenın, Erekeŋnıŋ qaraly jiynyna barǧanda körgenım älı köz aldymda. Bolmaşyǧa bosai qoimaityn Säken aǧam eldıŋ aldynda qatty tolqyp, söilei almai, solqyldap jylap edı. Erık jalpy jūrtqa jaǧymdy, jany jaisaŋ, eşkımge jattyǧy joq, aqjarma aq köŋıldı, aŋqyldaǧan asyl azamat bolatyn.
Ekeumız alǧaşqy tanysqan kezden-aq bauyrlasyp kettık. Kezdessek qimai qoştasyp, körıspesek saǧynysatynbyz. Bırde menı şyǧaryp salu üşın Almatynyŋ vokzalyna keldı de, qoştasqysy kelmei poiyzǧa bırge otyryp kete bardy. Ekeumız qazırgı Astana, Selinogradqa keldık. Sonda tūratyn aǧamnyŋ üiınde bır kün bolyp men ony Almatyǧa şyǧaryp saldym. Ondai qimas sätterımız jiı bolatyn…
Erık Asqarov şyǧarmaşylyǧy mäiektı, mazmūndy, kesek dünielerden tūrady. Az jazsa da, saz jazylǧan ädebi mūralary – sonyŋ aiǧaǧy. Jas kezınde jarq etıp, közge tüsken öleŋderı «Jetıgen» atty toptyq jinaqqa basylǧan kezden-aq aǧa buyn qalamgerler öz baǧalaryn berıp, jyly lebızderın bıldırdı. «Kögıldır» atty jyr jinaǧy üşın Mūqaǧali Maqataev atyndaǧy syilyqty ielendı. Qazaqstan Lenin komsomoly syilyǧyn alǧany da öz däuırınde köp zamandasynyŋ qoly jete bermeitın abyroily däreje edı. Astana qalasyna barǧannan keiın jaryqqa şyqqan «Astana jūrtyn ainalsam» atty kıtaby täuelsız halqynyŋ ruhynan susyndaǧan jürek tolǧanystarynyŋ jemısterıne toly.
Qazaq elı qol jetkızgen Täuelsızdıkke qatarynan oza oi barlatqan, jan jüregın jalau etıp ūmtylǧan, azattyq jariialanǧan sätte asa quanǧan Erık Asqarov memleketımızdıŋ berık qalyptasuyna barynşa üles qosudy mūrat ettı. Sol üşın Kökşetaudan Astanaǧa köştı.
Erık Asqarov tuǧan jerımen tyǧyz bailanysta ömır sürıp, el-jūrtynyŋ tynys-tırşılıgıne bar yqylasymen aralasyp, perzenttık paryzyn öteu üşın qolynan kelgen bar qyzmetın aiamady. Esıl-Kökşe ölkesıne ortaq ūl bolyp, ülgı qaldyrdy. Soltüstık Qazaqstan oblysynyŋ halqy, äkımderı Erık Asqarovtyŋ eŋbegın baǧalap, aruaǧyn qūrmetteude talai jūrtqa ülgı eterlık ıs-şaralardy jüzege asyryp keledı. Esımın ūrpaq jadynda qaldyru maqsatynda mektepke, köşege atyn bergenı, oblys äkımı Qūmar Aqsaqalovtyŋ qoldauymen Erık Asqarov atyndaǧy jas aqyndar öner mektebın aşyp, biylǧy jyly alpys jyldyǧyna arnalǧan alaman aitys ūiymdastyryp jatqandyǧy sonyŋ jarqyn aiǧaǧy dep bılemın.
Erekeŋ soŋǧy jyldarda islam dınıne tolyqtai den qoiyp, qūdai qosqan qosaǧy Näsıpjan men ūl-qyzdaryn da säjdege jyǧyluyna jol nūsqap, öz otbasyna imamdyq qūrdy. Būl onyŋ 1990 jylǧy aitysta Rätbek qajy syilaǧan qūrandy süiıp, maŋdaiyn tigızıp tūryp, halyq aldynda Allaǧa bergen sertı bolatyn.
Erık Asqarov turaly köp aituǧa bolady. Ol kemelıne endı tolyp, kemeŋgerlık beleske köterıler şaqta kenetten üzılgen, Mūhamedhafizdei äkeden janyp tuǧan, Hadişadai anadan alyp tuǧan qairatker aqyn, qazaqtyŋ halyqşyl perzentı edı.
Qūdaiberlı MYRZABEK,
aqyn, Qazaqstan
Jazuşylar odaǧynyŋ müşesı
