Balany aitumen emes, ısıŋmen tärbieleu kerektıgın bärımız de bılemız. Bıraq sony ūstanatyndar kemde-kem. «Babamyz batyr bolǧan» deuşılerdıŋ ūrpaǧynda ondai qasiettıŋ jūrnaǧy bolmaityn jailar az emes. «Atamyz jomart bolǧan» dep köp aitatyn bıreulerdıŋ öz qūlqynynan asa almaityny da bar. Batyrlyqty, jomart boludy öz önegesımen körsetpegenınen bolar-au degen oi keledı keide.
Bız körgenımızdı ısteitın halyqpyz ǧoi. Bıreu ūlan-asyr toi jasasa, sondai toi jasauymyz kerek. Qaryzǧa batsa da, kredit alsa da jasau kerek. «Menıŋ qai jerım kem?» degen uäj aitylady ondaida. Al şaşylyp toi jasaudyŋ qaryz alǧan adamdy qūldyqqa tüsıretın, ruhani tūrǧydan azdyratyn, ūrpaqqa önege bolmaityn ädet ekenın eskere bermeidı.
«Ysyrapşyldyqqa memlekettık deŋgeide tosqauyl qoiuymyz qajet» dedı Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı Qasym-Jomart Toqaev Türkıstan oblysyna barǧan saparynda.
Esterıŋızde bar bolsa, būl taqyrypty Qasym-Jomart Kemelūly bırınşı ret köterıp otyrǧan joq. Onyŋ «toilarǧa degen közqarasymyzdy özgertıp, olardy jaŋa ülgıde ötkızu», «közboiauşylyq, daŋǧazalyq, ysyrapşyldyqqa belşeden batpau» turaly tvitterdegı paraqşasynda jazǧan pıkırı qoǧamda ülken talqylau tudyrǧan. Sebebı toi – qai otbasyda da bolatyn quanyşty uaqiǧa. Bıraq jūrttan qalmaimyn dep tyraştanyp, bankke kırıptar bop, asta-tök toi jasaudyŋ soŋy keide kısı jylarlyq jaǧdailarǧa äkep soǧyp jatady. Būl – şyndyq.
Eŋ jamany – ülkender osy ısterımen jas ūrpaqqa jaǧymsyz tärbie beretını, türlı keşter, toilar jasau arqyly ūl-qyzdardy oi quuǧa emes, toi quuǧa baulyp, jyltyraqqa, daŋǧaza ömırge qyzyǧatyn jolǧa salatynyn tüsınbeidı. Solardyŋ bırı – qazır auqymy jaǧynan daŋǧoilyqtyŋ şegıne şyǧyp ketken mektep bıtıru keşterı.
Būl maqalany jazuyma Şynar Däurenbekqyzynyŋ feisbukte jariialaǧan posty äser ettı. Onda Qaraǧandy qalasyndaǧy qyzy tärbielenetın balabaqşadaǧy säbilerdıŋ balabaqşamen qoştasu ıs-şarasyna 40 myŋ teŋgeden jäne sıŋlısı oqityn mekteptı bıtıruşılerdıŋ keşıne banket ötkızu, limuzin jaldau, mektep direktoryna, synyp jetekşısıne syilyq jasau üşın 85 myŋ teŋgeden aqşa jinau turaly aitylǧan.
Būl maqalada aitylǧan jai bala tärbielep otyrǧan barşa janǧa tanys. Köbısı mektep bıtırudıŋ osyndai «şarttaryn» bastan keşırgen. Köngen. Balam tömenşıktemesın dep oilaǧandyqtan. Bıraq bala örelı bolsa, ondai jailardan bas tartu arqyly tömendemeidı, qaita azamat retınde biıktei tüsedı. Sūrastyryp bıldım, joǧaryda post jazǧan Şynardyŋ sol mekteptı bıtıretın sıŋlısı äke-şeşesınıŋ maŋdai terımen tapqan aqşasyn daraqylyqqa jūmsamau üşın keşke qatysudan bas tartypty. Sol qyzymnyŋ ızbasarlary köp bolsa eken degen tılekpen qolǧa qalam aldym.
Balam dep ömır sürgen analardyŋ bırımın. Köp ata-anadan bır erekşelıgım – balalarymdy tärbieleu barysynda şamam kelgenşe balabaqşa, mektepterdegı keibır keleŋsız jailar turaly aşyq aityp, mäsele köterıp jürdım. Jäne ol mäselelerdıŋ şeşıluıne atsalystym. Ūl-qyzdary menıŋ balalarymmen bırge oqyǧan ata-analar bügınde ol jailardy rizaşylyqpen eske alatyny sol ısterımnıŋ dūrystyǧyna senımımdı arttyra tüsedı.
Mysaly, būrynyraqta balany tūqyrtyp tärbieleu, mūǧalımdıkı dūrys dep asyra sılteu, basqa mektepterdı bılmeimın, bızdıŋ qazaq mektepterınde boldy (qazır qalai ekenı turaly aita almaimyn). Balalarym oqyǧan mektepterde osy jaidyŋ aşyq talqylanyp, mūndai «tärbienıŋ» tūlǧanyŋ qalyptasuyna qalai äser etetını turaly baibalamsyz aşyq äŋgıme boldy. Ata salttarymyz ben zamanaui pedagogika turaly üş tarap ta qajettı maǧlūmat alyp, nätijesınde mekteptegı ūstazdar men şäkırtterdıŋ, pedagogtar ūjymy men ata-analardyŋ arasynda jaqsy qatynas qalyptasty.
«Aqşa jinau» degen keŋ jaiylǧan auruǧa da qarsy şyqtym. Sebebı ata-analar özara küŋkıldesıp, narazy bolyp jürse de pıkırlerın aşyq aitpaityn. Sonyŋ sebebın tüsınbeuşı edım. Söitsem köbı «Ziianym balama tiedı» dep saqtanady eken. Balam üzdık oqityn. Türlı jarystarda mektebınıŋ atyn şyǧaryp jürgen belsendı de bedeldı oquşy bolǧandyqtan, men ondai sezımnen azat, eŋsesı biık ata-ananyŋ bırı edım. Mäselenı köteruıme de sol sebepşı boldy.
Parlament Senatynda qyzmet etetınmın. Mektepte jalpy jinalys bolatyn künı Bılım ministrlıgınıŋ zaŋ departamentınıŋ direktoryna kırıp, aqşa jinau mäselesınıŋ qanşalyqty zaŋdy-zaŋsyz ekendıgın naqtylap aldym ärı jinalysta ol kısıge sılteme jasaitynymdy eskerttım. Sosyn jinalysta söz alyp: «Mektep tırşılıgıne jyl saiyn biudjetten qarjy bölınedı. Al kelgen-ketken adamǧa şai berıp, syilyq alu üşın ata-analar aqşa jinauǧa mındettı emes. Synyptyŋ qoryna qarajat jinauǧa qarsy emespın, al basqa oidan şyǧarylyp, qoldan ūiymdastyrylatyn närselerge aqşa bermeimın» dedım. Jäne solai ettım de.
Keide ata-analar habarlasyp «Taǧy aqşa jinap jatyrmyz, bıraq mūǧalım sızge aitpaudy ötındı» dep şaǧynatyn. «Senderdıkı qiyndyqsyz kelgen aqşa şyǧar. Men siiaqty kün-tün demei jūmys ıstep tapsaŋdar, bosqa şaşpas edıŋder» deimın olarǧa. Sonda olar «Bala üşın ǧoi…» deitın kümıljıp. Aqyry jinaityn. Menıŋşe, būl – älı künge deiın jazylmaǧan, kerısınşe, jyl ötken saiyn örşıp bara jatqan auru.
Solai ekenıne taiauda taǧy da közım jettı. Menıŋ ainalamda jastar öte köp. Şäkırtterımnıŋ özı – bır qauym el. Oǧan qosa qyzmet etetın mekemede de, özım müşe bolyp tabylatyn türlı qoǧamdyq ūiymdarda da jastar üiırılıp qasymda jüredı. Aqyl-keŋes sūraidy, türlı bastamalarymen tanystyryp, qoldau kütedı, syrymen bölısedı, mūŋyn şaǧady… Jasyratyny joq, qarajattan qysylyp qalǧanda da qipaqtap kelıp tūrady.
Osydan bırer kün būryn osyndai ötınışpen bır şäkırtım keldı. Jalǧyz balasy biyl mektep bıtıretın. Solardyŋ mektep bıtıruın saltanatpen atap ötu üşın ata-analar 100 myŋ teŋgeden jinamaqşy eken. Men şoşyp kettım. Ol aqşanyŋ bärın ne ısteitınderın sūradym. Bärı esepteulı eken: mektepke pälen teŋgelık, direktorǧa tügen teŋgelık syilyq, synyp jetekşısıne, banketke, asabaǧa, fotograf pen operatorǧa, tülekterdı limuzinmen qydyrtuǧa… Astapyralla! Mektep bıtıru keşı emes, üilenu toiy siiaqty ǧoi mynau. Limuzinı nesı? Bas-basyna syilyǧy nesı? Mūndaidy kım şyǧaryp jür eken?
Şäkırtıme Bılım ministrlıgıne habarlaimyn dep edım, «balama kün körsetpeidı ǧoi» dep jylarman boldy. Sözınıŋ jany bar. Rasynda da, mekteptegı soraqylyqtar, oquşylardyŋ qatygezdıgı turaly bükıl jelı şulap jatqan joq pa?
Al endı mūndai daraqylyqty qalai toqtatuǧa bolady? Jalǧyz-jarym ata-ananyŋ qolynan kelmeitını belgılı. Tek qoǧam bop qarsy tūrsaq qana eŋseruge bolatyn, jyl ötken saiyn örşıp kele jatqan kesel. Bız mektep bıtırgende de onyŋ ūşqyndary bolǧan. 90-jyldardyŋ bas kezındegı ekonomikalyq jaǧdai säl bäseŋsıtkenımen, 2000 jyldardan bastap mektep bıtıru kezınde osyndai jönsız jarysu beleŋ ala bastady. Al qazırgı jaǧdaidy özderıŋız de bılesızder.
Ötken jyldar adamdardyŋ aqylyn kemeldendırıp, jan düniesın ruhani baiytyp, sonyŋ nätijesı ūrpaq tärbiesınde jaqsy ürdısterdıŋ qalyptasuyna yqpal etedı dep ümıttenemız ǧoi. Al ata-analar men qazaq mektepterınıŋ qazırgı tırlıkterıne qarasaŋ, mektep bıtıru keşın asaba jaldap, eŋ qymbat meiramhanalarda toilap, tülekterdı limuzinmen qydyrtyp, mektep direktory men mūǧalımderge qymbat syilyq tabys etıp, balalardy jyltyraqqa, u-du ömırge beiımdep, maqtanşaqtyq pen daraqylyqqa, ysyrapşyldyq pen daŋǧazalyqqa üiretıp jatqandai…
Qazaqstan Respublikasy Prezidentı Qasym-Jomart Toqaevtyŋ kielı Türkıstan jerınde ysyrapşyldyq mäselesın taǧy auyzǧa aluy el ışınde jaiylyp bara jatqan osynau jaman ädettıŋ auqymy artyp bara jatqanyna alaŋdauşylyqtan tuyndaǧan degen oidamyn. Jas ūrpaqqa osy baǧytta dūrys tärbie berude Memleket basşysynyŋ pıkırınen Bılım ministrlıgı qorytyndy şyǧaruyna, söitıp tiıstı pärmen qabyldauyna köp jai bailanysty.
Maqala basynda sılteme jasalǧan postta Qaraǧandy qalasyndaǧy mektep bıtıru keşı turaly aitylǧan edı. Men sūrastyryp jürıp, Astanadaǧy bırneşe qazaq mektebındegı daiyndyq odan asyp tüsetının estıdım.
Aitqandai, ülkender osy ısterımen jas ūrpaqqa jaǧymsyz tärbie beretını, türlı keşter, toilar jasau arqyly daŋǧoilyqqa tärbieleitınıne mysal keltıre keteiık. Qaraǧandylyq mektep bıtıruşıler ata-analaryna qaladaǧy eŋ qymbat meiramhana – «Aristadan» basqa jerge barmaityndaryn mälımdeptı.
Al būǧan ne deisızder?
Kamal ÄLPEIISOVA,
jazuşy,filologiia
ǧylymdarynyŋ kandidaty
